Mở rộng chủ thể, nâng mức phạt tội phạm môi trường

Tập huấn nâng cao kiến thức pháp luật bảo vệ môi trường

Đấu tranh với tội phạm về môi trường

Tập huấn nâng cao kiến thức pháp luật bảo vệ môi trường ở tỉnh An Giang, ông Hoàng Văn Vy (nguyên Phó Cục trưởng Cục bảo vệ môi trường miền Bắc, Tổng cục Môi trường - Bộ Tài nguyên và Môi trường) triển khai quy phạm pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính về bảo vệ môi trường; thông tin các điểm mới của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định trách nhiệm hình sự về môi trường.

Thời gian qua, việc xả nước thải không qua xử lý, thải chất rắn độc hại không/chưa qua xử lý… xuống sông khiến môi trường sống ở nhiều nơi bị ảnh hưởng đến mức báo động. Phần lớn nguyên nhân là do hoạt động của pháp nhân gây ra, trong khi xử lý hình sự đối với họ gặp nhiều khó khăn. Qua đó, lần đầu tiên pháp luật quy định trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại, làm cơ sở xử lý hình sự khi phát hiện dấu hiệu tội phạm gây ô nhiễm môi trường.

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đến tháng 3/2022, nước ta có khoảng 230 khu công nghiệp hoạt động; 96 khu công nghiệp đang đền bù, giải phóng mặt bằng; 613 cụm công nghiệp và trên 1.800 làng nghề hoạt động. Cơ quan chức năng xác định, ô nhiễm môi trường ở các khu vực này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống, sức khỏe của người dân, mà các hộ lận cận cũng không tránh khỏi.

Hiện, cả nước có trên 1.500 tổ chức hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản, nhưng hầu hết không chấp hành quy định của pháp luật bảo vệ môi trường. Theo Cục Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường (Bộ Công an), 11 năm qua, toàn lực lượng phát hiện 170.875 hành vi vi phạm, xử lý hành chính 141.000 vụ, khởi tố 2.624 vụ với 4.357 bị can; xử phạt hành chính 97.000 vụ, số tiền 1.166 tỷ đồng. Tòa án nhân dân các cấp thụ lý 2.842 vụ án về môi trường, với 4.445 bị can, xét xử 2.237 vụ với 4.145 bị cáo.

Tại kỳ họp lần thứ 14 HĐND tỉnh An Giang, cử tri phản ánh Khu liên hiệp xử lý chất thải rắn tại huyện Châu Thành đã đi vào hoạt động từ năm 2015, đến nay vẫn chưa có nhà máy xử lý rác, mà chỉ thực hiện biện pháp xử lý rác thủ công (chôn, đốt hoặc xử lý hóa chất), thường xuyên rò rỉ nước thải, bốc mùi khó chịu, gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến sinh hoạt của người dân. Đề nghị sớm có giải pháp khắc phục ô nhiễm môi trường, sớm đầu tư xây dựng nhà máy xử lý rác thải để giải quyết tình trạng trên.

Cụ thể hóa hành vi vi phạm

 Quy định trách nhiệm hình sự với pháp nhân là cần thiết, là quy định mới, tạo tương thích giữa pháp luật hình sự và pháp luật hành chính, trong khi việc xử phạt hành chính không đủ sức răn đe, không tương xứng với tính chất nghiêm trọng của hành vi vi phạm.

Theo Điều 76 Bộ luật Hình sự hiện hành, pháp nhân thương mại chịu trách nhiệm hình sự đối với 9/12 tội danh, bao gồm: Tội gây ô nhiễm môi trường; vi phạm phòng ngừa, ứng phó, khắc phục sự cố môi trường; vi phạm quy định về bảo vệ an toàn công trình thủy lợi, đê điều và phòng, chống thiên tai; vi phạm quy định về bảo vệ bờ, bãi sông; đưa chất thải vào lãnh thổ Việt Nam; hủy hoại nguồn lợi thủy sản; hủy hoại rừng; vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm; vi phạm quy định về quản lý khu bảo tồn thiên nhiên; nhập khẩu, phát tán các loại ngoại lai xâm hại.

Trước đây, trong Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung  năm 2009), hành vi vi phạm pháp luật về ô nhiễm môi trường chưa mô tả cụ thể, chế tài không mạnh... Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định chi tiết hành vi phạm tội hơn.

Ví dụ, đối với “Tội hủy hoại nguồn lợi thủy sản”, bổ sung các dạng hành vi: “Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác”, “Làm chết người”, “Làm chết 2 người trở lên”. Hoặc đối với “Tội gây ô nhiễm môi trường”, sẽ gồm: Chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường chất thải nguy hại, hoặc chất hữu cơ khó phân hủy,  xả thải, xả nước thải, chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường chất thải rắn… phát tán ra môi trường bức xạ, phóng xạ…

Nâng mức phạt tiền

Hành vi phạm tội của các chủ thể đối với môi trường sống chủ yếu từ mục đích lợi nhuận. Do đó, chế tài cần phải mạnh để đảm bảo tính răn đe, trừng trị đối tượng vi phạm. Ví dụ, “tội hủy hoại rừng”, Bộ luật Hình sự năm 1999 quy định chế tài phạt tiền “từ 10 - 100 triệu đồng”, còn Bộ luật Hình sự năm 2015 phạt tiền “từ 50 - 500 triệu đồng”,  tăng lên gấp 10 lần. Bên cạnh đó, Điều 240 Bộ luật Hình sự năm 2015, “Làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người”, người phạm tội bị “Phạt tiền từ 50 - 200 triệu đồng hoặc bị phạt tù từ 1 - 5 năm”. Luật cũng bổ sung tội danh mới: “Tội vi phạm quy định về bảo vệ an toàn công trình thủy lợi, đê điều và phòng, chống thiên tai; vi phạm quy định về bảo vệ bờ, bài sông”.

Với những sửa đổi, bổ sung về nhóm tội phạm môi trường, luật hình sự mới góp phần quan trọng ngăn chặn, xử lý nghiêm và đẩy lùi hoạt động gây ô nhiễm môi trường khi thấy có dấu hiệu tội phạm của các chủ thể, bảo vệ cuộc sống xanh cho người dân. Đồng thời, đáp ứng yêu cầu hội nhập, thực hiện các điều ước quốc tế về bảo vệ môi trường.

 N.R