Cân nhắc tổ chức phiên tòa trực tuyến

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga, dự báo, năm 2022, tình hình dịch bệnh COVID-19 còn diễn biến phức tạp, khó lường, ảnh hưởng mọi mặt đời sống, trong đó có công tác tư pháp. Một số tỉnh, thành phố phải áp dụng biện pháp cách ly toàn xã hội. Nhiều vụ án đến hạn nhưng không thể đưa ra xét xử theo quy định; một số vụ án bị kéo dài thời hạn giải quyết do đương sự, bị can, bị cáo đang cư trú hoặc bị tạm giam ở vùng có dịch nên không thể trực tiếp tham gia phiên tòa. Trong khi đó, Khoản 2, Điều 31 Hiến pháp 2013 quy định: “Người bị buộc tội phải được tòa án xét xử kịp thời trong thời hạn luật định…”. Các luật tố tụng hiện hành đều quy định cụ thể thời hạn xét xử đối với vụ án hình sự, dân sự, hành chính.

Hiện nay, việc xét xử vẫn đang được tiến hành trực tiếp tại tòa án

Do vậy, cần có giải pháp kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho tòa án trong công tác xét xử; bảo đảm thời hạn xét xử do luật định; bảo vệ quyền con người của bị cáo, quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan. Phiên tòa trực tuyến là giải pháp phù hợp được đưa ra. Tuy nhiên, các luật tố tụng hiện hành chỉ quy định hình thức xét xử trực tiếp và được tiến hành tại phòng xử án. Từ vướng mắc này, Tòa án nhân dân (TAND) tối cao đề xuất Quốc hội xem xét, ban hành Nghị quyết về tổ chức phiên tòa trực tuyến. Hơn nữa, tổ chức phiên tòa trực tuyến là một bước cụ thể hóa việc ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác xét xử, hướng tới xây dựng tòa án điện tử ở nước ta; phù hợp với quan điểm, chủ trương, định hướng của Đảng, cũng như phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế về tư pháp.

Quốc hội đã thảo luận rất sâu về dự thảo nghị quyết này. Đại đa số tán thành sự cần thiết của phiên tòa trực tuyến. Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Lã Thanh Tân cho biết, ngày 7-8-2021, TAND TP. Hải Phòng tổ chức thử nghiệm phiên tòa giả định xét xử vụ án hành chính bằng hình thức trực tuyến. Kết quả được đánh giá là chất lượng hình ảnh, âm thanh rõ nét, tín hiệu đường truyền ổn định, người tham gia phiên tòa tại các điểm cầu đều theo dõi phiên tòa được đầy đủ, toàn diện. Câc đương sự được đảm bảo thực hiện quyền, nghĩa vụ theo quy định. Từ kết quả này, TAND TP. Hải Phòng đã có văn bản gửi TAND tối cao xem xét, cho phép thí điểm xét xử trực tuyến.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội Đôn Tuấn Phong (thành viên Đoàn ĐBQH tỉnh An Giang) bày tỏ: “Theo tôi, việc tổ chức phiên tòa trực tuyến là rất cần thiết trong tình hình hiện nay, đảm bảo hoạt động của tòa án các cấp diễn ra theo đúng quy định của Hiến pháp và pháp luật, đảm bảo thích ứng an toàn trong bối cảnh dịch bệnh, đồng thời thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin, tiết kiệm nguồn lực xã hội. Việc quy định tổ chức phiên tòa trực tuyến để xét xử sơ thẩm, phúc thẩm vụ án dân sự, hình sự và hành chính có tính chất, tình tiết đơn giản, tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ vụ án rõ ràng, là phù hợp. Việc tổ chức phiên tòa trực tuyến cần được quy định rõ ràng, chi tiết, thực hiện thận trọng, có cơ chế đánh giá, rút kinh nghiệm, trên cơ sở đó kiến nghị bổ sung, sửa đổi, quy định cụ thể trong các luật có liên quan”.

 Đây là hình thức mới, không tránh khỏi khó khăn, bỡ ngỡ và hạn chế. Vì vậy, nhiều ý kiến đề nghị phải làm thí điểm, không cầu toàn nhưng phải cầu thị, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, vừa bổ sung để hoàn thiện. ĐBQH Nguyễn Văn Thạnh, Phó Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh An Giang cho rằng: “Theo dự thảo, phiên tòa trực tuyến là phiên tòa được tổ chức tại phòng xử án, sử dụng các thiết bị điện tử, liên kết với nhau thông qua môi trường mạng, cho phép bị cáo, bị hại, đương sự, người tham gia tố tụng khác tham gia phiên tòa tại địa điểm khác do tòa án quyết định, nhưng vẫn bảo đảm trực tiếp theo dõi đầy đủ hình ảnh, âm thanh và tham gia tất cả trình tự, thủ tục tố tụng của phiên tòa bằng lời nói, hành vi tố tụng trực diện, liên tục, công khai, có sự chứng kiến của các chủ thể vào cùng một thời điểm. Do đó, muốn tổ chức được phiên tòa trực tuyến, phải bảo đảm về cơ sở vật chất đồng bộ, khó áp dụng vào ngày 1-1-2-2022 như dự thảo đề ra. Tôi đề xuất lùi thời hạn áp dụng vào đầu tháng 7-2022”.

Chánh án TAND tối cao Nguyễn Hòa Bình cũng cho rằng, việc tổ chức phiên tòa trực tuyến là vấn đề lớn. Nhiều tòa án quốc tế đã đưa vào hệ thống hạ tầng pháp lý cho việc tổ chức phiên tòa trực tuyến, với nhiều cách thức khác nhau, như: Ban hành đạo luật về tố tụng hoặc ban hành đạo luật riêng về tố tụng điện tử; giao cho Chánh án TAND tối cao hướng dẫn. Tham khảo kinh nghiệm của các tòa án quốc tế, nếu nghị quyết được thông qua, sẽ có một thông tư liên ngành giữa Bộ Công an với Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, TAND tối cao, Bộ Quốc phòng nhằm tạo hành lang pháp lý cho việc thực hiện. Tiếp thu ý kiến của ĐBQH, cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu, chỉnh lý dự thảo nghị quyết một cách thận trọng, kỹ lưỡng.

Bài, ảnh: GIA MINH