Các nhà khảo cổ Israel vừa phát hiện một mạng lưới đường hầm thời Trung cổ từng cung cấp năng lượng cho các nhà máy chế biến đường trong thời kỳ Mamluk, mở ra những hiểu biết mới về trình độ công nghệ công nghiệp tại vùng đất Thánh.
Những đường hầm này được tìm thấy bên dưới các hồ nước trong Công viên quốc gia Gan Hashlosha, thuộc thung lũng Beit She’an, được đục sâu vào lớp đá vôi mềm dọc theo suối Nahal Amal.
Giới nghiên cứu cho rằng hệ thống này từng dẫn nước tới các cối xay phục vụ sản xuất mía đường vào thế kỷ 14-15 sau Công nguyên.
Phát hiện ban đầu được ghi nhận khi công nhân hạ tầng phát hiện 5 cửa hầm song song trong vách đá.
Giáo sư Amos Frumkin, Viện Khoa học Trái Đất-Đại học Hebrew Jerusalem, người đứng đầu nhóm nghiên cứu, cho biết: “Độ chính xác trong kỹ thuật cho thấy chúng phục vụ mục đích thủy lực. Khác với các máng dẫn nước lộ thiên thường thấy thời đó, hệ thống này hoàn toàn ngầm dưới đất - một cách thích ứng với địa chất vùng thung lũng và đặc tính nước lợ của suối địa phương."
Nhóm nghiên cứu sử dụng phương pháp định tuổi Uranium-Thorium trên các nhũ đá hình thành ngay sau khi đường hầm được đào, qua đó xác định công trình có niên đại vào cuối thời kỳ Mamluk. Thời điểm này trùng khớp với các ghi chép lịch sử cho thấy thung lũng Beit She’an là trung tâm trồng và xuất khẩu mía đường lớn ở Đông Địa Trung Hải.
Các nhà khoa học cho rằng hệ thống đường hầm này dẫn nước để vận hành các bánh guồng nằm ngang, cung cấp năng lượng cho cối đá nghiền mía.
Giáo sư Frumkin nhấn mạnh: “Độ dốc, vết xói và vị trí của đường hầm đều phù hợp với mô hình sản xuất đường chứ không phải xay ngũ cốc." Một đèn dầu thời Mamluk được phát hiện gần đó càng củng cố niên đại của khu di tích.
Theo Giáo sư Frumkin, phát hiện này cho thấy người Mamluk biết cách thích ứng công nghệ với môi trường - họ tận dụng nguồn nước lợ không thể tưới tiêu để tạo năng lượng cơ học.
Ông nói: “Phát hiện này kết nối giữa khảo cổ công nghiệp và thủy văn học. Các kỹ sư Trung cổ ở vùng Cận Đông không chỉ đối phó với khan hiếm tài nguyên, mà còn biết biến hạn chế thành cơ hội - biến từng giọt nước thành nguồn năng lượng bền vững."
Theo thời gian, các nhà máy đường này được chuyển đổi thành cối xay bột mỳ dưới thời Đế chế Ottoman, cho thấy sự tiến hóa của hệ thống thủy lực song hành với biến động kinh tế.
Bên cạnh giá trị khảo cổ, phát hiện cũng thách thức quan điểm cho rằng vùng Cận Đông thời Trung cổ lạc hậu hơn châu Âu về công nghệ.
Giáo sư Frumkin nói: “Những gì chúng ta thấy ở đây là một ví dụ sớm về kỹ thuật bền vững. Người Mamluk đã tận dụng tối đa mọi nguồn nước sẵn có - một tư duy rất gần với khái niệm phát triển bền vững hiện đại."
Người Mamluk cai trị vùng Đất Thánh từ khoảng năm 1250 đến 1517, trước khi bị Đế chế Ottoman chinh phục cùng với Ai Cập và vùng Levant./.
Đọc nhiều
