Nguyên nhân BRICS khiến Tổng thống Trump 'lo sợ'

Theo Đài phát thanh Quốc tế DW (Đức) ngày 9/7, trong bối cảnh cục diện địa chính trị và kinh tế toàn cầu đang chứng kiến những chuyển dịch mạnh mẽ, khối BRICS nổi lên như một thách thức tiềm tàng đối với trật tự thế giới do phương Tây dẫn dắt. Đáng chú ý, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã nhiều lần bày tỏ sự lo ngại và có những động thái mạnh mẽ nhằm vào nhóm các nền kinh tế mới nổi này. Vậy, điều gì khiến BRICS trở thành mối bận tâm lớn đối với ông Trump và chính quyền Mỹ?

Thách thức quyền bá chủ của đồng đô la Mỹ

Một trong những lý do cốt lõi khiến Tổng thống Trump quan ngại về BRICS chính là nỗ lực của khối này nhằm giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ. Trong thập kỷ qua, BRICS đã tăng cường thúc đẩy giao dịch bằng tiền tệ quốc gia giữa các thành viên. Nga và Trung Quốc đang dẫn đầu xu hướng "phi USD hóa" này, thực hiện các hợp đồng năng lượng bằng đồng rúp và nhân dân tệ. Ấn Độ cũng đã thanh toán dầu thô của Nga bằng nhân dân tệ, rúp và thậm chí là dirham của Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE).

Ông Trump nhận thấy rõ rằng đồng đô la Mỹ đóng vai trò là xương sống của hệ thống tài chính toàn cầu, được sử dụng trong 90% giao dịch quốc tế và chiếm 59% dự trữ ngoại hối. Bất kỳ sự xói mòn nào đối với vị thế này cũng sẽ đe dọa đến quyền bá chủ kinh tế của Washington. Do đó, việc ông Trump tuyên bố áp thêm 10% thuế quan đối với các quốc gia ủng hộ "chính sách chống Mỹ" của BRICS, dù thấp hơn nhiều so với mức thuế 100% được tuyên bố trước đó, vẫn thể hiện quyết tâm bảo vệ vị thế của đồng tiền dự trữ thế giới.

Như nhận định của Alicia Garcia-Herrero, thành viên cấp cao tại viện nghiên cứu Bruegel: "BRICS rõ ràng là đối trọng với phương Tây. Một phần trong khẩu hiệu của khối này là thay đổi trật tự toàn cầu". Khối trên, được coi là sự thay thế cho G7, hiện chiếm một phần tư nền kinh tế toàn cầu và gần một nửa dân số thế giới. Sự mở rộng nhanh chóng của BRICS, từ bốn lên mười thành viên trong thập kỷ qua (trong đó có Indonesia và Saudi Arabia), cùng với hàng chục quốc gia khác đang xếp hàng chờ gia nhập, là minh chứng cho sức hút ngày càng tăng của khối.

Nhiều quốc gia bị thu hút bởi BRICS vì những lý do khác nhau, như tìm kiếm một trật tự thế giới đa cực ít bị phương Tây thống trị hơn. Họ tin rằng BRICS sẽ khuếch đại tiếng nói của "Nam toàn cầu" (các nước đang phát triển và mới nổi ngoài phương Tây) trên trường thế giới. Các quốc gia như Iran và Nga, vốn phải đối mặt với lệnh trừng phạt của phương Tây, đang trông cậy vào BRICS để bảo vệ nền kinh tế của họ thông qua các giải pháp thay thế như BRICS Pay và BRICS Bridge, nhằm thoát khỏi sự phụ thuộc vào hệ thống thanh toán SWIFT (Hiệp hội Viễn thông tài chính liên ngân hàng toàn cầu). Những nước khác như Ethiopia và Ai Cập lại tìm kiếm nguồn tài trợ phát triển không đi kèm với các điều kiện chính trị thường gắn liền với viện trợ của phương Tây.

Những vấn đề nội tại và tầm ảnh hưởng thực tế của BRICS

DW cho rằng, dù có những tham vọng lớn và số lượng thành viên ngày càng tăng, BRICS vẫn đang phải vật lộn để biến những tham vọng thành hành động cụ thể. Khối này thiếu sự gắn kết về mặt thể chế và tồn tại những khác biệt địa chính trị sâu sắc, đáng chú ý nhất là giữa Ấn Độ và Trung Quốc. Ngay cả những tham vọng lớn hơn như một đồng tiền chung được bảo đảm bằng vàng ("Unit") cũng bị đình trệ do bất đồng nội bộ, đặc biệt là sự cảnh giác của Ấn Độ đối với sự thống trị của đồng nhân dân tệ.

Nhà kinh tế Herbert Poenisch lưu ý "phần lớn thương mại thế giới vẫn được thanh toán bằng USD và các loại tiền tệ truyền thống khác". Dẫn chứng cụ thể, trong tổng số khoảng 33 nghìn tỷ USD thương mại toàn cầu năm 2024, thương mại nội khối BRICS chỉ chiếm 3%, tức khoảng 1 nghìn tỷ USD. Hơn nữa, các nỗ lực xây dựng các tổ chức tài chính thay thế cũng còn hạn chế. Ngân hàng Phát triển Mới (NDB), được coi là đối thủ cạnh tranh của Ngân hàng Thế giới, cho đến nay chỉ phê duyệt 39 tỷ USD cho vay, so với hơn 1 nghìn tỷ USD của Ngân hàng Thế giới.

Mặc dù các nhà lãnh đạo BRICS đã thể hiện lập trường cứng rắn về thuế quan của Tổng thống Trump tại hội nghị thượng đỉnh ở Brazil vừa mới diễn ra, chỉ trích các lệnh trừng phạt đơn phương và thuế quan bảo hộ, tầm ảnh hưởng thực tế của khối vẫn còn là một dấu hỏi. Alicia Garcia-Herrero, đồng thời là nhà kinh tế trưởng (châu Á - Thái Bình Dương) tại ngân hàng đầu tư Natixis của Pháp nhận định rằng, mối đe dọa mới nhất của Tổng thống Trump có thể khiến một số quốc gia, đặc biệt là các nước nghèo hơn, phải suy nghĩ lại về việc gia nhập BRICS vì "đột nhiên, việc trở thành một phần của BRICS phải trả giá".

Trong khi đó, một số chuyên gia khác, như Herbert Poenisch, cho rằng "ông Trump không nên lo lắng" vì BRICS vẫn đang trong giai đoạn đầu và việc thu hẹp nhiều khác biệt về ưu tiên sẽ là một nhiệm vụ khó khăn. Tuy nhiên, việc Tổng thống Trump liên tục cảnh báo và có những hành động cụ thể cho thấy ông xem BRICS là một yếu tố có thể phá vỡ trật tự kinh tế toàn cầu hiện tại, bất chấp những thách thức nội tại của khối.

Tóm lại, sự lo ngại của Tổng thống Trump về BRICS xuất phát từ thách thức tiềm tàng đối với quyền bá chủ của đồng đô la Mỹ, tham vọng thay đổi trật tự toàn cầu của khối, và những hệ lụy địa chính trị mà sự mở rộng của BRICS có thể mang lại. Dù BRICS còn nhiều rào cản phải vượt qua, sự cảnh giác của Washington là hoàn toàn có cơ sở trong bối cảnh thế giới đang dịch chuyển theo hướng đa cực hơn.

Theo TTXVN