Cơ hội và thách thức từ cột mốc 8 tỷ người trên Trái đất

Số dân 8 tỷ người trên thế giới tạo ra nhiều cơ hội nhưng cũng mang lại không ít áp lực và thách thức

Thời cơ “dân số vàng”

Ngày 15-11-2022 đánh một dấu mốc mới trong hành trình phát triển của xã hội loài người khi dân số thế giới 8 tỷ người, trong đó 50,3% là nam giới và 49,7% là nữ giới. Bé gái Venice Mabansag chào đời lúc 1 giờ 29 phút ngày 15-11 tại Tondo thuộc Thủ đô Manila của Philippines được coi là em bé tượng trưng cho công dân thứ 8 tỷ của thế giới. Dấu mốc 8 tỷ người đạt được 12 năm sau khi dân số toàn cầu chạm ngưỡng 7 tỷ, đã tạo thêm động lực mạnh mẽ cho sự phát triển, đồng thời cũng mang tới không ít thách thức trên hành trình hướng tới một tương lai bền vững cho tất cả mọi người.

Cách đây 12 năm, năm 2010, khi dân số thế giới mới đạt mốc 7 tỷ người, các chuyên gia dự báo đến năm 2037, dân số thế giới mới chạm mốc 8 tỷ người. Thực tế, đến 15-11-2022, thế giới đã đạt 8 tỷ người và dự báo đến năm 2037, con số này sẽ nâng lên mốc 9 tỷ người và châu Á cùng với châu Phi sẽ là những khu vực thúc đẩy sự gia tăng này.

Theo báo cáo triển vọng dân số thế giới năm 2022, thế giới mất 12 năm để tăng từ 7 tỷ người lên 8 tỷ người, xấp xỉ thời gian từ tăng từ 6 tỷ lên 7 tỷ người. Một tỷ người tiếp theo dự kiến sẽ cần 14,5 năm. Dân số thế giới được dự báo sẽ đạt mức cao nhất, khoảng 10,4 tỷ người vào năm 2080 và duy trì mức này đến năm 2100.

Quỹ Dân số thế giới (UNFPA) của Liên hợp quốc nêu rõ, dân số 8 tỷ người là nguồn lực to lớn để cùng thực hiện những mục tiêu đã đề ra về phát triển con người, bởi đây là nguồn lao động dồi dào và quý báu cho sự phát triển. Quy mô dân số lớn đồng nghĩa với quy mô nguồn nhân lực lớn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phân công lao động xã hội, tạo ra lực lượng lao động đông đảo, đủ mạnh để thúc đẩy các ngành kinh tế - xã hội phát triển, để mỗi quốc gia thực hiện các mục tiêu xây dựng và bảo vệ đất nước.

Đặc biệt, thời kỳ “dân số vàng” (số dân trong độ tuổi lao động chiếm tỷ lệ cao) là cơ hội lớn để thúc đẩy phát triển bền vững, bởi nguồn lao động dồi dào sẽ là cơ sở để nâng cao chất lượng dân số và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, những yếu tố quyết định sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia và vùng lãnh thổ.

Trên thực tế, nhiều quốc gia châu Á đã biết tận dụng triệt cơ hội “dân số vàng” để tạo nên những kỳ tích trong phát triển kinh tế cơ hội này đã đóng góp khoảng 1/3 vào tăng trưởng như Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc, tạo ra những “con rồng”, “con hổ” kinh tế châu Á. Với Trung Quốc, cơ hội “dân số vàng” đã mang lại tới 15% tăng trưởng kinh tế trong hơn 20 năm qua. Việt Nam cũng được cho đang trong giai đoạn cơ cấu “dân số vàng” với gần 70% dân số trong độ tuổi lao động (khoảng 65 triệu người). Theo ước tính, đến giai đoạn 2034-2039, con số này ở nước ta sẽ lên đến cực đại với khoảng 72 triệu người, và đây là dư lợi lớn của “dân số vàng” góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của đất nước.

Nhiều áp lực, thách thức cần vượt qua

Tuy nhiên, theo Liên hợp quốc, đi kèm những cơ hội từ tăng dân số là không ít thách thức. Trên bình diện quốc tế, dân số 8 tỷ người tạo áp lực đáng kể đối với môi trường, hệ sinh thái, dẫn tới nguy cơ làm cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên, tác động tới an ninh lương thực, an ninh nguồn nước...

Mối quan hệ giữa gia tăng dân số và phát triển bền vững rất phức tạp và đa chiều. Dân số tăng nhanh khiến cho việc xóa đói, giảm nghèo, ngăn chặn nạn đói và suy dinh dưỡng cũng như mở rộng hệ thống y tế và giáo dục trở nên khó khăn hơn. Ngược lại, đạt được các mục tiêu phát triển bền vững, đặc biệt là các mục tiêu liên quan y tế, giáo dục và bình đẳng giới, sẽ góp phần giảm mức sinh và làm chậm tốc độ tăng dân số toàn cầu.

Nhân loại hiện đang đứng trước những thách thức nghiêm trọng, có thể ảnh hưởng đến nhiều thế hệ như biến đổi khí hậu, xung đột và đại dịch Covid-19, ô nhiễm môi trường... tạo ra các mối đe dọa các mục tiêu phát triển bền vững toàn cầu và tạo ra những cuộc khủng hoảng mới về lương thực, năng lượng, tài chính. Những vấn đề này đang gây ra tác động vô cùng lớn đến nhóm dân số yếu thế và dễ bị tổn thương nhất. Hiện, hàng triệu người vẫn đang sống trong cảnh nghèo đói và thiếu dinh dưỡng, không được tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe và bảo trợ xã hội, không thể hoàn thành chương trình giáo dục phổ thông có chất lượng.

Đáng lo ngại là những cuộc khủng hoảng lương thực, năng lượng, tài chính rất có thể sẽ trở nên trầm trọng hơn do gánh nặng dân số gia tăng. Đối với mỗi quốc gia, dân số tăng đều tạo thêm áp lực đối với hệ thống cơ sở hạ tầng, các phúc lợi và dịch vụ xã hội thiết yếu như y tế, giáo dục, tạo việc làm, chưa kể ngày càng có nhiều quốc gia phải đối mặt với tình trạng già hóa dân số và bất bình đẳng xã hội, phân hóa giàu-nghèo gia tăng.

Chỉ riêng đại dịch Covid-19 đã gây ra những thách thức rất lớn, làm ảnh hưởng đến cả 3 thành phần của sự thay đổi dân số. Tuổi thọ trung bình toàn cầu đã giảm xuống còn 71 vào năm 2021. Ở một số quốc gia, các đợt dịch liên tiếp khiến số người mang thai và sinh con giảm trong thời gian ngắn. Đại dịch cũng hạn chế nghiêm trọng tất cả hình thức di chuyển của con người, bao gồm di cư.

Theo báo cáo về Triển vọng dân số thế giới năm 2022 của Liên hợp quốc, Ấn Độ nhiều khả năng sẽ vượt Trung Quốc để trở thành quốc gia đông dân nhất thế giới vào năm 2023, trước 4 năm so với ước tính đưa ra năm 2019. Dự kiến tới năm 2050, hơn một nửa mức gia tăng dân số toàn cầu sẽ tập trung ở 8 quốc gia và Ấn Độ nằm trong số đó (cùng với CHDC Congo, Ai Cập, Ethiopia, Nigeria, Pakistan, Philippines và Tanzania). Liên hợp quốc dự báo Ấn Độ sẽ có 1,668 tỷ dân vào năm 2050, vượt xa con số 1,317 tỷ dân của Trung Quốc vào giữa thế kỷ này. Đây là thách thức lớn về kinh tế, xã hội và môi trường, tác động tới việc bảo đảm chất lượng cuộc sống.

Dù dân số đang tiếp tục tăng, nhưng thế giới cũng đang đối mặt với thách thức khi tốc tăng chậm lại, đã giảm xuống dưới mức 1% vào năm 2020 khiến mức sinh đã giảm rõ rệt ở nhiều quốc gia trong những thập kỷ gần đây. Liên hợp quốc cho rằng, các quốc gia có dân số già nên thực hiện nhiều biện pháp để điều chỉnh các chương trình công phù hợp với số người cao tuổi ngày càng tăng, bao gồm thiết lập hệ thống y tế toàn dân, chăm sóc dài hạn, cải thiện tính bền vững của hệ thống an sinh xã hội và lương hưu.

Theo Liên hợp quốc, dân số là chìa khóa để phát triển bền vững, bởi vậy, với cột mốc dân số 8 tỷ, chúng ta đang nắm giữ “chìa khóa vàng” để thúc đẩy thế giới hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững. Điều quan trọng là cần tập trung đầu tư vào con người để có thể vượt qua thách thức, khai thác và phát huy tiềm năng, sức mạnh của 8 tỷ người.

Theo An ninh thủ đô