Các điểm mới Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí

Nhìn chung, qua 11 năm thực hiện Luật THTK, CLP đạt một số kết quả, tạo chuyển biến và nâng cao nhận thức của các cấp, ngành, doanh nghiệp (DN) và Nhân dân trên các mặt đời sống kinh tế - xã hội. Qua đó, hệ thống văn bản hướng dẫn Luật THTK, CLP năm 2013 được ban hành kịp thời, đầy đủ, tạo cơ sở pháp lý cho triển khai thực hiện thống nhất từ Trung ương đến địa phương.

Kể từ khi luật có hiệu lực ngày 1/7/2014, Quốc hội ban hành nhiều luật mới có liên quan. Trong đó, các luật chuyên ngành được ban hành hoặc sửa đổi, bổ sung, như: Luật Ngân sách Nhà nước (năm 2015), Luật Quản lý, sử dụng tài sản công (năm 2017), Luật Đầu tư công (năm 2014 và năm 2019), Luật Tài nguyên môi trường biển và hải đảo (năm 2015), Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Cán bộ, công chức và Luật Viên chức (năm 2019)... Bên cạnh sự hỗ tương, một số quy định Luật THTK, CLP có nhiều điểm chưa phù hợp, chưa đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất, bộc lộ một số hạn chế, vướng mắc, cần sửa đổi, bổ sung cho phù hợp.

 Nhiều ý kiến cho rằng, khái niệm về tiết kiệm, lãng phí, Luật THTK, CLP năm 2013 chưa thể hiện đầy đủ, bao quát, nhất là khi áp dụng đối tượng khu vực DN và trong Nhân dân. Đồng thời, khái niệm này cũng khó xác định thế nào là tiết kiệm, lãng phí đối với những lĩnh vực không có định mức, tiêu chuẩn, chế độ. Luật quy định về phát hiện lãng phí và trách nhiệm xử lý thông tin phát hiện lãng phí; quy định khen thưởng những người phát hiện, có thông tin phát hiện, ngăn chặn kịp thời không để lãng phí xảy ra. Tuy nhiên, quy định này là chưa đủ để khuyến khích người dân phát hiện, cung cấp thông tin về các vụ việc gây lãng phí. Do đó, cần bổ sung các quy định cụ thể hơn về cơ chế, chính sách bảo vệ, khen thưởng đối với người phát hiện và cung cấp thông tin lãng phí, tạo động lực khuyến khích để mọi người tham gia.

 Luật THTK, CLP hiện hành có một số quy định về kiểm tra, giám sát, xử lý đối với tổ chức cá nhân có hành vi vi phạm, trong đó có quy định về trách nhiệm của người đứng đầu khi để xảy ra lãng phí tại cơ quan, đơn vị mình phụ trách. Tuy nhiên, qua rà soát cho thấy, vẫn còn tồn tại, hạn chế của việc xử lý các hành vi vi phạm. Một số bộ, ngành, địa phương, tập đoàn, tổng công ty chưa tuân thủ nghiêm quy định về thời hạn lập, gửi chương trình và báo cáo kết quả THTK, CLP; nội dung một số báo cáo chưa đánh giá đầy đủ, chưa đánh giá so sánh với chỉ tiêu đề ra, một số đánh giá còn chung chung, ảnh hưởng đến công tác tổng hợp, báo cáo. Do vậy, việc xây dựng Luật THTK, CLP (sửa đổi) là cần thiết, nhằm tạo khung khổ pháp lý rõ ràng, để thực hiện hiệu quả, đảm bảo các tổ chức, cá nhân có liên quan đến việc quản lý, sử dụng các nguồn lực của đất nước, nhận thức rõ hơn vai trò, tầm quan trọng của công tác THTK, CLP, thực sự tham gia có trách nhiệm vào công tác này.

Dự thảo luật đề xuất 5 nhóm chính sách thực hiện, bao gồm: Hoàn thiện các quy định về phạm vi điều chỉnh của Luật THTK, CLP; hoàn thiện quy định tạo cơ chế khuyến khích cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, thực hành tiết kiệm; hoàn thiện quy định về khái niệm tiết kiệm, lãng phí, làm cơ sở định hướng xây dựng quy định có liên quan; hoàn thiện quy định về xử lý đối với tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm về THTK, CLP. Trong đó, tập trung xử lý trách nhiệm người đứng đầu và bổ sung quy định trường hợp miễn trừ việc xử lý đối với cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung theo Kết luận 14-KL/TW, ngày 22/9/2021 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng; hoàn thiện quy định về xây dựng Chương trình THTK, CLP và báo cáo kết quả THTK, CLP.

Tại hồ sơ đề nghị xây dựng luật, Bộ Tài chính dự kiến đề xuất một số nội dung mới quan trọng. Đó là bỏ quy định “đối với nhiệm vụ khoa học - công nghệ không được nghiệm thu thì phải hoàn trả một phần, hoặc toàn bộ kinh phí đã cấp cho những nội dung, hạng mục không hoàn thành". Ngoài ra, bổ sung trường hợp được miễn trừ trách nhiệm cho người làm nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo vì nguyên nhân khách quan có thể gây ra hành vi lãng phí. Theo Bộ Tài chính, tại dự thảo tờ trình Chính phủ, dự kiến quy định 7 nhóm hành vi gây lãng phí, với 96 hành vi gây lãng phí cụ thể. Phân định rõ hành vi gây lãng phí và hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện phòng, chống lãng phí.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính kêu gọi xây dựng văn hóa tiết kiệm, chống lãng phí trong toàn xã hội, đưa việc này thành tự giác, tự nguyện mọi lúc mọi nơi, như cơm ăn nước uống hàng ngày. Thủ tướng giao các cơ quan sớm hoàn thiện luật để trình Quốc hội. Chính sách ban hành chưa hoặc không phù hợp cũng gây ra lãng phí rất lớn. Vì vậy, các bộ, ngành, địa phương phải sớm hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật quản lý kinh tế - xã hội với tinh thần "chỉ rõ vướng mắc, ách tắc ở đâu, thẩm quyền của ai thì người đó phải giải quyết". Cùng với hoàn thiện chiến lược quốc gia về phòng, chống lãng phí bao quát tất cả lĩnh vực, lãnh đạo Chính phủ lưu ý hoàn thiện định mức kinh tế kỹ thuật không phù hợp thực tiễn.

Theo chương trình, dự kiến dự thảo Luật THTK, CLP sẽ được trình Quốc hội xem xét, thảo luận vào kỳ họp tháng 5/2025 và trình Quốc hội thông qua vào tháng 10/2025.

N.R