Giải pháp chống sạt lở và bồi lắng cho ĐBSCL

Cần xử lý cấp bách để đảm bảo an toàn giao thông

Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Thanh Bình nhận định: “Vấn đề xói lở, bồi lắng tại hệ thống sông ở khu vực ĐBSCL thời gian qua diễn biến phức tạp, gây thiệt hại nghiêm trọng, trở thành điểm nóng về sự quan tâm của xã hội và là điều nan giải được ưu tiên, quan tâm xử lý của Chính phủ, các bộ, ngành Trung ương, địa phương với gánh nặng 526 điểm sạt lở, chiều dài gần 800km, được đầu tư hàng ngàn tỷ đồng khắc phục hậu quả sạt lở”.

Nếu năm 2010, ĐBSCL chỉ có 99 điểm xói lở và sạt lở, đến năm 2019 đã lên đến 681 điểm (tăng gấp 7 lần). Riêng tại An Giang, từ cuối năm 2018 đến đầu năm 2019 có 78 điểm sạt lở, với trên 91,2km bờ sông. Các điểm sạt lở này ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của người dân, gây cản trở giao thông. Song song với hiện tượng sạt lở gia tăng, hiện tượng bồi lắng cũng xuất hiện, nguồn cát và nguồn phù sa màu mỡ ở ĐBSCL càng lúc càng ít, ảnh hưởng lớn đến sản xuất nông nghiệp và môi trường thủy sản.

GS.TS Trần Linh Thước, Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học tự nhiên (Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh) cho rằng: “Sạt lở bờ sông khu vực ĐBSCL do tác động của sóng do tàu, thuyền lưu thông và các hoạt động của con người, trong đó các công trình hạ tầng xây dựng quá gần sông, các công trình lấn lòng sông như: bến phà, mố cầu, khu dân cư... Xây dựng cơ sở hạ tầng trên bề mặt sông như: nhà ở, đường giao thông làm tăng thêm trọng lượng tác động lên bờ sông dẫn đến mất cân bằng và gây trượt bờ sông...”. Hàng chục hồ chứa, thủy điện trên dòng chính sông Mekong đã và đang xây dựng khiến bùn cát, phù sa ĐBSCL ngày càng ít. Nhiều chuyên gia cảnh báo, thiếu cát và khai thác cát quá mức sạt lở bờ sông sẽ diễn ra nhanh hơn.

Tại hội thảo khoa học quốc tế “Nguyên nhân, giải pháp hạn chế xói lở và bồi lắng trong hệ thống sông ĐBSCL”, các chuyên gia trong nước, quốc tế đã thảo luận các nghiên cứu chuyên sâu tình trạng sạt lở bờ sông, đề xuất nhiều giải pháp khả thi, các kinh nghiệm hạn chế xói lở, bồi lắng thông qua các công trình đã triển khai trong thực tiễn, như: tập trung nạo vét mở rộng lòng sông phía bờ đối diện và kết hợp xây dựng kè bảo vệ, gia cố khu vực đang sạt lở. Các chuyên gia cho rằng, các tỉnh, thành phố trong khu vực cần gấp rút khảo sát, đánh giá mức độ nguy cơ các điểm sạt lở, có nguy cơ sạt lở dọc theo các bờ sông và thực hiện trước giải pháp công trình ngăn chặn nguy cơ sạt lở...

GS George Mathias Kondolf (Đại học California, Berkeley, Mỹ) khẳng định: “Do bị tác động bởi các đập thủy điện, hồ chứa do một số nước xây dựng trên dòng chính sông MeKong, nhiều diện tích đất ven sông ở ĐBSCL bị xói lở và sụt lún xuống sông và hiện tượng xói lở, sụt lún vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Từ đó, khiến diện tích đất của khu vực ĐBSCL bị thu hẹp dần”.

Để đối phó với tình trạng sạt lở gia tăng, thời gian qua, chính quyền các cấp từ Trung ương đến địa phương đã đầu tư nhiều công trình bảo vệ bờ sông, nhằm hạn chế thấp nhất những thiệt hại về tài sản, tính mạng của người dân sinh sống trong vùng sạt lở. Để hạn chế sạt lở, nhiều chuyên gia cho rằng, vấn đề cấp bách hiện nay ngoài giải pháp công trình, các tỉnh trong vùng cần hạn chế khai thác cát quá mức. Theo TS Huỳnh Công Hoài (Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh): “Để giảm thiểu số vụ sạt lở xảy ra ở ĐBSCL trong thời gian tới, cần quyết liệt ngăn chặn việc xây dựng các hồ chứa trên dòng chính sông Mekong; kiểm soát chặt chẽ việc khai thác cát và quy hoạch đường giao thông và khu dân cư xa bờ sông, kênh, rạch”.

PGS.TS Trịnh Công Vấn (Viện Đổi mới công nghệ thủy lợi Mekong) cho rằng, hầu hết các công trình khắc phục sạt lở tại ĐBSCL thời gian qua được nhà nước đầu tư lớn với các kết cấu bền vững, bước đầu phát huy tác dụng ngăn chặn quá trình sạt lở bờ sông, tuy nhiên, nhiều công trình xây dựng hoành tráng quá mức tốn kém. Cần tìm kiếm các giải pháp phòng, chống, khắc phục sạt lở có chi phí thấp, thân thiện với tự nhiên. Giải pháp thi công thảm cát kết hợp với các bao cát sinh thái xử lý các điểm sạt lở nghiêm trọng, thậm chí người dân có thể tự thực hiện được. Chi phí xử lý các điểm sạt lở do sóng tàu, thuyền (không có hố xoáy sâu) khoảng trên 10 triệu đồng cho 1m dài bờ sông được bảo vệ, trong khi các kè cứng quy mô tương tự cần chi phí từ 40-50 triệu đồng.

PGS.TS Nguyễn Phú Quỳnh (Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam) đề xuất nhóm giải pháp công trình hỗ trợ và giảm nhẹ sạt lở thân thiện với môi trường cần được áp dụng tại ĐBSCL: bảo vệ chống sạt lở cho bờ sông, rạch ít chịu tác động của dòng chảy, của sóng tàu thuyền thì có thể trồng các loại cây chắn sóng (phần dưới nước là cây dừa nước, đước, bần), phần trên khô là các loại cỏ. Bảo vệ bờ cho khu vực bị sạt lở bề mặt (bờ sông, chân đường giao thông, sau các cống ngăn triều...) thì thực hiện kè tường đứng, là bó cành cây, bao đất, cát chống sóng được kết với nhau bằng những thanh tre, gỗ hay thép. Đối với bảo vệ bờ sông, rạch khu vực thị trấn, nơi đông dân cư cần thực hiện giải pháp công trình kè mái nghiêng, kè tường đứng kết hợp mái nghiêng, kè bản sàn, kè tường đứng cừ ván bê-tông cốt thép dự ứng lực sẽ chống sạt lở và kết hợp chỉnh trang đô thị. Bảo vệ bờ cho những khu vực có dòng chảy vận tốc lớn, có hố xoáy sâu cần lấp hố xoáy giữ chân mái bờ, sau đó xây dựng thân kè và đỉnh kè như giải pháp công trình bảo vệ trực tiếp kiên cố…

HẠNH CHÂU