Nghị định 282: Thước đo hay cây roi?

Ngưỡng phải rõ, tránh xử phạt cảm tính theo Nghị định 282 

Tối đi bộ dọc bờ sông, tôi thấy một thành phố đang sống với những mâu thuẫn nhỏ nhặt. Nhóm thanh niên kéo loa ầm ĩ. Bà cụ ôm mèo nép sau ghế đá. Con chó không dây dắt chạy lung tung. Tiếng vợ chồng cãi nhau vì chuyện dạy con vang ra tận phố...

Rồi Nghị định 282 năm 2025 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng, chống bạo lực gia đình (Nghị định 282) ra đời.

Người khen cần thiết, người lo nhà nước quan tâm sâu quá vào chuyện mỗi nhà. Và có cả thắc mắc Nghị định 282 vừa ra có phải là cách nhà nước quản quá tay? Câu hỏi này đáng được trả lời nghiêm túc.

Nghị định 282 ban hành ngày 30.10.2025, có hiệu lực từ 15.12.2025, đặt khung xử phạt cho 3 nhóm hành vi: vi phạm an ninh trật tự, tệ nạn xã hội và bạo lực gia đình. Các khái niệm như "gây áp lực tinh thần", "ép học quá sức", "gây rối nơi công cộng" đều có trong đó.

Vấn đề không nằm ở việc có nên có những quy định này. Vấn đề nằm ở chỗ là làm sao biết đâu là áp lực tinh thần, đâu là sự lo lắng bình thường của cha mẹ? Làm sao phân biệt gây rối và vui chơi lành mạnh?

Đây là lúc cần ngưỡng. Ngưỡng phải đo được, kiểm chứng được, không thể dựa vào cảm giác của người lập biên bản. Thời khóa biểu học tập ghi rõ từng ngày. Tình trạng sức khỏe học sinh do nhà trường xác nhận. Ý kiến của trẻ được lắng nghe qua người giám hộ. Biên bản hòa giải có đủ 2 bên ký.

Với nạn tiếng ồn thì ngưỡng giờ yên tĩnh đã công bố, mức độ lặp lại, video hiện trường, khoảng cách tới hộ dân bị ảnh hưởng. Khi ngưỡng rõ ràng, tranh cãi sẽ chuyển từ "có nên can thiệp không" sang "có đủ căn cứ chưa". Đó là dấu hiệu của một hệ thống pháp luật trưởng thành.

Nghị định giao thẩm quyền xử phạt cho nhiều lực lượng như công an, trật tự đô thị, biên phòng, các đơn vị chuyên trách. Điều này dễ hiểu bởi phạm vi rộng thì cần nhiều đơn vị chung tay. Nhưng cũng có rủi ro nếu nơi làm nghiêm còn nơi thì buông lỏng.

Giải pháp là cần tập trung trách nhiệm. Mỗi xã, phường cần có một đầu mối duy nhất tiếp nhận phản ánh. Từ đó phân luồng nội bộ đến đúng lực lượng có thẩm quyền. Sau đó, tất cả đều phải quay về đầu mối này để trả lời người dân đúng hạn.

Vậy thước đo là gì? Không phải bằng số tiền nộp vào ngân sách, mà bằng số lần người dân không tái phạm, số vụ được giải quyết trong thời hạn cam kết, tỷ lệ người dân đánh giá cao về tính công bằng của quy trình.

Muốn đo được những cái này thì phải công khai dữ liệu. Mỗi tháng, cấp cơ sở cần công bố: bao nhiêu vụ tiếp nhận, nhóm hành vi nào phổ biến, thời gian xử lý trung bình là bao lâu, bao nhiêu phần trăm tái phạm. Các vụ liên quan gia đình thì ẩn danh theo đúng quy định bảo vệ dữ liệu. Cần nhớ rằng công khai không phải để khoe thành tích mà chính là tạo động lực để cải thiện.

Để Nghị định 282 trở thành thước đo xã hội

Tôi cho rằng phần quan trọng nhất của Nghị định 282 không phải là mức phạt mà là cách làm. Cảnh báo trước khi xử phạt. Hòa giải có biên bản chứng minh đã cố gắng. Ghi nhận quan điểm của người bị tác động, kể cả trẻ em.

Khi đã phạt rồi thì phải có biện pháp phục hồi, như phải xin lỗi công khai nếu có lời lẽ sỉ nhục, bắt buộc tham gia lớp tập huấn kỹ năng làm cha mẹ nếu có dấu hiệu áp lực cho con cái kéo dài… Những hình thức này đánh vào thói quen, không chỉ vào ví tiền.

Khi nói về quản lý hành vi trong không gian chung, nhiều nơi trên thế giới đã thử, sai, sửa và tìm ra cách làm hiệu quả. Châu Âu quản lý tiếng ồn bằng bản đồ giờ yên tĩnh, hotline có mã số theo dõi, thiết bị đo lường được hiệu chuẩn.

Singapore quản vật nuôi bằng quy tắc chi tiết đến từng loại chó cần rọ mõm, từng khu vực được dắt, từng thùng rác bắt buộc. Như vậy, quy tắc phải thấy được, làm theo được. Khi đó, tính nghiêm minh sẽ đi đôi với tính thuận tiện.

Nghị định 282 sẽ thất bại nếu cách truyền thông chỉ biết "lên gân". Tiêu đề kiểu "phạt nặng cha mẹ ép con học" dễ lan tỏa nhưng không giúp ai biết mình phải làm gì.

Cấp cơ sở nên phát tờ hướng dẫn. Cha mẹ đọc là biết lịch học như thế nào là vừa sức với từng độ tuổi, khi nào cần gọi cho nhà trường, số hotline ở đâu. Người nuôi chó xem là biết được dắt ở khu nào, chất thải bỏ đâu, bị nhắc nhở thì phản hồi ra sao...

Tuy nhiên không phải cái gì cũng nên quản bằng phạt. Không phải bất đồng nào trong gia đình cũng biến thành sự vụ hành chính. Không thể dùng chế tài để thay thế cho dịch vụ xã hội đang thiếu. 

Nếu trường không có tư vấn tâm lý, nếu phường không có đường dây nóng hoạt động, nếu tổ dân phố không đủ năng lực thì nghị định dù tốt đến đâu cũng rơi vào khoảng trống.

Vì thế song song với thực thi phải xây dựng được "hạ tầng mềm": người biết việc, biểu mẫu đơn giản, thiết bị đo đạc tại điểm nóng, ứng dụng báo cáo chạy được trên điện thoại...

Nghị định 282 có thể trở thành cây roi nếu ta chỉ tin vào phạt. Nhưng nghị định cũng có thể trở thành thước đo, thành công cụ để xã hội tự nhìn nhận mình, tự điều chỉnh. 

Điều kiện phải có là tiêu chí đo đạc rõ ràng, thủ tục công bằng minh bạch, đầu mối tập trung trách nhiệm, dữ liệu công khai định kỳ.

Theo Thanhnien.vn