Đi tìm những đồng đội “ngủ quên”

Thành viên Đội K93 (Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh An Giang)- đơn vị làm nhiệm vụ cất bốc, quy tập hài cốt liệt sĩ trong nước và trên nước bạn Campuchia thuộc nhiều độ tuổi khác nhau. Người còn ít năm nữa về hưu, người lại mới đi nghĩa vụ quân sự, vừa tròn đôi mươi, nhưng tất cả đều cùng một tấm lòng đi tìm các liệt sĩ đã hy sinh trong chiến tranh. Mỗi ngày của đội bắt đầu bằng bữa ăn sáng khi trời chưa tỏ mặt người. Bữa ăn gồm: cơm, canh, món mặn, giúp các thành viên đủ sức làm việc nặng nhọc. 

 
Thấm thoắt đã 20 năm kể từ ngày được thành lập (23-11-2000), những chuyến đi tìm đồng đội của các thành viên Đội K93 cứ nối tiếp nhau, chẳng bao giờ ngơi nghỉ. Vừa cải táng xong đợt hài cốt này, họ lại sẵn sàng cho chuyến đi mới. Đã thành thông lệ, mỗi năm, họ dành 8 tháng qua Campuchia, rồi lại dành thêm 2 tháng tìm kiếm ở nội địa. Vỏn vẹn 2 tháng còn lại là dành để học tập chính trị, rèn luyện, gặp gỡ gia đình, ăn Tết... Năm nay, do phòng, chống dịch Covid-19, đội không tổ chức tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ ở Campuchia như kế hoạch, mà tập trung tìm ở 2 huyện Tri Tôn và Tịnh Biên.

Trước khi tìm kiếm hài cốt, đội phải đi khảo sát trước địa hình, xâu chuỗi các dữ liệu, thông tin được cung cấp để khoanh vùng phạm vi tìm kiếm; kiểm tra, rà soát xem còn bom mìn sót lại trong đất... Quá trình làm nhiệm vụ, đội gặp rất nhiều khó khăn, vất vả. Trong đó, khó khăn lớn nhất là chiến tranh đã qua lâu, địa hình địa vật thay đổi, do sự tác động của điều kiện tự nhiên, con người và điều kiện phát triển kinh tế - xã hội.

Biết bao người lính tự tay chôn cất đồng đội mình, nhưng khi quay trở lại nơi xưa, họ đứng ngẩn ngơ, bởi cảnh vật thay đổi, làng mạc hóa phố xá, rừng thành vườn ruộng…. Dựa theo sơ đồ mộ chí, thì có khi lệch cả cây số. Không ít khu vực, đội phải tìm kiếm hàng chục năm trời, không bỏ sót tấc đất nào, nhưng vẫn chỉ nhận lại sự thất vọng! 

Từ giai đoạn I, mùa khô năm 2001-2002 đến giai đoạn XVIII, mùa khô năm 2018-2019, Đội K93 đã quy tập được 3.147 hài cốt liệt sĩ quân tình nguyện Việt Nam hy sinh qua các thời kỳ chiến tranh ở Campuchia và trong nước. Mỗi giai đoạn, đơn vị quy tập được từ 77-302 hài cốt. Tùy theo địa hình, cán bộ, chiến sĩ phải đào từ 3-4 lớp đất, hoặc sâu quá đầu người. Các thành viên được chia theo tổ, thay phiên nhau đào, cuốc và quan sát.

Nếu khu vực tìm kiếm là đất mềm, đất cát, mỗi tổ có thể đào được 7-8 hố/ngày. Nếu gặp đất đá cứng, rễ cây chằng chịt, thì mất nhiều thời gian hơn. Đặc biệt, trong quá trình tìm kiếm, các thành viên phải vừa đào, vừa chú ý quan sát để phát hiện hài cốt. Thi thể liệt sĩ có khi không được quấn trong tăng bộ đội, miếng cao su; áo quần và xương cốt đã bị phân hủy gần hết. Do vậy, cán bộ, chiến sĩ phải dày dặn kinh nghiệm và khả năng quan sát, sớm phát hiện ra hài cốt để quy tập.

Ngoài khó khăn liên quan đến nhiệm vụ, đội còn gặp rất nhiều bất tiện trong ăn ở, sinh hoạt trong thời gian tìm kiếm hài cốt, như: che lều bạt ngủ giữa đồng, nắng cháy da giữa mùa hè, phải đối mặt với côn trùng nguy hiểm, với bệnh sốt rét rừng… Thời điểm này, trời hay mưa to bất chợt, nên cán bộ, chiến sĩ phải căng bạt sẵn. Hễ mưa rớt hạt là họ vào trú ẩn ngay, để tránh nguy hiểm, nhất là khi đang ở giữa đồng, trong rừng sâu.

Thường xuyên làm nhiệm vụ ở nơi hoang vắng, không có sóng điện thoại, nên chiếc radio là vật bất ly thân của thiếu tá Phan Ngọc Yên. Tranh thủ giây phút nghỉ ngơi, anh rà đài để được nghe tiếng nói, tiếng hát, cho vơi đi nỗi nhớ nhà, nỗi vất vả.

Bữa trưa đơn giản của đội, được nấu tại nơi đang tìm kiếm hài cốt. Họ ăn vội trên những chiếc ghế nhựa, ngồi bệt dưới đất hoặc bất kỳ chỗ nào thuận tiện. Nhiều hôm, đang ăn cơm thì trời mưa như trút nước, nên cả đội phải ăn cơm chan với...nước mưa!

Tuy nhiên, từng thành viên luôn xác định: đã tham gia đội phải chấp nhận mọi vất vả, cực nhọc. Huống chi, thế hệ đi trước chấp nhận đầu rơi, máu chảy, hy sinh cho thế hệ mai sau có độc lập, tự do. Các anh, các chú đối mặt với khó khăn, gian khổ 10 phần, thì hôm nay Đội K93 đi tìm họ, vất vả chỉ xem như 2-3 phần mà thôi!

Có khi cả tháng trời, đội tìm mãi chẳng thấy hài cốt liệt sĩ. Có khi, trong một thời gian ngắn, họ liên tiếp đào được hàng chục bộ hài cốt. Giờ khắc tìm được, các thành viên trong đội vỡ òa cảm xúc. Gần đây nhất, ngày 5-6-2020, đơn vị phát hiện một hài cốt liệt sĩ tại xã An Phú (Tịnh Biên) sau nhiều lần tìm kiếm ở nơi đây.Trong ảnh, thượng tá Nguyễn Văn Xuyên, Phó Đội trưởng Đội K93 thành kính thắp hương cho liệt sĩ trước khi cất bốc hài cốt.

Hài cốt bị vùi sâu dưới đất, sau nhiều năm mưa gió, thay đổi địa hình. Thành viên trong đội rất cẩn thận, nhẹ tay để tránh ảnh hưởng hài cốt.

Bên trong tấm ny-lon, những gì còn sót lại của hài cốt liệt sĩ là vài chiếc răng, nút áo, một mảnh hộp sọ... Còn lại tất cả đã hòa vào đất, cát, nhưng đơn vị rất vui mừng, vì bấy nhiêu đó đã đủ điều kiện giám định ADN, xác định danh tính liệt sĩ.

Trong ảnh là mặt thắt lưng bộ đội đã bị hoen gỉ, lấy từ trong túi đựng hài cốt. Tuy nhiên, vật dụng này không cho thấy thông tin về liệt sĩ… Hành trình đi tìm lại tên cho liệt sĩ gian nan, vất vả trăm lần hành trình đi quy tập hài cốt. Đến nay, trong khoảng 3.200 hài cốt được quy tập, có 2.800 hài cốt khuyết danh. Từng di vật còn sót lại của liệt sĩ đều được kiểm tra kỹ lưỡng, mong nhìn thấy dấu hiệu xác định danh tính của người đã khuất.

Sau khi cất bốc, Đội K93 đưa hài cốt liệt sĩ về nhà lưu giữ của đơn vị, chờ đến ngày 27-7 làm lễ cải táng tại nghĩa trang liệt sĩ. Mỗi ngày, thành viên của đội hai lần vào thắp hương các liệt sĩ, vệ sinh sạch sẽ nơi này. Đợt 1, giai đoạn mùa khô 2019-2020 tại Campuchia, đội đã tìm kiếm, quy tập hồi hương 30 hài cốt liệt sĩ. Ở nội địa, đội quy tập được 30 hài cốt. Trong số này, chỉ có 3 hài cốt xác định được danh tính, số còn lại khuyết danh.

Hình ảnh những hài cốt nằm bình yên sau bao nhiêu năm lưu lạc, khiến tôi nhớ đến lời bài hát “Về thăm mẹ”: “Con đã về, mẹ đừng ngồi khuya quá/ Mẹ đừng ngồi vấn tóc mãi trong đêm/ Mẹ ơi! Khói lửa đã tan rồi/ Mẹ ơi chiều nay con về với mẹ/ Con đã về, mẹ có thấy con không?/ Con không chết, và con sống suốt đời mười tám tuổi xuân/ Như buổi chiều chào mẹ con đi”. 

Các liệt sĩ đã trở về quê hương xứ sở, sau ngần ấy năm “ngủ quên”, lấy máu của mình nhuộm thắm cờ Tổ quốc, giành lại hòa bình cho đất nước, cho nhân dân. Những liệt sĩ chưa tìm được cũng không đơn độc, quạnh quẽ cô liêu đâu, vì người thân và đồng đội vẫn đang tìm kiếm họ mỗi ngày. Vì những bước chân của các đội quy tập hài cốt nói chung, Đội K93 nói riêng, vẫn lặng lẽ rong ruổi băng rừng, lội suối, để tìm đến các chú, các anh!

GIA KHÁNH