Khan hiếm nhân lực điện ảnh có nghề

Những cánh én mỏng

Năm 2023, bộ phim “Bên trong vỏ kén vàng” của đạo diễn trẻ Phạm Thiên Ân đoạt giải Camera Vàng (Camera D’or) dành cho phim đầu tay xuất sắc nhất tại Liên hoan phim (LHP) Cannes, một giải thưởng danh giá và cũng là ước mơ của rất nhiều đạo diễn trên khắp thế giới. Năm đoạt giải, Phạm Thiên Ân 34 tuổi, nhưng bộ phim được đạo diễn “nuôi dưỡng” gần 5 năm. “Bên trong vỏ kén vàng” là bộ phim nói tiếng Việt thứ hai giành giải Camera Vàng của LHP Cannes, sau 30 năm kể từ “Mùi đu đủ xanh” của Trần Anh Hùng.

Tiếp đó phải kể đến là phim tài liệu “Những đứa trẻ trong sương” của đạo diễn trẻ Hà Lệ Diễm được trao giải Ðạo diễn xuất sắc nhất và giải Ðặc biệt của Ban giám khảo cho phim đầu tay tại LHP tài liệu quốc tế Amsterdam (2021) và lọt vào Top 15 giải thưởng danh giá Oscar cho Phim tài liệu hay nhất (2023). Gần nhất, tại LHP quốc tế Berlin lần thứ 74 (2024), bộ phim “Cu li không bao giờ khóc” của đạo diễn Phạm Ngọc Lân (sinh năm 1986) đoạt giải phim đầu tay xuất sắc nhất...

Theo đánh giá từ giới chuyên môn, có thể xâu chuỗi điểm chung phim của các nhà làm phim trẻ, đoạt giải quốc tế: Phần lớn tác phẩm đều mang tính nhân văn, có sự sáng tạo với sự tìm tòi làm phong phú thêm ngôn ngữ điện ảnh và truyền tải được nét đặc trưng của vùng đất, con người. Phim được thực hiện công phu, nhiều ẩn dụ như “Những đứa trẻ trong sương” của Hà Lệ Diễm về phong tục “cướp vợ” của đồng bào dân tộc Mông với hàng loạt những vấn đề vẫn còn nhức nhối. Ðối lập với bối cảnh, từng góc quay đều cho thấy vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên Việt Nam, cuộc sống độc đáo của đồng bào dân tộc thiểu số. Nữ đạo diễn chọn đi sâu vào cuộc sống của họ nhằm thể hiện tinh thần nhân văn, sâu hơn là vấn đề về giới.

Đạo diễn, NSND Đặng Nhật Minh có cái nhìn lạc quan và tin tưởng với sức sáng tạo và đam mê của các nhà làm phim trẻ, nhất là những bộ phim đoạt giải tại các LHP quốc tế như: “Bên trong vỏ kén vàng”, “Cu li không bao giờ khóc”... “Chúng ta nên quan tâm đến các nhà làm phim nghệ thuật, nhất là các bạn trẻ. Đây là một làn sóng mới để điện ảnh Việt Nam có bước đột phá, mang lại những thành tựu cho điện ảnh Việt Nam trong thời gian gần nhất”, đạo diễn Đặng Nhật Minh nói.

Song điều đáng lo lắng là so với sự phát triển của ngành công nghiệp điện ảnh, cũng như so với dân số hơn 100 triệu dân của nước ta hiện nay thì nguồn nhân lực mới của nghệ thuật điện ảnh chưa thể đáp ứng. Theo đạo diễn, nhà sản xuất phim Võ Thanh Hòa, điểm yếu lớn của phim Việt là tình trạng thắt cổ chai ở những vị trí quan trọng như đạo diễn, biên kịch, diễn viên... Làm phim là công việc không dễ và đòi hỏi sự góp sức của một tập thể giỏi. Để mặt bằng chung phim Việt có chất lượng cao đều hơn, chứ không chỉ có vài phim ăn khách và chất lượng phim luôn trồi sụt, vẫn là phải đầu tư phát triển nhân lực, nguồn vốn và trang thiết bị, bởi lượng người làm nghề giỏi trong các khâu hiện vẫn rất ít ỏi.

Cần sự đồng bộ, bứt phá trong đào tạo nhân lực điện ảnh

Có thể thấy nhân lực nổi trội trong ngành điện ảnh hiện nay không nhiều, quanh quẩn chỉ vài cái tên. Sự xuất hiện của Trấn Thành ở địa hạt điện ảnh như một cú hích mạnh mẽ cho cả thị trường phim Việt mỗi dịp Tết đến. Bên cạnh đó cũng có thể điểm danh được thêm một số cái tên, như: Lý Hải, Nguyễn Quang Dũng, Victor Vũ, Charlie Nguyễn, Vũ Ngọc Đãng, Phan Gia Nhật Linh... Nhưng công chúng và nền điện ảnh Việt Nam cần nhiều cái tên nổi trội khác, ở các thể loại, đề tài phim khác để tạo nên sức bật lâu dài cho điện ảnh Việt. Việc gia tăng lực lượng, làm dày hơn số lượng nhân lực giỏi ở nhiều mảng trong nghề làm phim để lấy lại niềm tin từ khán giả bằng những tác phẩm chất lượng mang ý nghĩa tiên quyết cho điện ảnh Việt thời điểm này.

Theo nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã, nguồn nhân lực điện ảnh hiện nay vẫn chưa đạt được độ đồng bộ cần thiết. Nhiều diễn viên, đạo diễn, biên kịch có đam mê nhưng chưa được đào tạo bài bản. Có rất nhiều trường đào tạo chuyên ngành, nhưng chưa đủ đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Hơn nữa, xu hướng điện ảnh đang thay đổi nhanh chóng, dòng phim trên các nền tảng số đẩy thêm các yêu cầu mới về chuyên môn. Như vậy, việc đào tạo nhân lực cần phải đi đúng hướng, đáp ứng đòi hỏi của thị trường. Bên cạnh đó, thách thức về kinh phí đào tạo và hệ thống hỗ trợ cho người làm nghề đang cản trở. So với các quốc gia có nền điện ảnh phát triển, Việt Nam vẫn chưa có nhiều quỹ hỗ trợ tài chính, đặc biệt là cho những tài năng trẻ. Không chỉ là vấn đề đào tạo, môi trường làm việc cũng là một yếu tố ảnh hưởng lớn đến chất lượng nguồn nhân lực điện ảnh. Nhiều người trẻ có năng lực nhưng không có đủ cơ hội để khẳng định mình, dẫn đến việc chảy máu chất xám sang các lĩnh vực khác. 

Làm thế nào để phát triển nguồn nhân lực điện ảnh bền vững? PGS, TS Vũ Ngọc Thanh, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sân khấu-Điện ảnh TP Hồ Chí Minh cho biết, trong quá trình khảo sát đa số các cơ sở đào tạo điện ảnh trên thế giới, thấy nhiều đặc điểm chung. Trong chương trình đào tạo của nhiều nước có nền điện ảnh phát triển trên thế giới, khuynh hướng kết hợp chặt chẽ đào tạo nghệ thuật và kỹ thuật có ứng dụng công nghệ hiện đại đang được ưa chuộng, không chỉ đối với các hệ đào tạo ngắn hạn. Tại đa phần các cơ sở đào tạo đều có đầy đủ trang thiết bị cho đào tạo, nhất là làm phim thực hành. Phương pháp đào tạo được áp dụng phổ biến là sinh viên học thực hành là chính, lý thuyết gắn kết với hành nghề làm phim; đồng thời khuyến khích học viên làm phim thực nghiệm và sáng tạo ở mức cao nhất. Điểm chung của đầu vào các khóa học của nhiều trường đào tạo ngắn hạn là học viên đã có ít nhất một bằng đại học. Có những quốc gia, tại nhiều trường đại học đều có khoa điện ảnh (thành phố Busan, Hàn Quốc, trong 6 trường đại học đều có khoa điện ảnh). Nhiều trường đại học gắn kết chặt chẽ đào tạo điện ảnh với truyền hình. Nhiều trường có chương trình tái đào tạo cho những người đang làm nghề, giúp họ cập nhật kỹ năng, kỹ thuật, phương pháp làm phim mới; sinh viên điện ảnh được hợp tác chéo với sinh viên từ các chuyên ngành khác. Đa số trường đào tạo theo định hướng ứng dụng.

Hiện nhiều cơ sở đào tạo điện ảnh tại Việt Nam chưa hội đủ điều kiện cần và đủ để tạo ra nguồn nhân lực đủ sức cạnh tranh với thế giới, do chưa có sự đồng bộ, tiên tiến, hiện đại trong hệ thống giáo trình; nhiều giáo trình còn chưa được thay đổi, cập nhật; nhất là phương tiện, trang thiết bị cần thiết cho việc đào tạo mang nhiều tính ứng dụng đa ngành nghề còn thiếu rất nhiều so với nhu cầu đào tạo công nghệ điện ảnh hiện đại.

“Nguồn nhân lực điện ảnh chất lượng cao của Việt Nam cạn kiệt dần, do không được tiếp tục đào tạo ở nước ngoài, còn đào tạo trong nước, trên nhiều phương diện, chưa đạt yêu cầu về số lượng, chất lượng và cũng chưa bắt kịp thị trường. Nhiều người được đào tạo chính quy nhưng không làm nghề; ngược lại, nhiều người làm nghề nhưng không được đào tạo. Đào tạo nhân lực điện ảnh là đào tạo nghệ thuật đặc thù, đào tạo tài năng, nên không thể đào tạo theo hình thức đại trà, phổ cập, càng không thể đào tạo theo phong trào”, PGS, TS Vũ Ngọc Thanh cho hay. 

Theo Quân đội nhân dân