Tầm nhìn ASEAN và Tuyên bố chung lần đầu tiên về 'Không gian biển Đông Nam Á'

Trong tuyên bố chung này có các điểm nhấn rất quan trọng. Trước hết, đó là nhấn mạnh “Không gian biển Đông Nam Á” cần phải có hòa bình, ổn định, hợp tác phát triển, dựa trên luật pháp quốc tế và Công ước Luật biển, cùng với các nguyên tắc là không sử dụng vũ lực, giải quyết hòa bình các tranh chấp, thúc đẩy tiến trình ngoại giao và tiến trình pháp lý. Đây là quan niệm rất cơ bản của ASEAN lâu nay trong duy trì hòa bình, ổn định và hợp tác khu vực.

Thứ hai, tái khẳng định các nguyên tắc của ASEAN về vấn đề Biển Đông, gắn với không gian Biển Đông Nam Á, như hòa bình, an ninh, an toàn, tự do hàng hải, hàng không; luật pháp quốc tế, công ước luật biển, không làm phức tạp, xây dựng lòng tin, về DOC VÀ COC…

Thứ ba, nêu việc đóng góp của các nước trong và ngoài khu vực với hòa bình, ổn định ở Đông Nam Á, trong đó có cập nhật điểm mới là hoan nghênh tham vấn của Mỹ và Trung Quốc liên quan đến hòa bình, ổn định và hợp tác ở Biển Đông cũng như khu vực biển Đông Nam Á.

Điểm thứ tư là khẳng định cam kết, nhất trí của ASEAN trong việc thúc đẩy không gian biển Đông Nam Á hòa bình, ổn định, hợp tác phát triển. Đây là tuyên bố rất quan trọng, thể hiện trách nhiệm của cả ASEAN cũng như vai trò của nước Chủ tịch Indonesia và không gian biển Đông Nam Á, trong đó có Biển Đông trước tình hình còn có những diễn biến phức tạp. Tính từ trước đến nay, đây là lần thứ 5, ASEAN ra tuyên bố riêng của các ngoại trưởng liên quan đến vấn đề Biển Đông. Tuyên bố chung ASEAN, khác với tuyên bố Chủ tịch, ở chỗ thể hiện sự nhất trí cao ở cấp cao của các nước ASEAN.

Điểm đáng chú ý lần này là ASEAN đặt ra tầm nhìn mới, mang tính chiến lược, về không gian biển Đông Nam Á – một tầm nhìn rộng hơn về biển và gắn với toàn bộ khu vực Đông Nam Á mà Biển Đông là một phần trong đó. Theo đó, đáng chú ý:

Một là, gắn nỗ lực về biển với việc thực hiện Hiến chương và xây dựng Cộng đồng ASEAN nói chung.

Thứ hai, đặt trong tổng thể nỗ lực của ASEAN về một Đông Nam Á hòa bình, ổn định, hợp tác và rộng hơn là Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (ADD-TBD).

Thứ ba, gắn với các nguyên tắc của ASEAN về ứng xử của các nước ở Khu vực, trong đó có Hiến chương ASEAN, Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC), Tầm nhìn ASEAN về ADD-TBD (AOIP), cũng như các nguyên tắc của ASEAN về Biển Đông.

Thứ tư, gắn với các nỗ lực và tham vấn của ASEAN và trong các tiến trình ASEAN với các đối tác (ASEAN+, EAS, ARF, ADMM+…).

Thứ năm, ASEAN sẽ cùng lúc thúc đẩy hai quá trình liên quan và bổ trợ cho nhau, bao gồm quản trị ở Biển Đông (trong đó có về DOC và COC) và xây dựng không gian Biển Đông Nam Á hòa bình ổn định.

Cuối cùng và trên hết, cùng với việc đưa ra tầm nhìn không gian biển Đông Nam Á, ASEAN có thể và cần đẩy mạnh hơn nữa vai trò trung tâm và chủ động của mình, vì một Đông Nam Á hòa bình, ổn định và hợp tác.

Tuyên bố là bước phát triển mới của ASEAN trong phát huy vai trò của mình đối với hòa bình, ổn định và hợp tác phát triển ở khu vực nói chung và với không gian biển nói riêng. Đông Nam Á giờ đây nằm ở vị trí trung tâm trong địa chiến lược của thế giới và khu vực, khi thế giới chuyển từ Tây sang Đông và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trở thành mối quan tâm chung toàn cầu.

Như vậy để giữ được một Đông Nam Á hòa bình, ổn định, giữ cho ASEAN có môi trường xung quanh thuận lợi cho việc xây dựng cộng đồng, thúc đẩy hòa bình, hợp tác, phát triển thì vấn đề không gian biển phải ở vị trí trung tâm trong quan hệ giữa ASEAN và các nước. Theo đó, cùng với Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) và Tầm nhìn ASEAN về ADD-TBD (AOIP), tuyên bố lần này sẽ tạo cơ sở cho ASEAN nhân lên thành các bộ qui tắc ứng xử chung ở khu vực.

Như vậy, với tuyên bố chung về không gian biển ở Đông Nam Á, ASEAN sẽ cùng lúc thúc đẩy hai quá trình liên quan và bổ trợ cho nhau về quản trị ở Biển Đông và xây dựng không gian biển Đông Nam Á hòa bình ổn định, trong tổng thể các nỗ lực của ASEAN ở khu vực.

Đó là sự tiếp tục câu chuyện nỗ lực ở Biển Đông như một phần của không gian biển và khu vực Đông Nam Á hòa bình ổn định, bao gồm an ninh, an toàn, tự do hàng hải, hàng không; quản trị tranh chấp để không gây phức tạp thêm tình hình; tuân thủ luật pháp quốc tế và Công ước Luật biển; thực hiện đầy đủ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và phấn đấu sớm đạt được Bộ quy tắc ứng xử thực chất, hiệu quả (COC).

Thứ hai, không gian biển Đông Nam Á phải gắn với trách nhiệm và vai trò trung tâm của ASEAN đối với toàn bộ khu vực Đông Nam Á nói chung, trong đó có các vùng biển ở Đông Nam Á và Biển Đông. Không gian biển Đông Nam Á sẽ gắn với các khuôn khổ hợp tác ASEAN, bao gồm xây dựng Cộng đồng ASEAN trên ba trụ cột chính trị - an ninh, kinh tế, văn hóa xã hội cũng như hợp tác của ASEAN với các nước thông qua các cơ chế của khối để duy trì được khu vực Đông Nam Á, trong đó có không gian biển Đông Nam Á hòa bình, ổn định, hợp tác phát triển.

Giữa bối cảnh Đông Nam Á ngày càng được quan tâm và nằm ở vị trí trung tâm trong chiến lược chung Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của các nước, ASEAN cần có tầm nhìn chiến lược và rộng lớn hơn, chủ động và tích cực gắn kết nỗ lực và trách nhiệm của ASEAN và các nước, các đối tác nhằm gìn giữ và thúc đẩy hòa bình, ổn định, hợp tác tại khu vực này, bao gồm cả về các quy tắc ứng xử chung ở khu vực.

Tựu chung lại, với Tuyên bố chung nêu trên, đây là lần đầu tiên, ASEAN đưa ra một tầm nhìn về không gian biển Đông Nam Á, gắn với các nỗ lực chung của mình về một Đông Nam Á hòa bình, ổn định và hợp tác phát triển. Điều này sẽ tạo cho ASEAN tiếp tục đóng vai trò chủ động hơn trong nỗ lực vì một Đông Nam Á, trong đó có không gian biển Đông Nam Á và Biển Đông, hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển, dựa trên luật pháp quốc tế, Công ước Luật Biển.

Tuyên bố Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN về duy trì và thúc đẩy ổn định không gian biển ở Đông Nam Á

Ngày 30/12/2023 các Ngoại trưởng ASEAN đã ra Tuyên bố Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN về duy trì và thúc đẩy ổn định không gian biển ở Đông Nam Á.

Văn kiện này một lần nữa khẳng định quan điểm chung của ASEAN về hợp tác biển trong khu vực. Đó chính là các nguyên tắc căn bản trong ứng xử của các nước trên các vùng biển ở Đông Nam Á trong đó có Biển Đông.

“Chúng tôi theo dõi sát sao và quan ngại về những diễn biến gần đây ở Biển Đông” Tuyên bố viết. Trên cơ sở đó, Ngoại trưởng các nước Asean “tái khẳng định tính cấp thiết của việc khôi phục và tăng cường lòng tin và tin cậy; tự kiềm chế khi tiến hành các hoạt động có thể làm phức tạp hoặc leo thang tranh chấp và ảnh hưởng tới hòa bình, ổn định; tránh các hành động có thể làm phức tạp thêm tình hình và giải quyết hòa bình các tranh chấp trên cơ sở tuân thủ các nguyên tắc được thừa nhận rộng rãi của luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982”.

Các Ngoại trưởng đồng thời “nhấn mạnh tầm quan trọng của thực hiện đầy đủ và hiệu quả toàn bộ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và cam kết hợp tác chặt chẽ để sớm đạt được Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu quả, thực chất, phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982”.

Nhắc tới trong các trao đổi gần đây giữa các nước về vấn đề này các Ngoại trưởng ASEAN “hoan nghênh việc Mỹ và Trung Quốc vừa qua đã tổ chức tham vấn về biển tại Bắc Kinh cũng như cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề Hội nghị các nhà Lãnh đạo APEC tại California” và “hy vọng những đối thoại như vậy sẽ tiếp tục thúc đẩy nỗ lực của ASEAN nhằm tăng cường ổn định và hợp tác trong không gian biển ở khu vực”.

Đây là lần thứ 5 ASEAN ra Tuyên bố riêng về các vấn đề trên biển kể từ 1992. Lần gần đây nhất ASEAN ra tuyên bố riêng về Biển Đông là vào năm 2014.