Kỳ 3: Những ký ức khó phai mờ

Ba Chúc trước đây là 1 xã thuộc huyện Bảy Núi, cách biên giới Việt Nam – Campuchia chỉ 3,5km. Vào đầu năm 1977, dân số của Ba Chúc hơn 16.000 người, chủ yếu sống bằng nghề nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp truyền thống, buôn bán nhỏ. Đây cũng là vùng đất khởi nguồn và trung tâm của đạo Tứ Ân Hiếu Nghĩa, với nhiều buổi sinh hoạt lễ hội, lễ cúng phản ánh đời sống tinh thần phong phú của người dân địa phương.

Vào đêm 30-4-1977, cùng lúc với 14 xã biên giới của tỉnh An Giang, Pôn Pốt xua quân tấn công, tàn sát đồng bào một cách man rợ. Đỉnh cao của tội ác này là cuộc thảm sát 3.157 người dân Ba Chúc từ ngày 18-4 đến 30-4-1978. Qua 12 ngày đêm bị bọn Pôn Pốt chiếm đóng, Ba Chúc bị dìm trong biển máu. Đi đến đâu chúng cũng cướp bóc tài sản, đốt phá nhà cửa, các công trình công cộng; tàn sát đồng bào ta không kể già trẻ, nam nữ. Những cảnh giết người hàng loạt, dã man diễn ra khắp nơi, không bút mực nào tả hết. Hàng trăm gia đình phải sống cảnh “màn trời chiếu đất” vì bọn Pôn Pốt đốt phá nhà cửa.

Hàng trăm gia đình phải sống cảnh màn trời chiếu đất vì bọn Pôn Pốt đốt phá nhà cửa

Chùa Phi Lai là một trong những địa điểm bị phá hủy nặng nề. Nơi đây, bọn Pôn Pốt giết gần 300 người dân vô tội. Dưới bàn thờ của chùa có 43 người lẩn trốn, cũng bị chúng dùng lựu đạn giết chết 40 người. Tại chùa Tam Bửu, quân Pôn Pốt bắt hơn 800 người dẫn ra cầu sắt Vĩnh Thông, giồng Ông Tướng và nhiều nơi khác bắn chết. Cánh đồng núi Phú Cường, Ba Chúc, núi Tượng mất đi màu xanh mát mắt, thay vào đó là hàng trăm người chết nằm chồng lên nhau. Họ tử vong trong cảnh đau thương, thân thể không lành lặn. Người và tài sản bị thiệt hại nặng nề, động vật cũng chịu chung số phận. Tất cả đều bị giết sạch. Bà Hà Thị Nga (sinh năm 1939) là người duy nhất sống sót khi cha mẹ, anh chị em ruột, chồng, 6 đứa con, cùng cả dòng họ trên 100 người bị Pôn Pốt thảm sát đêm 14-4-1978. Bà Nguyễn Thị Ngọc Sương (sinh năm 1967) thành trẻ mồ côi lúc mới 11 tuổi sau buổi chiều ngày 14-4 định mệnh ấy.

Chùa Phi Lai, một trong những địa điểm bị phá hủy nặng nề trong chiến tranh biên giới Tây Nam

“Sau thảm sát, Ba Chúc chỉ còn lại là 1 vùng đất tan hoang với những nỗi đau thương đến tận cùng. Đó là giai đoạn khó khăn nhất của Ba Chúc. Một số người sống sót thì mất người thân, không dám trở về quê vì bị ám ảnh bởi những ký ức kinh hoàng của cuộc thảm sát. Nhưng cũng có những người đã bám trụ lại vì nghĩa tình với người đã khuất cũng như sống trọn với vùng đất quê hương. Nhiều người dân chạy giặc trở về đối diện với muôn vàn khó khăn: không nhà cửa, trâu bò vật nuôi bị giết hết, hoa màu vườn tược bị phá nát” – PGS.TS Trần Thị Thanh Vân và Lê Hoàng Kháng (Trường Đại học Sài Gòn) đã ghi nhận như thế trong bài nghiên cứu của họ.

Nhà trưng bày chứng tích tội ác của bọn Pôn Pốt ở thị trấn Ba Chúc (Tri Tôn)

Di vật xương sọ của 86 phụ nữ trên 60 tuổi được lưu giữ tại Nhà mồ Ba Chúc

Người dân tham quan Nhà trưng bày chứng tích tội ác của bọn Pôn Pốt (thị trấn Ba Chúc)

Thảm sát qua đi, hơn 30 phái đoàn ngoại giao, báo chí và Liên Hiệp Quốc đã đến nơi để chứng kiến tận mắt tội ác của bọn Pôn Pốt đối với đồng bào Ba Chúc. Hội Chữ thập đỏ An Giang tham gia giúp dân gom xác của người đã khuất để hỏa táng vào tháng 4-1978. Mọi người tranh thủ tìm kiếm những gì còn sót lại sau thời gian Pôn Pốt chiếm đóng tại xã. Đống xương người được cất giữ tại nhà mồ, dựng tạm sau chùa Phi Lai. Di vật xương sọ đều bị sứt mẻ do bị đập đầu hoặc đạn xuyên phá. Đến hôm nay, nhiều người vẫn tìm đến chứng tích căm thù “Nhà mồ Ba Chúc”, nơi được xem là một bản cáo trạng về tội ác diệt chủng của Pôn Pốt, muôn đời còn ghi nhớ. Nỗi đau này mãi mãi vẫn còn trong ký ức của dân tộc Việt Nam và của những người yêu chuộng cuộc sống hòa bình trên thế giới. Ở đó, 1.159 bộ hài cốt được gìn giữ, là những gì còn sót lại của 3.157 người dân bị thảm sát, được sắp xếp theo độ tuổi, như: 86 phụ nữ trên 60 tuổi; 155 phụ nữ từ 21 đến 40 tuổi; 88 thiếu nữ từ 16 đến 20 tuổi; 264 trẻ em từ 3 đến 15 tuổi; 23 nam từ 16 đến 20 tuổi...

Đông đảo người dân thường xuyên đến thắp hương tưởng niệm các nạn nhân trong thảm sát ở Ba Chúc

Trong hàng ngàn câu chuyện của mỗi gia đình ở Ba Chúc, chúng tôi ấn tượng nhất với câu chuyện của bà Võ Thị Ngọc Châu và ông Bùi Văn Lê. Vào ngày họ là người may mắn sống sót trong khi nhiều người trong gia đình bị giết. Để tránh thảm sát, ông Lê đưa người vợ, 5 con cùng người cô ruột lên hang trên núi Tượng ẩn nấp. Có thể mọi người sẽ thoát nạn nếu không có chó săn. Lần theo tiếng chó sủa, bọn Pôn Pốt xả súng vô tội vạ vào hang, mang theo mạng sống của hàng chục người. Nghe im tiếng súng, ông Lê lách mình ra khỏi miệng hang, phát hiện bọn giặc vẫn còn ở ngoài nên nhanh chóng lao mình xuống hẻm đá. Bọn chúng quăng 2 quả lựu đạn nữa vào hang... Ngày định mệnh ấy, ông đã đặt thi thể của từng người thân yêu nằm ngay ngắn trên bộ ván, rồi lấp miệng hang lại, kết thúc sứ mệnh lịch sử của nó và chôn vùi những nỗi đau khôn tả của mình. Từ đó về sau, hang được đặt tên “hang Ba Lê”, là chứng tích nhói lòng trên núi Tượng. Khi mới 33 tuổi, ông đột nhiên mất tất cả. Mỗi lần nhắm mắt lại là ông nghe tiếng vợ con cười nói, mở mắt ra chỉ thấy thắt nghẹn trái tim. Có tài thổi sáo, ông dồn mọi tâm tư vào tiếng sáo tịch mịch, cô độc đến mức người xung quanh chẳng dám chạm vào.

Bà Châu giờ đã có hạnh phúc trọn vẹn cùng gia đình

Bà Châu khi ấy 27 tuổi, suýt đón nhận cái chết trong gang tấc, bị lựu đạn ném vào khi đang núp dưới bàn thờ Phật. Sau đó, mấy chục người xung quanh bà lần lượt ngã xuống. Nằm giữa ngổn ngang thây người cả đêm, bà bàng hoàng nhận ra mình may mắn đến mức nào! Chiến tranh qua đi, cuộc sống vẫn phải tiếp diễn. Trong một lần đưa người thân đến chỗ ông Lê khám bệnh, bà lần theo tiếng sáo thổi trên núi. Ánh trăng chiếu sáng rõ cảnh vật hoang tàn do bị Pôn Pốt đốt phá, chiếu rõ người đàn ông tài hoa mà bất hạnh. Người lớn muốn ông và bà kết duyên. Vậy là năm sau, họ về với nhau, vượt qua ngại ngùng của cô gái trẻ, vượt qua nỗi đau và khoảng cách với người đã từng có vợ con, cố gắng xóa bỏ bóng ma quá khứ. Họ “từ từ rồi thương” – theo cách nói của bà Châu. Bốn đứa con lần lượt ra đời, đều do ông Lê một tay chăm sóc. Ông thương các con bằng tấm lòng của người cha bình thường, cộng với nỗi nhớ 5 đứa con đã mất. Ông thương bà Châu bằng tất cả tình cảm của người chồng đã từng trải qua biến cố mất vợ. Cuộc hôn nhân của họ hạnh phúc trong suốt mấy mươi năm nay, bù đắp phần nào những mất mát, đau thương trong quá khứ. Là 2 trong những nhân chứng ít ỏi của cuộc thảm sát năm nào, họ đã cố gắng vươn ra khỏi bóng ma ám ảnh của quá khứ, gầy dựng tương lai tốt đẹp cho mình và người thân.

GIA KHÁNH

Kỳ 4: Vươn lên sau chiến tranh