Lễ hội truyền thống góc nhìn từ cộng đồng

Nhu cầu đời sống tinh thần của nhân dân

Là tỉnh giàu truyền thống lịch sử - văn hóa, An Giang có nhiều lễ hội truyền thống độc đáo gắn với tín ngưỡng dân gian, anh hùng dân tộc và đời sống cộng đồng; trong đó, nổi bật như lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam, lễ hội Nghinh Ông Kiên Hải, lễ hội Phan Thị Ràng (chị Sứ), lễ hội Okombok, lễ hội đua bò Bảy Núi… Đặc biệt là lễ hội Nguyễn Trung Trực diễn ra từ ngày 26 đến 28/8 âm lịch hàng năm tại Rạch Giá.

Đông đảo người dân tham dự lễ hội truyền thống Nguyễn Trung Trực.

Lễ hội truyền thống Nguyễn Trung Trực có 2 phần gồm phần lễ với các nghi thức thức cúng tế, dâng hương trang nghiêm cùng mâm cỗ đầy đủ lễ vật do nhiều tổ chức, cá nhân đóng góp; phần hội gồm nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, trò chơi dân gian sôi động, lành mạnh… Điểm đặc sắc của lễ hội Nguyễn Trung Trực là sự tham gia của toàn thể hệ thống chính trị trên địa bàn tỉnh và đặc biệt là vai trò chủ thể của đông đảo người dân trên mọi miền Tổ quốc. Mọi người không phân biệt già trẻ, trai gái, sắc tộc, tôn giáo cùng chung tay tổ chức lễ hội đặc sắc, vui tươi, ấn tượng và trang trọng. Trong đó, chính quyền đảm bảo an ninh, trật tự, tổ chức các chương trình, sự kiện tưởng nhớ công ơn Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực và nghĩa quân, thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về lễ hội; những người lớn tuổi hướng dẫn con cháu chuẩn bị mâm cỗ, cúng bái; hàng chục ngàn người dân trong và ngoài tỉnh phục vụ xuyên suốt lễ hội… Đặc biệt, tất cả khách thập phương tham gia lễ hội đều được phục vụ ăn uống miễn phí.

Bà Nguyễn Thanh Tuyền, ngụ phường Rạch Giá chia sẻ: “Tôi xem lễ giỗ cụ Nguyễn như đám giỗ của người thân. Hàng năm, tôi cùng mọi người làm công tác chuẩn bị, phục vụ lễ hội. Với người dân Rạch Giá và nhiều khách thập phương về dự lễ hội đều chung một tấm lòng tưởng nhớ về cụ Nguyễn, mong được góp chút công sức vào thành công chung của lễ hội”.

Theo Th.s Nguyễn Hoàng Thiên - giảng viên Trường Đại học Kiên Giang, lễ hội truyền thống là sản phẩm văn hóa kết tinh trong tiến trình lịch sử của cộng đồng. Việc tổ chức tốt các lễ hội truyền thống không chỉ làm phong phú đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân mà còn gắn kết cộng đồng, giáo dục thế hệ trẻ về các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Từ đó, nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong việc giữ gìn, phát huy giá trị của lễ hội truyền thống, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc của dân tộc.

Lắng nghe cộng đồng - hướng phát triển bền vững

Các nhà nghiên cứu về văn hóa trong nước khẳng định, sức sống của lễ hội truyền thống là từ cộng đồng và cộng đồng là linh hồn của lễ hội. Do đó, để phát triển lễ hội truyền thống theo hướng bền vững cần đặt cộng đồng vào vị trí trung tâm. Cộng đồng phải đóng vai trò chủ thể lễ hội thay vì đứng ngoài quan sát hoặc “nhường lại” cho các đơn vị tổ chức sự kiện. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của du lịch, nhiều người lo ngại các lễ hội dần bị “sự kiện hóa” quá mức; trong đó, việc sân khấu hóa nghi lễ, thời gian tổ chức gấp rút hoặc thay đổi các nghi lễ truyền thống khiến người dân thấy xa lạ với lễ hội.

Phát nước uống cho người đến lễ hội truyền thống Nguyễn Trung Trực.

Bà Nguyễn Ngọc Mai, ngụ phường Núi Sam chia sẻ: “Tôi tự hào vì địa phương có lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam. Lễ hội được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và miếu Bà thu hút hàng triệu lượt du khách mỗi năm. Để giữ cho lễ hội có sức sống lâu dài chính là niềm tin và sự tự nguyện của người Châu Đốc nói riêng và vùng Nam bộ nói chung”. Theo bà Mai, bà thường xuyên đến miếu Bà làm công quả. Bà mong lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam giữ được không gian trật tự chốn linh thiêng, không bị biến tướng; chính quyền quản lý các hoạt động dịch vụ, tránh tình trạng chèo kéo, chặt chém, mê tín… làm ảnh hưởng đến uy tín lễ hội và niềm tin của cộng đồng.

Còn Th.s Nguyễn Hoàng Thiên cho rằng, để vai trò cộng đồng dược phát huy tại các lễ hội truyền thống cần giải pháp căn cơ, mang tính chủ động từ chính quyền, ngành văn hóa và cả cộng đồng như khuyến khích các dòng họ, tổ tế lễ, nghệ nhân dân gian… tham gia vào khâu thiết kế nghi lễ, tổ chức lễ hội; số hóa và phổ biến tri thức dân gian các nghi lễ cổ, bài cúng, truyền thuyết về lễ hội truyền thống từ những người lớn tuổi, uy tín; tăng cường giáo dục học sinh về lễ hội truyền thống địa phương qua môn học lịch sử địa phương để lớp trẻ không chỉ là người tham dự mà còn là người tiếp nối...

Bài và ảnh: THỦY TIÊN