Tháo gỡ bất cập thực thi quyền tác giả âm nhạc

Ông Nguyễn Hải Bình, Tổng giám đốc Công ty BH Media, đơn vị được Hãng phim Trẻ ủy quyền quản lý các video nhạc cách mạng thuộc album “Bài ca người lính vol2”, cũng chính là đơn vị phản ứng cách thu phí tác quyền của VCPMC cho rằng phía VCPMC đã có hành vi cản trở việc phổ biến (chặn) các tác phẩm âm nhạc cách mạng kể trên, nhằm yêu cầu chủ sở hữu video phải đóng thêm tiền bản quyền. Hành động này của VCPMC là “lạm dụng quyền”, “tận thu tác quyền” và BH Media hoàn toàn không đồng tình. Bởi YouTube đã trả tiền tác quyền cho các video âm nhạc của Hãng phim Trẻ.

Trong cuộc gặp gỡ với báo chí ngày 27-5 vừa qua, đại diện BH Media cung cấp bằng chứng cho thấy trên hệ thống quản lý nội dung của YouTube hiển thị rất rõ thông tin: VCPM-CS (tức VCPMC) đã gắn quyền vào tác phẩm “Đoàn Vệ quốc quân”, nhận 100% quyền “biểu diễn” (PR-Performance Right) và 100% quyền “sao chép” (MR-Mechanical Right). Tức là VCPMC được nhận tiền tác quyền do YouTube trả.

 “Một mặt, VCPMC âm thầm thu phần tiền bản quyền YouTube đã chi trả, mặt khác, VCPMC lạm dụng sức mạnh của các công cụ xử lý bản quyền mà YouTube cung cấp để “block” (chặn), “takedown” (gỡ bỏ) video, khiến các nhà sản xuất âm nhạc, nhà sáng tạo nội dung phải đóng thêm tiền tác quyền. Việc VCPMC “block” video để gây sức ép thu thêm nhiều lần tiền tác quyền khiến cho các bên sản xuất, phát hành âm nhạc phải chịu thêm gánh nặng chi phí. Nếu họ chịu đóng tiền tác quyền cho VCPMC, mức phí đó thường chỉ là phí cấp quyền cho một năm sử dụng. Những năm tiếp theo, có thể họ sẽ tiếp tục phải đóng phí gia hạn cho VCPMC”, ông Nguyễn Hải Bình cho hay.

Đội ngũ pháp chế của BH Media đưa ra quan điểm: Theo điểm a khoản 3 Điều 20, Luật Sở hữu trí tuệ, các chủ sở hữu quyền tác giả không có quyền ngăn cấm các tổ chức, cá nhân thực hiện hành vi sao chép tác phẩm chỉ để thực hiện các quyền khác theo quy định của luật này. Với nền tảng như YouTube, ai cũng sẽ phải thực hiện hành vi sao chép video đăng lên YouTube thì mới có thể truyền đạt tác phẩm trên nền tảng này. Do đó, việc VCPMC thu tiền quyền sao chép với các video là rất vô lý. VCPMC không chỉ thu một lần tiền sao chép. Sau một đến hai năm, VCPMC tiếp tục yêu cầu các chủ video đóng phí gia hạn nếu muốn video tiếp tục được tồn tại trên YouTube. Như vậy, VCPMC đang thu phí chồng phí, tạo gánh nặng cho chính những khách hàng của mình.

Đáp trả lập luận của BH Media, VCPMC cho rằng họ vận dụng khoản 2 Điều 20, Luật Sở hữu trí tuệ để hợp thức hóa việc này. Việc sao chép tác phẩm để đăng tải, phát hành trên các nền tảng trực tuyến như: YouTube, Facebook... không thuộc trường hợp “sao chép để thực hiện quyền khác” được quy định tại điểm a khoản 3 Điều 20, Luật Sở hữu trí tuệ, thay vào đó, hành vi này được điều chỉnh bởi khoản 2 Điều 20, Luật Sở hữu trí tuệ. Theo đó, người đăng tải và chủ sở hữu nền tảng là hai thực thể độc lập, sử dụng các quyền khác nhau và phải chịu các nghĩa vụ độc lập, riêng biệt về quyền tác giả.

VCPMC lý giải, YouTube với tư cách là nền tảng phân phối, đã thiết lập một cơ chế tự động chia sẻ doanh thu cho các loại quyền như PR và MR, nhằm thực hiện nghĩa vụ trả tiền sử dụng quyền tác giả cho những tác phẩm được phát trên nền tảng. Tuy nhiên, khoản tiền này không bao gồm “quyền sao chép để đồng bộ hóa” (sync rights)-quyền cần thiết để tạo ra bản ghi âm, ghi hình hoặc bản sao kỹ thuật số dùng cho mục đích đăng tải lên YouTube. Đây là nghĩa vụ riêng của người sản xuất, đăng tải video-tức các tổ chức, cá nhân trực tiếp khai thác nội dung âm nhạc để kinh doanh, hưởng lợi từ nền tảng. Trên cơ sở đó, VCPMC khẳng định họ có đầy đủ quyền đại diện để cấp phép sử dụng và yêu cầu thực hiện nghĩa vụ bản quyền đối với những video âm nhạc được sản xuất chuyên nghiệp bởi các công ty truyền thông, trong đó có BH Media. Các cá nhân hay doanh nghiệp sử dụng tác phẩm âm nhạc cho mục đích khai thác thương mại trên YouTube, dù trực tiếp hay gián tiếp kiếm tiền từ nền tảng, đều phải thực hiện nghĩa vụ liên quan đến quyền tác giả.

Cần một nền tảng pháp luật vững chắc và rõ ràng

Theo ông Nguyễn Hải Bình, mô hình cấp phép hiện nay của VCPMC khác với thông lệ quốc tế, trong đó, các tổ chức đại diện quyền như: PRS for Music (Anh), GEMA (Đức), ASCAP (Mỹ)... sau khi ký thỏa thuận với YouTube sẽ không chặn hay yêu cầu trả thêm tiền ngoài hệ thống. Cách thu phí như hiện nay đang đẩy chi phí sản xuất tăng lên, khiến các đơn vị phát hành không còn mặn mà sử dụng các tác phẩm thuộc quản lý của VCPMC. Về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến chính các tác giả đã ủy quyền cho trung tâm. Ngoài ra, hành động “block” video không chỉ tạo áp lực tài chính mà còn ảnh hưởng đến quyền tiếp cận của công chúng với những tác phẩm mang tính lịch sử, giáo dục.

Như vậy, quan điểm và mô hình cấp phép của VCPMC đang đề cao vai trò của tác giả hơn mà chưa cân nhắc đến lợi ích đầy đủ của các bên sản xuất, phát hành. Tác giả là người sáng tạo ra tác phẩm, nhưng nếu không có các bên sử dụng thì tác phẩm của họ sẽ không được ai biết đến, tác giả cũng không thu được tiền tác quyền. Nếu tác giả hoặc các bên quản lý quyền tác giả như VCPMC đề ra cách thu phí tác quyền bất hợp lý sẽ khiến các đơn vị sản xuất hạn chế dùng tác phẩm. Ngày nay, khi phát hành một bài hát mới, thay vì tìm cách thu tiền tác quyền tối đa kiểu VCPMC, các tác giả sẽ khuyến khích các bên sản xuất để họ làm thật nhiều bản cover, bản remix, bản phái sinh... giúp bài hát được lan tỏa. Nhờ vậy mà tác giả có thể thu tiền tác quyền tối đa trên nền tảng YouTube. Có thể thấy cách làm này của “See tình”, “Bắc Bling”... đã tạo hiệu ứng tốt, lan tỏa tác phẩm và mang doanh thu về cho các thành phần sáng tạo.

Trao đổi với luật sư Nguyễn Sơn, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, ông cho biết, khung pháp lý Việt Nam đã tương thích với luật pháp quốc tế, Việt Nam cũng đã gia nhập hầu hết điều ước quốc tế quan trọng về bản quyền. Song, việc hiểu và thực thi quyền tác giả còn nhiều bất cập. Có thể thấy, cuộc tranh luận giữa VCPMC và BH Media là xung đột giữa bên quản lý quyền tác giả và bên sử dụng quyền tác giả về cách thu phí tác quyền. Việc này hoàn toàn có thể xảy ra trong môi trường nhạc số ngày càng phát triển linh hoạt, đa dạng, phức tạp. Điều cần nhất là các bên phải ngồi lại với nhau để thống nhất, thỏa thuận nhằm đạt được mục tiêu chung là phát triển hài hòa, bảo đảm quyền lợi các bên.

Theo luật sư Nguyễn Sơn, muốn công nghiệp giải trí nói chung, công nghiệp âm nhạc nói riêng phát triển, rất cần một nền tảng pháp luật vững chắc và rõ ràng. Nếu không kiểm soát tốt vấn đề bản quyền, sự phát triển của ngành sẽ gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhiều bên. Mặt khác, các chủ thể quyền cần chủ động áp dụng biện pháp công nghệ để bảo vệ quyền tác giả trong môi trường kỹ thuật số theo quy định của pháp luật, cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc xử lý những hành vi xâm phạm quyền tác giả. Tất cả mọi tiến bộ công nghệ đều mang đến những cơ hội lẫn thách thức mới. Việc bảo vệ bản quyền tác phẩm, hệ sinh thái của tác phẩm trên không gian mạng là điều cần quan tâm từ đầu. Cởi mở với mạng xã hội nhưng các nền tảng số cũng cần thận trọng với những vấn đề pháp lý. Đây là bước đi quan trọng, hài hòa trong việc bảo vệ và khai thác sản phẩm âm nhạc-một trong những yếu tố thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa Việt Nam.

Theo Quân đội nhân dân