Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên nhận định, gạo không chỉ là một mặt hàng lương thực thiết yếu mà còn mang ý nghĩa chiến lược, sống còn đối với hàng trăm quốc gia và nhiều châu lục. Đặc biệt, với những nước không có điều kiện tự chủ sản xuất hoặc gặp khó khăn về chính trị - xã hội, thì gạo trở thành mặt hàng bảo đảm an ninh quốc gia.

Đối với Việt Nam, trước năm 1986, gạo vẫn được coi là mặt hàng chiến lược, là nền tảng; không chỉ đơn thuần là lương thực, mà còn là vấn đề an ninh kinh tế, an ninh chính trị. “Ngày nay, với sản lượng xuất khẩu hàng chục triệu tấn, gạo đã mang về hàng chục tỷ USD mỗi năm, đóng góp lớn cho kim ngạch xuất nhập khẩu và ngân sách quốc gia, đồng thời tạo việc làm, thu nhập cho hàng triệu nông dân”, Bộ trưởng nhấn mạnh. Chính vì vậy, xuất khẩu gạo không chỉ có ý nghĩa kinh tế, mà còn góp phần khẳng định vị thế và hình ảnh một Việt Nam phát triển, đóng góp vào công cuộc giảm nghèo và bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu.

Tuy nhiên, gần đây một số thị trường gạo xuất khẩu lớn của ta bị thu hẹp vì lý do khách quan. Ngày 9/9, Thủ tướng đã ban hành Công điện 160/CĐ-TTg về việc tăng cường thực hiện đồng bộ các giải pháp thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu và điều tiết thị trường gạo.

Theo ông Diên, một trong những phương án hữu hiệu nhất là phải đa dạng hóa thị trường xuất khẩu. Đại diện một số thương vụ Việt Nam tại nước ngoài đã nêu rõ tiềm năng của một số thị trường mới như Senegal, Bangladesh… để doanh nghiệp tận dụng cơ hội xuất khẩu trong bối cảnh hiện nay.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cũng cho rằng, mục tiêu xuyên suốt của ngành nông nghiệp là vừa giữ ổn định an ninh lương thực trong nước, vừa duy trì giá trị xuất khẩu khi thị trường lớn đối tác ngừng nhập gạo từ 1/9.

"Hiện gạo Việt Nam đã có mặt tại 80 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trong đó, Australia đánh giá cao chất lượng gạo Việt, cho thấy tiềm năng mở rộng thị trường không chỉ phụ thuộc vào một vài quốc gia truyền thống. Nhiều quốc gia châu Phi cũng tỏ ý quan tâm, mong muốn nhập khẩu gạo Việt Nam thời gian tới", ông Nam thông tin.

Trên cơ sở đó, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị hệ thống Tham tán thương mại tăng cường kết nối, thông tin thị trường tại nước bản địa, để doanh nghiệp trong nước có chiến lược xuất khẩu phù hợp.

“Quan trọng là sản xuất phải theo nhu cầu, có liên kết chặt chẽ, giảm chi phí để tăng sức cạnh tranh. Khi đó, thị trường gạo Việt sẽ vững vàng hơn trước những biến động”, Thứ trưởng Nam nhấn mạnh.

Thêm thông tin về vấn đề này, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đánh giá, trong 8 tháng đầu năm, Việt Nam đã xuất khẩu khoảng 6,3 triệu tấn gạo, tăng 2% so với cùng kỳ. Với kế hoạch cả năm 8 triệu tấn, chỉ trong 2/3 chặng đường, chúng ta đã hoàn thành gần 80% chỉ tiêu và hoàn toàn có khả năng vượt kế hoạch. Đáng chú ý, gạo Việt Nam đã hiện diện tại nhiều thị trường truyền thống và mở rộng sang các thị trường mới như Trung Đông, châu Phi, Tây Á.

Song Bộ trưởng cũng nhận định, một số thị trường trọng điểm như Indonesia, Philippines tạm dừng nhập khẩu trong thời gian ngắn đã tạo áp lực lên giá và tiêu thụ, nhưng về tổng thể, đầu ra của gạo Việt Nam vẫn được duy trì ổn định và nhu cầu nhập khẩu ở nhiều thị trường sẽ quay trở lại vào dịp cuối năm.

Chủ động ứng phó biến động

Ông Trần Xuân Hà, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết, trong bối cảnh Chính phủ Philippines công bố lệnh tạm ngừng nhập khẩu gạo từ ngày 11/9 đến 30/10/2025, hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam sang thị trường này chịu ảnh hưởng. Tuy nhiên, đây chỉ là biện pháp ngắn hạn.

Theo quy định, Bộ Nông nghiệp Philippines sẽ phải báo cáo Tổng thống để xem xét lại chính sách. Trong bối cảnh nhu cầu tiêu thụ gạo nội địa nước này vẫn rất lớn (ước khoảng 5 triệu tấn/năm), nhiều khả năng Philippines sẽ quay lại nhập khẩu vào cuối tháng 10 hoặc trong tháng 11-12 để bảo đảm nguồn cung dịp lễ, Tết. Thực tế, một số doanh nghiệp Việt Nam đã ghi nhận tín hiệu đàm phán trở lại từ khách hàng Philippines.

Cũng theo ông Hà, ngoài Philippines, các thị trường khác như Trung Quốc, châu Phi, Malaysia đều tăng trưởng mạnh. Xuất khẩu gạo sang Trung Quốc và châu Phi đã tăng trên 150%, cho thấy dư địa mở rộng còn lớn.

Hiệp hội đã khuyến nghị doanh nghiệp bình tĩnh, theo dõi sát diễn biến từ Philippines; tiếp tục duy trì trao đổi, thương lượng với khách hàng để sẵn sàng khi thị trường mở lại. Cùng với đó, chủ động mở rộng thị trường thay thế (châu Phi, Trung Quốc, Malaysia…) nhằm giảm phụ thuộc vào một thị trường đơn lẻ. Tích cực thu mua, tạm trữ lúa gạo từ nông dân để ổn định giá và bảo đảm nguồn cung cho xuất khẩu khi cơ hội quay lại.

Tương tự, bà Bùi Thanh Tâm, Chủ tịch Tổng công ty Lương thực miền Bắc (Vinafood1) nhận định, có thể dự báo tình hình sắp tới sẽ không quá lo ngại đối với gạo Việt Nam. Thực tế trong 10 năm qua, chúng ta từng trải qua giai đoạn phụ thuộc khá nhiều vào thị trường Trung Quốc. Khi Trung Quốc giảm mạnh nhập khẩu, doanh nghiệp trong nước đã gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, qua thời gian, chúng ta đã chuyển hướng sang các thị trường khác, giảm sự lệ thuộc và mở rộng thị trường xuất khẩu. Điều quan trọng là chất lượng gạo Việt Nam đã được khẳng định, nên nếu không bán được ở thị trường này thì vẫn có thể bán ở thị trường khác.

"Philippines hiện vẫn là thị trường nhập khẩu gạo lớn của Việt Nam. Theo đánh giá, nhu cầu của họ sẽ tiếp tục ổn định, việc tạm ngừng nhập khẩu chỉ mang tính ngắn hạn. Cuối năm, khi bước vào mùa lễ hội và Giáng sinh, khả năng Philippines quay lại nhập khẩu gạo Việt Nam là trong tầm tay. Do đó, doanh nghiệp cần chuẩn bị sẵn sàng", bà Tâm nói.

Đồng tình với quan điểm này nhưng Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên vẫn đề nghị Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Ngoại giao và các bộ, ngành liên quan cần tiếp tục theo dõi, nắm bắt thông tin, đánh giá tình hình liên quan đến hoạt động dừng nhập khẩu gạo của Philippines, tạm dừng của Indonesia để có tham mưu cho Chính phủ có giải pháp phù hợp. Cập nhật tình hình, hướng dẫn giúp đỡ đối với vùng sản xuất, các doanh nghiệp xuất khẩu về những thay đổi trong chính sách của Philippines và Indonesia để có giải pháp thích ứng. Đồng thời tích cực cung cấp thông tin, dự báo thị trường, nhất là các thị trường tiềm năng (châu Phi, Trung Đông, Nam Á, Tây Á, Nam Mỹ) để các doanh nghiệp xuất khẩu có dư địa lựa chọn và tiếp cận, tránh lệ thuộc vào một vài thị trường lớn trong dài hạn.

Ông Diên cũng đề nghị Bộ Tài chính, Ngân hàng nhà nước nhanh chóng làm thủ tục hoàn thuế giá trị gia tăng cho doanh nghiệp xuất khẩu gạo, góp phần giúp doanh nghiệp thu hồi, bổ sung nguồn vốn cho sản xuất kinh doanh. Đơn giản hóa các thủ tục Hải quan, thông quan, nhất là vào thời điểm các nước nhập khẩu có nhu cầu. Xem xét nâng hạn mức tín dụng và cung cấp vốn kịp thời để doanh nghiệp có thể thu mua, tạm trữ xuất khẩu gạo. Đồng thời, xem xét nâng mức dự trữ quốc gia trong ngắn hạn.

Bộ trưởng cũng kiến nghị Chính phủ, Quốc hội sớm xem xét giải quyết các đề xuất, kiến nghị của các Hiệp hội ngành hàng liên quan tới Luật thuế Giá trị gia tăng. Đồng thời, xem xét ban hành cơ chế hỗ trợ vốn ưu đãi hoặc chính sách hỗ trợ thuê kho bãi (logistics) để doanh nghiệp có điều kiện tăng thu mua, tạm trữ, tìm kiếm thị trường xuất khẩu gạo bền vững.

Đối với các doanh nghiệp xuất khẩu gạo, ông Diên khuyến cáo cần chú trọng duy trì chất lượng sản phẩm hàng hóa, tiếp tục nghiên cứu thị trường và đáp ứng tối đa các tiêu chuẩn mà nước nhập khẩu đưa ra. Cùng với đó, tiếp tục điều chỉnh để một mặt khai thác tốt các thị trường truyền thống, mặt khác, đẩy mạnh tìm kiếm và tiếp cận, khai thác các thị trường mới còn nhiều tiềm năng (châu Phi, Trung Đông, Tây Á, Nam Á…).

Tăng cường bán hàng sang châu Phi, Bangladesh, Senegal, Trung Đông và các thị trường đang có nhu cầu; đa dạng các chủng loại hàng hóa, các thị trường ngách và thị trường có yêu cầu cao.

"Tuyệt đối không được chủ quan. Dù có nhiều yếu tố thuận lợi nhưng thị trường lúa gạo vốn rất đặc thù và nhạy cảm. Nếu chủ quan, chúng ta có thể phải trả giá đắt. Đây là yêu cầu quan trọng cần đặt ra trong chỉ đạo, điều hành và triển khai các giải pháp thời gian tới", ông Diên nhấn mạnh.

Theo VTC