Tìm hiểu lịch sử thế giới từ góc nhìn ngôn ngữ

Cuốn "Đế chế ngôn từ". (Ảnh: Omega+)

Cuốn sách là một trong số rất ít công trình bàn về lịch sử bao quát của các ngôn ngữ trên thế giới, từ đó giúp người đọc hình dung về lịch sử loài người dưới góc nhìn của ngôn ngữ. Cuốn sách khảo sát các ngôn ngữ lớn trên thế giới, những ngôn ngữ có khả năng lan truyền mạnh và đã được sử dụng trên các khu vực rộng lớn.

Cuốn sách ra mắt công chúng lần đầu năm 2005 tại Anh, từng được nhận lời khen ngợi từ các tờ báo danh tiếng như The Independent, The Guardian, Kirkus Review, Washington Post, Boston magazine, Chicago Tribune, và Los Angeles Times Book Review.

Tác giả Nicholas Ostler có bằng ngôn ngữ học của Đại học Oxford và MIT, từng nghiên cứu chuyên sâu về tổng cộng 26 ngôn ngữ trên thế giới.

Cuốn sách gồm 4 phần, 14 chương, với 2 nội dung chính: Vẽ ra một bản đồ của những ngôn ngữ đang được sử dụng trên khắp thế giới, chỉ ra cội nguồn và mối quan hệ giữa chúng; Nói về sự "trỗi dậy" và "suy tàn" của những ngôn ngữ thông dụng (lingua francas), như tiếng Hy Lạp, Latinh, và nguyên nhân của những thăng trầm đó.

Tác giả Ostler lập luận rằng các đặc điểm ngôn ngữ thực sự tạo ra khác biệt, với mục tiêu lý giải nguyên nhân khiến một ngôn ngữ trở nên quan trọng, có thể lan truyền xa và tồn tại lâu dài. Đồng thời, ông bàn về mối liên hệ giữa ngôn ngữ với chính trị, tôn giáo, thương mại, xã hội, văn hóa… Ông so sánh các ngôn ngữ ở cấp độ vĩ mô dựa trên các khía cạnh lịch sử nhiều hơn là đi chi tiết vào các vấn đề chính thể của ngôn ngữ như ngữ pháp hay âm vị học.

Trong sách, tác giả xem xét đến tiếng Akkad, tiếng Aramaic và tiếng Ảrập, những ngôn ngữ Semitic Tây nối tiếp nhau trong các nền văn minh và đế chế ở Trung Đông, xem xét song song tiếng Trung Quốc và tiếng Ai Cập, như phương tiện của các truyền thống văn hóa có uy tín lớn. Ngoài ra, sách cũng bàn về tiếng Phạn, tiếng Hy Lạp, tiếng Celt, tiếng La Mã, tiếng Đức, tiếng Slav...

Ngoài ra, tác giả cũng đề cập đến lần cáo chung thứ nhất và thứ hai của tiếng Latin khi nó không còn độc quyền ở châu Âu trong học thuật và khi chỉ còn trong kinh sách, không được sử dụng trong giao tiếp hằng ngày.

Trong thời kỳ hiện đại, tác giả bàn về tiếng Tây Ban Nha ở Tân Thế giới, về tiếng Bồ Đào Nha, tiếng Hà Lan, tiếng Pháp và tiếng Nga, như một sự tương phản với lịch sử của tiếng Anh.

Sách khép lại với khảo sát về 20 ngôn ngữ hàng đầu, đồng thời tóm tắt về quá khứ, hiện tại và các yếu tố tiềm năng trong tương lai ảnh hưởng đến sự lan truyền của các ngôn ngữ.

Đây là một cuốn sách hay. Sau khi đọc nó, bạn sẽ không bao giờ nghĩ về ngôn ngữ theo cùng một cách nữa - và bạn có thể sẽ nghĩ về thế giới và tương lai của nó, theo một cách khá khác.

The Guardian

Điểm thú vị của sách nằm ở việc bàn luận về lịch sử ngôn ngữ của nhân loại dưới góc nhìn bao quát hơn, gồm cả lịch sử cụ thể của các ngôn ngữ riêng lẻ và mối quan hệ giữa các ngôn ngữ với nhau, cũng như sự liên kết giữa ngôn ngữ và lịch sử loài người.

Cuốn sách rất phù hợp cho những độc giả muốn có cái nhìn tổng quan về lịch sử phát triển và thăng trầm của những ngôn ngữ lớn trên toàn thế giới, hay muốn biết về nguồn gốc xuất xứ - quan hệ "họ hàng" của những ngôn ngữ thông dụng như Anh - Trung - Tây Ban Nha.

Ostler nhằm mục đích mở ra một con đường phân tích lịch sử mới, nơi "động lực ngôn ngữ" trở thành một công cụ để nghiên cứu xã hội.

The Independent

Bìa sách sử dụng hình ảnh Tháp Babel là một huyền thoại trong Kinh Thánh, nhằm giải thích về sự bất đồng ngôn ngữ của các dân tộc trên thế giới.

Nicolas Ostler (sinh năm 1952) tốt nghiệp chuyên ngành tiếng Latin, tiếng Hy Lạp, triết học và kinh tế học tại Balliol College, Oxford, sau đó nhận bằng Tiến sĩ ngôn ngữ học và tiếng Phạn tại Viện Công nghệ Massachusetts dưới sự hướng dẫn của nhà ngôn ngữ học Noam Chomsky. Ông hiện là Chủ tịch của Tổ chức bảo tồn các ngôn ngữ đang bị đe dọa (Foundation for Endangered Languages), Anh, và là tác giả của nhiều cuốn sách có giá trị như Ad Infinitum (2007), The Last Lingua Franca (2010), Password to Paradise (2016)...

Nhận xét về cuốn sách, tờ The Guardian từng viết: “Có nhiều cách để kể lại lịch sử thế giới - thông qua sự trỗi dậy và suy tàn của các nền văn minh, vận mệnh của các quốc gia, hệ thống và mô hình kinh tế - xã hội, sự phát triển của công nghệ hoặc niên đại của chiến tranh và sức mạnh quân sự. Cuốn sách này kể câu chuyện thông qua sự lên xuống của ngôn ngữ. Đây là một cuốn sách hay. Sau khi đọc nó, bạn sẽ không bao giờ nghĩ về ngôn ngữ theo cùng một cách nữa - và bạn có thể sẽ nghĩ về thế giới và tương lai của nó, theo một cách khá khác.”

Còn tờ Independent cho rằng, Ostler nhằm mục đích mở ra một con đường phân tích lịch sử mới, nơi "động lực ngôn ngữ" trở thành một công cụ để nghiên cứu xã hội.

Theo Nhân Dân