Xếp bút nghiên lên đường ra trận - những thanh niên tiếp lửa chi viện Miền Nam

Hơn một vạn sinh viên miền Bắc đã “xếp bút nghiên” để đến với các chiến trường miền Nam, trở thành biểu tượng cho một thế hệ tri thức “Xếp bút nghiên lên đường cầm súng/Học người xưa đi cứu non sông."

Thế hệ "xếp bút nghiên lên đường ra trận"

Năm 1970, cuộc kháng chiến chống Mỹ bước vào giai đoạn căng thẳng, nhu cầu chi viện cho các mặt trận phía Nam trở nên cấp bách. Thực hiện lệnh tổng động viên, các địa phương đồng loạt gọi thanh niên, sinh viên đi khám sức khỏe nghĩa vụ quân sự.

Với tinh thần "Ba sẵn sàng," và tinh thần "Nước còn giặc còn đi đánh giặc, chiến trường giục giã bước hành quân," sinh viên các trường đại học Thủ đô đã rời ghế nhà trường, xếp lại bút nghiên, sách vở lên đường tòng quân, tham gia lực lượng trùng điệp của lớp lớp thanh niên cả nước đi đánh giặc.

Gác lại việc học để lên đường chiến đấu, mỗi thanh niên khi đó đều mang trong mình một thông điệp sâu sắc, đó là tất cả vì miền Nam ruột thịt, tất cả vì độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc. Từ năm 1970 đến 1972, hơn 10.000 sinh viên các trường đại học ở Hà Nội lên đường nhập ngũ. Đông nhất là sinh viên các trường Bách khoa, Tổng hợp, Nông nghiệp, Xây dựng, Kinh tế kế hoạch (nay là Kinh tế quốc dân), Sư phạm, Mỏ-địa chất, Y dược... Có nhiều người mới học xong năm thứ nhất, nhưng cũng có người sắp tốt nghiệp, chuẩn bị đi tu nghiệp nước ngoài.

Đợt tuyển quân đông nhất là vào năm 1971. Hàng nghìn sinh viên bước vào năm học mới cũng là lúc nhận được giấy báo nhập ngũ.

Ngày 6/9/1971, lễ xuất quân diễn ra ngay tại sân nhiều trường đại học, có bạn bè, thầy cô đưa tiễn. Những anh lính sinh viên tinh nghịch bắt bạn bè phải gọi là chú bộ đội, những khuôn mặt thư sinh, mặc nguyên áo trắng lên đường tòng quân với tâm trạng phơi phới niềm tin. Toàn bộ sinh viên nhập ngũ được đưa đi huấn luyện về chiến thuật, chiến lược, kỹ thuật sử dụng vũ khí và tác chiến.

Từ những thư sinh chỉ miệt mài với đèn sách, trong kỳ huấn luyện, mỗi đêm các tân binh phải đeo đến 20 kg đất đựng trong sọt tre mà đi, chạy, để rèn sức dẻo dai cho chuyến hành quân vào chiến trường miền Nam ngay sau đó.

Cuối đợt huấn luyện, sau khi phân loại, các sinh viên được sắp xếp tham gia vào lực lượng bộ đội chủ lực, binh chủng phù hợp như Bách khoa thì vào pháo binh, thông tin; Y thì vào quân y; Mỏ-địa chất vào công binh; Kinh tế, Tổng hợp vào bộ binh… nhưng phần đông sinh viên được biên chế vào các đơn vị chiến đấu như các trung đoàn 95, 101, 18 của Sư đoàn 325; 338; 308, trực tiếp tham chiến ở mặt trận Bình-Trị-Thiên.

Đầu năm 1972, chuyến tàu chở bộ đội, chủ yếu là tân binh sinh viên đi thẳng từ ga Kép (Bắc Giang) đến ga Vinh, để từ đây hành quân vào chiến trường.

Theo lời kể của nhiều cựu sinh viên, khi tàu đi qua ga Hàng Cỏ (ga Hà Nội ngày nay), những lá thư từ các toa được thả xuống trắng đường. Ngoài bì thư chỉ ghi vội dòng chữ "Nhờ ai nhặt được thư này chuyển đến giúp số nhà..., Hẹn trở về, Hà Nội mến yêu, hay Đi B, ngày…".

Những sinh viên rời mái trường vào Nam, trong chiếc balô, ngoài quân tư trang, nhiều người không quên đem theo một vài cuốn sách, giáo trình, sổ tay làm nhật ký… như một thói quen, một kỷ vật gắn bó với đời sinh viên. Dọc đường hành quân, những là thư của nhiều người vẫn đều đặn gửi về cho thầy cô, bạn bè ở trường đại học. Sau giờ chiến đấu, họ còn tranh thủ viết nhật ký chiến trường.

Sự ác liệt của cuộc chiến qua lăng kính của những sinh viên đại học, những con người rất trẻ cả tuổi đời và sự từng trải, với tràn đầy ước mơ và hoài vọng, được ghi lại trong những bài thơ của liệt sỹ Nguyễn Văn Thạc, sinh viên Đại học Tổng hợp gửi người bạn gái Như Anh: "Đêm trắng trong là đêm của em/ Đêm thành phố và sao trời lẫn lộn/ Đêm của anh xếp kín đầy bom đạn/ Pháo sáng chập chờn trộn trạo với sao sa…"

Ký ức ngày 'lên đường chiến đấu' vì một màu cờ đỏ tươi

Giai đoạn năm 1970-1972, cả nước đang bước vào giai đoạn khẩn trương của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, nhu cầu chi viện cho miền Nam trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Hơn 10.000 sinh viên Thủ đô đã sẵn sàng, “xếp bút nghiên để chiến đấu vì một màu cờ đỏ tươi."

"Xếp bút nghiên lên đường cầm súng/ Học người xưa đi cứu non sông.../ Từ nay gian khó chinh nhân/ Tuổi xanh nguyện ước trong lòng ghi sâu/ ...Ra đi vì nước diệt thù/ Hẹn ngày chiến thắng trở về trường xưa..." Những vần thơ vang lên tại hội trường buổi gặp mặt làm lắng đọng bao cảm xúc về một thời khói lửa, tràn đầy nhiệt huyết.

"Ngày ấy, được cầm súng lên đường đánh giặc với chúng tôi là một khao khát, dù biết sự khốc liệt của chiến tranh với bao khó khăn, thử thách, dù biết có thể phải đối mặt với hy sinh, mất mát..." - Anh hùng lực lượng vũ trang Trần Văn Xuân, nguyên trợ lý tên lửa tầm thấp, Bộ Tham mưu, Quân chủng Phòng không-Không quân, nhớ lại.

Ngày 24/8/1970, khi đang là sinh viên năm cuối Trường Đại học Thủy lợi và thực hiện đồ án tốt nghiệp, Trần Văn Xuân xung phong lên đường nhập ngũ. Tạm gác lại việc học, Trần Văn Xuân cũng như mỗi thanh niên khi đó mang trong mình một quyết tâm lớn "Tất cả vì miền Nam ruột thịt."

Ông trải lòng: "Âm vang của giai điệu 'Ba sẵn sàng,' của 'Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước'... rộn ràng trên đường phố, trên giảng đường đã thúc giục chúng tôi ra trận. Đó là khí thế, là tình yêu nước của cả một thế hệ trong kháng chiến."

Đại tá Ngô Mậu Chiến, nguyên Chính ủy Sư đoàn Phòng không 377, xúc động kể lại: “Tôi nhập ngũ ngày 24/8/1970 lúc đang là sinh viên năm 3 Trường Đại học Thủy lợi. Tuy còn có những suy nghĩ đắn đo nhưng lòng quyết tâm và khí thế hừng hực của tuổi 20 lúc đó hướng chúng tôi đến tâm nguyện cống hiến cho đất nước. Sau thời gian huấn luyện, chúng tôi được điều đi B chiến đấu ngay. Hành quân gian khổ hơn ba tháng không rơi rụng một chiến sỹ nào, tiểu đoàn vào tham chiến ngay tại mặt trận thị xã Bình Long (Thủ Dầu Một nay là tỉnh Bình Phước)."

Tháng 9/1971, nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm cùng hơn 350 sinh viên Đại học Tổng hợp lên đường nhập ngũ. Ngày chia tay ở sân Thượng Đình, trao lại những cuốn vở viết dở cho các nữ sinh bởi thời đó giấy viết khan hiếm, chàng sinh viên khoa Văn nặng hơn 40 kg mặc nguyên chiếc áo trắng bước lên xe. Ông kể, khi nhận được giấy báo nhập ngũ, bạn bè còn trêu ông "mày cứ ở nhà làm thơ, bọn tao mỗi đứa một tay chiến đấu thêm một chút, có lẽ còn lãi hơn."

"Lính sinh viên được học hành nhiều năm, đọc sách nhiều, hiểu biết rộng. Trong lớp sinh viên lên đường khi ấy, có nhiều người thực sự rất tài hoa, trai Hà Nội chính gốc như Nguyễn Văn Thạc. Hắn rất giỏi văn thơ," ông Cầm chia sẻ. Ban ngày tập luyện tân binh vất vả, nhưng chiều về các anh lính mới lại rủ nhau đá bóng, tối đến thì sinh hoạt đại đội hoặc hành quân đêm. Đêm nào sinh hoạt đại đội là các "nghệ sỹ cây nhà lá vườn" lại đàn, hát, đọc thơ, thổi kèn.

“

Đại tướng Võ Nguyên Giáp từng viết: “Tổ quốc ghi công lớp lớp
thầy giáo, sinh viên đã xếp bút nghiên lên đường chiến đấu và đóng góp xứng đáng
vào chiến thắng của dân tộc. Tinh thần yêu nước mãi mãi là ngọn lửa soi sáng các
thế hệ thanh niên Việt Nam trong sự nghiệp phát triển đất nước trở thành quốc
gia giàu mạnh, hòa bình và hạnh phúc."

Từng là sinh viên năm thứ tư Trường Đại học Nông nghiệp 1 (nay là Học viện Nông nghiệp Việt Nam) nhập ngũ năm 1970 để bổ sung cho Mặt trận Quảng Trị, cựu chiến binh Tô Ngọc Thắng, nguyên cán bộ Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Lạng Sơn, còn nhớ như in giây phút bịn rịn chia tay bạn bè, thầy cô, gia đình tại sân trường; rồi những ngày đầu vào quân ngũ, từ chàng thư sinh miệt mài đèn sách phải làm quen với cuộc sống đầy gian lao, vất vả trên thao trường huấn luyện trước khi vào Nam chiến đấu.

Đôi mắt đỏ hoe trên khuôn mặt rắn rỏi, cựu chiến binh Tô Ngọc Thắng bồi hồi nhớ lại những đồng đội của mình đã nằm xuống trên Mặt trận Quảng Trị gần nửa thế kỷ trước. "Năm 1972, trong đội hình của Đại đội 8, Tiểu đoàn 8, Trung đoàn 18, Sư đoàn 325, Quân đoàn 2, chúng tôi trực tiếp chiến đấu giành nhau với địch từng tấc đất, ụ súng, giao thông hào. Có trận trời mưa tầm tã, anh em pháo binh rất khổ vì đạn ướt, khó khăn trong cách đánh. Tuy nhiên, bằng sự dũng cảm, mưu trí, đơn vị đã giành được thế thắng, đẩy lui quân địch về phía Thừa Thiên. Nhưng một số đồng chí, anh em đã vĩnh viễn nằm lại...", ông kể.

Hơn 40 năm trôi qua, ông Nguyễn Dũng, cựu sinh viên khoa Chế tạo máy K15, Đại học Bách khoa không quên được giây phút chia xa Hà Nội vào đầu Hè 1972. "Khoảnh khắc biết mình thực sự rời xa mái trường, xa thủ đô, chúng tôi đều xúc động. Đứa cười phớ lớ bảo rồi sẽ có ngày về, cũng có đứa mắt đỏ hoe. Nếu ai đó nói không tiếc khi phải rời giảng đường, tôi cho rằng đó là nói dối. Vì thực sự những năm tháng được đi học là quãng thời gian đẹp nhất của người thanh niên", cựu sinh viên 62 tuổi chia sẻ. Ông bảo, xa Hà Nội nhớ nhất là que kem một hào mát lịm, hay cốc nước sen dừa bán gần công viên Thống Nhất. Cốc nước có dừa nạo, hạt sen ninh rất bùi là món giải khát mà sinh viên Bách khoa rất mê.

Viết đơn tình nguyện lên đường, những người lính-sinh viên mang theo tâm hồn lãng mạn và trái tim nóng bỏng và tinh thần sẵn sàng hy sinh cho Tổ quốc hồi sinh. Cựu chiến binh Lê Quốc Thành (Hà Nội) khi đó là sinh viên năm thứ hai Khoa Anh, Trường đại học Sư phạm Ngoại ngữ Hà Nội. “Ngày đó Hà Nội bị vỡ đê, nước lụt trắng trời, nên chúng tôi đi rất ít người có người thân đưa tiễn. Nhưng tất cả đều hừng hực khí thế, tinh thần rất cao và cảm thấy tự hào khi được góp sức mình trực tiếp chiến đấu nơi chiến trường đang khốc liệt, để đất nước sớm hòa bình, thống nhất,” bác Thành xúc động nói.

“Sau ba tháng, chúng tôi được chia về các binh đoàn chủ lực. Tôi lên đường vào Quảng Trị, chiến đấu trực tiếp ở Thành Cổ. Đó là những ngày vô cùng gian khổ, cái chết cận kề, có những đơn vị vừa vào một vài ngày đã hy sinh gần như không còn ai, nhưng chúng tôi không lùi bước trước quân thù. Tôi bị thương, phải đưa ra tuyến sau điều trị. Nhưng điều trị xong lại tiếp tục trở về Thành Cổ, rồi lại tiếp tục bị thương với tỷ lệ thương tật 81%,” bác Thành bồi hồi kể.

Hay như người cựu chiến binh Nguyễn Đức Biểu đã vượt cả nghìn cây số ra Hà Nội để hôm nay có mặt tại Hà Nội. Ngày lên đường, bác Biểu mới là chàng sinh viên 18 tuổi, năm thứ nhất khoa Ngữ văn của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. “Được đến nơi mình đã từng học, đã từng là sinh viên, cũng là nơi mình cùng với các bạn Trường Đại học Tổng hợp và các trường khu vực miền Bắc xếp bút nghiên lên đường ra trận, tôi vô cùng xúc động. Chúng tôi ngày ấy là những chàng trai rất trẻ, rất yêu đời, lên đường một cách tình nguyện và vui vẻ, dù sẽ vào chiến trường và chưa biết ngày về…” bác Biểu bùi ngùi nói.

Trở về nơi lưu giữ ký ức của hơn nửa thế kỷ trước, nhà báo Phùng Huy Thịnh, Chủ tịch Hội sinh viên chiến sỹ 6971 (được thành lập theo sáng kiến của các cựu chiến binh là những sinh viên-chiến sỹ chiến đấu ở thành cổ Quảng Trị), không khỏi bồi hồi nhớ về buổi lễ trang nghiêm năm nào: “Khi đó, tôi là một chàng sinh viên khoa văn. Trời cũng nắng như hôm nay. Giáo sư Ngụy Như Kon Tum, Hiệu trưởng Trường Đại học Tổng hợp, bước lên đài cao làm lễ xuất quân. Khi thầy đang đọc diễn văn thì bất ngờ một cơn gió mạnh nổi lên, ngọn cờ đỏ đang tung bay đột nhiên gãy cán đổ xuống. Cả hội trường xôn xao. Nhưng thầy đã nhanh tay đón lấy lá cờ, bước xuống hàng quân trao cho một sinh viên. Hành động trao cờ của thầy như một biểu tượng gửi gắm niềm tin của nhân dân, đất nước cho chúng tôi, những sinh viên-chiến sỹ. Từ nỗi lo điềm dữ, chúng tôi bỗng thấy mình trong mình trào dâng tinh thần quyết tâm chiến đấu để xứng đáng với lá quốc kỳ.”

Nguồn cảm hứng sống cho thế hệ trẻ

Tạm xa mái trường, những người lính sinh viên làm quen với súng đạn, với những đêm hành quân, báo động bất kể thời gian. Họ có mặt trên khắp các trận tuyến khốc liệt nhất, từ Thành cổ Quảng Trị đến chiến trường Đông Nam Bộ, tham gia giải phóng Buôn Ma Thuột, rồi tiến vào Sài Gòn ngày toàn thắng 30/4/1975… đâu đâu cũng in dấu chân người lính sinh viên Hà Thành.

Trong vòng 5 năm, kể từ ngày "xếp bút nghiên" đến ngày đất nước toàn thắng, non sông về liền một dải, trong hơn 10.000 sinh viên lên đường, chỉ còn số ít các anh trở về; nhiều người đã mãi mãi nằm lại chiến trường, những cái tên mãi mãi tuổi hai mươi như Nguyễn Văn Thạc, Đinh Chí Dưỡng, Nguyễn Chí Thành…

Dù ở chiến trường nào, những chiến sỹ sinh viên cũng kiên cường, thông minh, quả cảm, chiến đấu giỏi, lập nhiều chiến công xuất sắc. tiêu biểu như Trong số họ đã có nhiều người trở thành Anh hùng Lực lượng vũ trang như Anh hùng lực lượng vũ trang Nghiêm Xuân Danh, trắc thủ tên lửa Trung đoàn 257, Quân chủng Phòng không-Không quân (sinh viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội); Anh hùng lực lượng vũ trang Lê Xuân Đĩnh, Vương Đình Cung (sinh viên Trường Đại học Nông nghiệp 1); Anh hùng lực lượng vũ trang Phan Kim Kỳ (sinh viên Trường Đại học Thủy lợi), xạ thủ tên lửa A72 đã bắn rơi 5 máy bay Mỹ; Anh hùng Vũ Xuân Thiều, Anh hùng Trần Thanh Hải (sinh viên Đại học Bách khoa); Anh hùng Bùi Ngọc Dương (sinh viên Đại học Xây dựng)...

Sau ngày đất nước thống nhất, nhiều người trở lại giảng đường, tiếp tục đi học. Không ít trong số đó trở thành các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý, tướng lĩnh, sỹ quan cao cấp trong quân đội, nhà thơ, nhà văn... tiếp tục cống hiến tài năng, trí tuệ trên các lĩnh vực của đời sống xã hội. Thế hệ ấy đã trở thành gạch nối giữa quá khứ với hiện tại, là câu chuyện chưa bao giờ cũ để thế hệ hôm nay mãi tự hào về truyền thống dân tộc./.

Theo TTXVN