Bảo tồn nghề dệt thổ cẩm độc đáo gắn với phát triển du lịch vùng cao

Độc đáo nghề dệt thổ cẩm của các dân tộc

Dệt thổ cẩm là nghề truyền thống mang nhiều giá trị văn hóa đặc sắc của các dân tộc Mường, Thái, Mông, Dao Tiền… ở Hòa Bình. Tấm vải thổ cẩm được tạo ra bởi sự khéo léo, sáng tạo và trí tuệ của người dân, là biểu tượng của bản sắc văn hóa, niềm tự hào của đồng bào nơi đây.

Thổ cẩm của đồng bào Mường có hoa văn đơn giản nhưng tinh tế với hình răng cưa, sóng nước tượng trưng cho sông suối, núi đồi của quê hương; hoa lá, cây cỏ thể hiện sự gắn bó với thiên nhiên hay hình quả trám, hình thoi biểu trưng cho sự sung túc, no đủ…

Thổ cẩm của người Thái (huyện Mai Châu) lại rực rỡ với màu đỏ, đen, xanh, vàng, trắng kết hợp hài hòa các họa tiết phổ biến như hình chữ S, quả trám, hình răng cưa, hình thoi, các đường kẻ song song, tạo nên những bộ trang phục nhiều màu sắc và đẹp mắt. Ngày nay, nhiều phụ nữ dân tộc Thái vẫn còn thói quen sử dụng màu nhuộm từ cây cỏ tự nhiên như lá chàm, củ quả dành dành…

Đối với đồng bào Mông (huyện Mai Châu), chiếc váy thổ cẩm truyền thống của phụ nữ mang màu sắc rực rỡ, cùng với họa tiết tinh xảo và công phu chứa đựng ý nghĩa tâm linh và phản ánh cuộc sống. Thổ cẩm của người Mông được dệt chủ yếu từ sợi lanh. Vải lanh sau khi dệt xong sẽ được chị em mang đi nhuộm qua chàm nhiều lần để tạo ra màu xanh đậm đặc trưng. Màu sắc chủ đạo của thổ cẩm dân tộc Mông là xanh chàm kết hợp với các gam màu rực rỡ như đỏ, hồng, cam, trắng… Họa tiết cũng rất đa dạng như xoắn ốc tượng trưng cho sự sinh sôi, phát triển; hình chữ thập là biểu trưng của sự giao hòa giữa trời và đất hay hình quả trám, hình thoi là ước muốn về cuộc sống sung túc, đủ đầy.

Đồng bào dân tộc Dao Tiền (Đà Bắc), sau khi dệt xong một tấm vải thổ cẩm, các họa tiết trang trí sẽ được vẽ trên vải bằng sáp ong. Sau đó, vải sẽ được nhuộm chàm để tạo màu xanh đậm hoặc đen - đặc trưng của trang phục Dao Tiền. Các hoa văn trên thổ cẩm thường mang ý nghĩa tâm linh và thế giới thiên nhiên phong phú với các họa tiết phổ biến như mặt trời, trăng sao, cây cối, con vật, hình xoắn ốc, đường viền sóng nước… Trang phục của phụ nữ Dao Tiền thường được trang trí bằng những đồng tiền bạc nhỏ vừa mang yếu tố thẩm mỹ, vừa thể hiện sự sung túc. Đặc biệt, người Dao Tiền và người Mông ở Hòa Bình sử dụng sáp ong để vẽ hoa văn lên vải thổ cẩm trước khi nhuộm chàm, giúp các họa tiết có độ bền và sắc nét cao...

Ông Lưu Huy Linh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hòa Bình cho biết, nghề thổ cẩm truyền thống là văn hóa đặc sắc của mỗi dân tộc tại địa phương. Những năm qua, nghề làm thổ cẩm được khôi phục và phát triển. Các hợp tác xã, các tổ hợp tác thổ cẩm tại các địa danh như Chiềng Châu (Mai Châu), Bản Sưng (Cao Sơn, Đà Bắc), Hang Kia, Pà Cò (Mai Châu)… được hình thành. Những nơi này đã góp phần gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa, phát triển kinh tế, tăng cường quảng bá, giới thiệu lịch sử, tiềm năng du lịch của tỉnh đến du khách trong và ngoài nước.

Phát triển kinh tế gắn với du lịch từ các mô hình thổ cẩm

Những năm gần đây, nghề dệt thổ cẩm truyền thống trở thành mũi nhọn, nâng cao thu nhập cho người dân, quảng bá văn hóa của đồng bào Thái, Mường, Dao, Mông… tới du khách trong nước và quốc tế. Tiềm năng du lịch làng nghề đối với địa phương được mở rộng, sản phẩm truyền thống được tiêu thụ tốt hơn.

Năm 2017, Hợp tác xã dệt thổ cẩm và dịch vụ du lịch xã Chiềng Châu (huyện Mai Châu) được thành lập. Từ chỗ chỉ dệt những chiếc khăn, áo thổ cẩm để mặc, phụ nữ ở Bản Lác đã làm nhiều đồ lưu niệm như khăn quàng, váy xòe Thái, vải treo tường có trang trí, ví thổ cẩm… để bán cho du khách. Năm 2020, các sản phẩm thổ cẩm dệt tay của Hợp tác xã dệt thổ cẩm và dịch vụ du lịch xã Chiềng Châu được chứng nhận sản phẩm OCOP 4 sao của tỉnh Hòa Bình, trở thành sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng được du khách ưa chuộng.

Bà Vì Thị Oanh, Phó Giám đốc Hợp tác xã dệt thổ cẩm và dịch vụ xã Chiềng Châu chia sẻ, Hợp tác xã và các thành viên luôn nỗ lực nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng chủng loại, giá thành và nhận được nhiều đơn đặt hàng từ trong nước đến thị trường quốc tế với số lượng ngày càng tăng. Những năm gần đây, doanh thu của Hợp tác xã không ngừng tăng, từ 500 triệu đồng lên 2 tỷ đồng và hiện nay là 3 tỷ đồng. Hằng năm, Hợp tác xã cũng đón nhiều đoàn du khách trong và ngoài nước tham quan, trải nghiệm và mua sắm tại cơ sở sản xuất. Nhờ đó, thu nhập của các thành viên ổn định, đời sống được nâng lên.