Gìn giữ nét văn hóa phi vật thể của các dân tộc thiểu số

Di sản văn hóa phi vật thể “sống” trong lòng các dân tộc

Múa rùa là một trong những hình thức diễn xướng dân gian tiêu biểu, đặc sắc, một nghi lễ không thể thiếu trong Tết nhảy của người Dao ở Phú Thọ nói chung và người Dao Quần Chẹt xã Xuân Thủy, huyện Yên Lập nói riêng. Đây là điệu múa diễn tả các động tác bắt ba ba, vì thế còn gọi là múa bắt ba ba và chỉ có trong nghi lễ Tết nhảy của người Dao Quần Chẹt. Múa rùa vừa mang đậm bản sắc văn hóa của người Dao, lại vừa thể hiện tính nghệ thuật cao qua từng bước đi, điệu nhảy.

Cộng đồng bản làng của người Dao cùng tham gia điệu múa chuông. Ảnh: TTXVN

Trong khi đó, múa chuông là điệu múa được người Dao quan niệm “đã là người Dao thì đều phải biết múa chuông”. Bởi lẽ, trong tất cả các ngày lễ quan trọng của đồng bào Dao như Tết nhảy, lễ Lập tĩnh, Tết thanh minh, rằm tháng Giêng, rằm tháng Bảy đều có điệu múa này… Trong đó, cùng với múa rùa, múa ra binh vào tướng, múa dao, điệu múa chuông được biểu diễn lặp đi lặp lại nhiều lần, mỗi người phải nhảy múa hàng trăm lượt liên tục cả ngày cả đêm trong tiếng chuông, tiếng trống giục giã. Múa chuông thường được thực hiện luân phiên từng nhà, từng bản người Dao, thu hút bà con làng trên, xóm dưới và các xã lân cận đến thưởng thức.

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển và giao thoa giữa các dân tộc trên địa bàn vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nhiều bản sắc riêng của múa chuông, múa rùa và múa trống đu… có nguy cơ bị mai một.

Tại Nghệ An, đồng bào dân tộc Thổ nơi đây có nghề đan võng gai được truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác. Đây là một nét đẹp văn hóa, là niềm tự hào của mỗi người dân ở Quỳ Hợp. Bên khung cửi tết võng gai, những điệu dân ca của đồng bào Thổ cũng ra đời và vang mãi, là niềm cảm hứng cho cộng đồng ở đây đoàn kết, yêu thương nhau cùng vượt qua những khó khăn, vươn lên trong cuộc sống. Tuy nhiên, tới nay, với sự xuất hiện của võng xếp, võng dù tiện lợi, khi các ngôi nhà được xây mới không có cột, không có chỗ mắc võng, cho nên nghề truyền thống đan võng gai bị mai một dần. Theo người dân địa phương, những hộ còn duy trì nghề đan võng gai ở Qùy Hợp cũng chỉ đếm được trên đầu ngón tay.

Không để di sản văn hóa mai một

Ưu tiên bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của vùng đồng bào các dân tộc thiểu số là một trong những mục tiêu được Đảng, Nhà nước, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xác định là vấn đề chiến lược cơ bản, lâu dài, cấp bách, là nhiệm vụ trọng tâm.

Mới đây, Bộ VH,TT&DL đã ban hành Quyết định số 2239/QĐ-BVHTTDL về việc tổ chức Chương trình Hỗ trợ nghiên cứu, phục hồi, bảo tồn, phát huy văn hóa phi vật thể các dân tộc thiểu số có nguy cơ mai một, năm 2022.

Theo đó, sẽ tiến hành nghiên cứu, phục hồi, bảo tồn, phát huy văn hóa phi vật thể "Lễ mừng cơm mới của dân tộc Tày tại huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái"; "Nghệ thuật khèn bè của dân tộc Thái tại thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái"; "Múa chuông và múa rùa của dân tộc Dao ở huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ"; "Múa trống đu của dân tộc Mường tại huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ"; Tổ chức bảo tồn Lễ quét làng của dân tộc Phù Lá, huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên; Nghiên cứu, phục hồi, bảo tồn, phát huy nghề đan võng gai dân tộc Thổ, huyện Quỳ Hợp, tỉnh Nghệ An; Nghiên cứu, phục hồi, bảo tồn, phát huy văn hóa phi vật thể dân ca, dân vũ, dân nhạc của dân tộc Ơ Đu, huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An.

Các nội dung triển khai cụ thể có khảo sát, điều tra, thống kê, thu thập thông tin các loại hình văn hóa phi vật thể; xây dựng nội dung nghiên cứu về tổng quan thực trạng, đánh giá thực trạng, xây dựng các báo cáo số liệu, báo cáo điều tra khảo sát, báo cáo tổng hợp; đề xuất giải pháp thực hiện bảo tồn, phát huy văn hóa phi vật thể.

Bộ VH,TT&DL cũng sẽ tổ chức tập huấn bảo tồn, truyền dạy, trình diễn, tái hiện văn hóa phi vật thể; hỗ trợ trang thiết bị, nhạc cụ, đạo cụ; tổ chức chụp ảnh, ghi hình, dựng phim tư liệu về quá trình tổ chức bảo tồn văn hóa phi vật thể; in đĩa DVD phát cho người dân nhằm phục vụ công tác bảo tồn và tuyên truyền văn hóa truyền thống dân tộc thiểu số…

Việc tổ chức Chương trình Hỗ trợ nghiên cứu, phục hồi, bảo tồn, phát huy văn hóa phi vật thể các dân tộc thiểu số có nguy cơ mai một, năm 2022 nhằm thực hiện các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về công tác bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch tại địa phương.

Chương trình cũng đồng thời phát huy hiệu quả nguồn lực đầu tư của nhà nước, xã hội và cộng đồng trong công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào các dân tộc thiểu số các tỉnh Yên Bái, Phú Thọ, Điện Biên, và Nghệ An.

Thông qua các hoạt động nghiên cứu, phục hồi, bảo tồn, phát huy văn hóa phi vật thể các dân tộc thiểu số có nguy cơ mai một, mối đoàn kết dân tộc, đặc biệt đối với thanh niên (lớp trẻ) được tăng cường. Theo đó, các hoạt động đa dạng như sinh hoạt văn hóa, truyền dạy các làn điệu dân ca, dân vũ, truyền dạy nghề truyền thống, nghi lễ văn hóa mang đậm bản sắc mỗi dân tộc sẽ tạo điều kiện cho cộng đồng được giao lưu, vui chơi giải trí lành mạnh từ các giá trị văn hóa truyền thống của mình, tăng cường sợi dây kết nối.

Công tác bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số đang ngày càng được quan tâm được kỳ vọng sẽ đề cao vai trò năng lực chủ thể văn hóa của các nghệ nhân, già làng, trưởng bản, người có uy tín kết hợp với nâng cao nhận thức, tính kế thừa của lớp trẻ vùng đồng bào dân tộc thiểu số trong giai đoạn hiện nay. Từ đó, các di sản văn hóa phi vật thể “sống” được trong chính lòng đồng bào và phát triển cao hơn thành sản phẩm du lịch đặc trưng của địa phương.

Theo MINH THY (Báo Tin Tức)