Gỡ nút thắt BHYT để mở rộng cơ hội ghép tạng cho hàng nghìn người

Từ chỗ chỉ triển khai được một số kỹ thuật ghép cơ bản, đến nay cả nước đã có 31 bệnh viện đủ điều kiện thực hiện ghép tạng, làm chủ nhiều kỹ thuật phức tạp như ghép gan, ghép thận, ghép tim, ghép phổi, ghép tụy và ghép giác mạc. Số ca ghép mỗi năm đã vượt mốc 1.000 ca, đưa Việt Nam vào nhóm quốc gia có số lượng ghép cao trong khu vực. 

Tuy nhiên phía sau những thành tựu chuyên môn đó vẫn còn một bài toán lớn chưa có lời giải trọn vẹn, đó là cơ chế tài chính và đặc biệt là chính sách chi trả bảo hiểm y tế cho toàn bộ quá trình hiến lấy và ghép tạng.

Ngày 12/12, Hội thảo “Đề xuất chi trả BHYT trong hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người” đã được tổ chức với sự tham gia của các nhà quản lý y tế, chuyên gia đầu ngành, đại diện các cơ sở ghép tạng và cơ quan bảo hiểm.

Toàn cảnh Hội thảo “Đề xuất chi trả BHYT trong hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người” (Ảnh: BTC).

Ghép tạng không chỉ là một ca phẫu thuật đơn lẻ

Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn nhấn mạnh rằng ghép tạng không chỉ là một kỹ thuật y học hiện đại mà còn là câu chuyện sâu sắc về tính nhân văn. Mỗi ca ghép thành công là kết quả của sự hy sinh thầm lặng của người hiến và gia đình họ, đồng thời là thành quả của cả một hệ thống y tế vận hành phức tạp.

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn phát biểu tại hội thảo (Ảnh: BTC).

Theo Thứ trưởng Trần Văn Thuấn, phía sau một lá gan quả thận hay lá phổi được ghép thành công là cả một chuỗi dịch vụ liên tục bao gồm tư vấn, vận động hiến tặng; đánh giá và xác định chết não; hồi sức và bảo quản tạng; điều phối và vận chuyển; phẫu thuật ghép; chăm sóc hồi sức tích cực, điều trị lâu dài bằng thuốc chống thải ghép và theo dõi suốt đời.

Mỗi khâu trong chuỗi này đều gắn với chi phí lớn và yêu cầu chuyên môn cao.

“Nếu chỉ nhìn ghép tạng như một ca phẫu thuật đơn lẻ và xây dựng cơ chế chi trả BHYT ở phạm vi hẹp, người bệnh rất khó tiếp cận dịch vụ. Ngược lại, nếu chi trả thiếu khoa học và không kiểm soát tốt chi phí, quỹ BHYT sẽ chịu áp lực lớn. Bài toán đặt ra là phải tìm được điểm cân bằng để vừa bảo vệ tối đa quyền lợi người bệnh vừa bảo đảm hệ thống y tế vận hành bền vững”, Thứ trưởng phân tích.

Theo lãnh đạo Bộ Y tế, hoạt động hiến, lấy và ghép mô tạng cần được nhìn nhận như một chuỗi dịch vụ y tế liên tục, trong đó cơ chế chi trả BHYT phải bao quát từ tư vấn hiến tặng, đánh giá chết não, hồi sức bảo quản tạng, phẫu thuật ghép, chăm sóc sau ghép đến theo dõi dài hạn và xử trí biến chứng.

Bên cạnh đó, danh mục dịch vụ kỹ thuật và thuốc liên quan đến ghép tạng cần được cập nhật và mở rộng có chọn lọc dựa trên bằng chứng khoa học, nhằm giảm nguy cơ thải ghép, hạn chế tái nhập viện và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh, qua đó tiết kiệm chi phí dài hạn cho hệ thống.

Bộ Y tế cũng nhấn mạnh sự cần thiết của các chính sách bảo vệ phù hợp đối với người hiến tạng sống thông qua chăm sóc sức khỏe định kỳ, hỗ trợ điều trị khi có biến chứng và tư vấn tâm lý xã hội, đồng thời tiếp tục hoàn thiện phương thức thanh toán và cơ chế giá dịch vụ ghép tạng theo hướng minh bạch, hiệu quả và bảo đảm an toàn cho quỹ bảo hiểm y tế.

Thiếu cơ chế chi trả khiến nguồn hiến từ chết não gặp nhiều rào cản

Chia sẻ từ thực tế địa phương, Giám đốc Sở Y tế Quảng Ninh Nguyễn Trọng Diện cho biết tỉnh Quảng Ninh hiện đã có 2 bệnh viện được Bộ Y tế phê duyệt đủ điều kiện ghép thận.

Trong năm 2025, các đơn vị này đã triển khai thành công 7 ca ghép thận đầu tiên, đánh dấu bước khởi đầu quan trọng trong phát triển kỹ thuật cao tại địa phương.

Ông Nguyễn Trọng Diện, Giám đốc Sở Y tế Quảng Ninh chia sẻ góc nhìn từ thực tế địa phương (Ảnh: BTC).

Song song với đó, ngành y tế Quảng Ninh đã từng bước triển khai tư vấn hiến tạng từ người chết não và bước đầu ghi nhận những trường hợp hiến thành công với tạng được điều phối đến các trung tâm ghép tạng quốc gia. Tuy nhiên, quá trình này gặp rất nhiều khó khăn liên quan đến chi phí điều trị và hồi sức kéo dài.

Theo ông Diện, nhiều bệnh nhân có nguy cơ tử vong cao thường được gia đình xin về sớm do không đủ khả năng chi trả chi phí điều trị hồi sức tích cực. Điều này khiến bệnh viện không có cơ hội đánh giá chết não và tư vấn hiến tạng. 

Một bệnh nhân điều trị tại khoa hồi sức tích cực có thể phát sinh chi phí lên tới hàng trăm triệu đồng, trong đó BHYT chỉ chi trả một phần, phần còn lại là gánh nặng lớn đối với gia đình.

Đối với bệnh viện, khi thực hiện tư vấn thành công và lấy tạng từ người chết não để hiến, đơn vị phải tự chi trả nhiều khoản kinh phí liên quan đến hồi sức đánh giá và tổ chức lấy tạng. 

Trong bối cảnh các bệnh viện đang thực hiện cơ chế tự chủ tài chính, đây là áp lực không nhỏ. Nếu không có cơ chế chi trả phù hợp từ BHYT, rất khó khuyến khích các cơ sở y tế tích cực tham gia tư vấn hiến tạng từ người chết não.

Thực tế này cho thấy nếu không tháo gỡ rào cản tài chính, chiến lược phát triển ghép tạng sẽ gặp nhiều thách thức, đặc biệt với các tạng không thể lấy từ người hiến sống như tim hoặc phổi.

BHYT được kỳ vọng trở thành đòn bẩy phát triển ghép tạng bền vững

Ở góc độ chuyên môn quốc gia, Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia Đồng Văn Hệ cho rằng tại nhiều quốc gia phát triển, BHYT chi trả cho toàn bộ hoạt động hiến ghép và chăm sóc sau ghép. Cơ chế này giúp chuẩn hóa quy trình chuyên môn nâng cao chất lượng điều trị và bảo đảm tính minh bạch công bằng trong phân bổ tạng.

Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia Đồng Văn Hệ (Ảnh: BTC).

Khi BHYT tham gia sâu, tất cả các khâu từ hiến đến ghép đều phải tuân thủ quy trình thống nhất, có hệ thống giám sát đánh giá và số liệu bắt buộc. Điều này không chỉ nâng cao chất lượng chuyên môn mà còn hạn chế tình trạng chi phí ngoài luồng, bảo đảm người bệnh được tiếp cận dịch vụ dựa trên tiêu chí công bằng.

Theo các phân tích kinh tế y tế, ghép thận có chi phí ban đầu cao nhưng về tổng thể lại thấp hơn so với điều trị lọc máu kéo dài. Nếu BHYT chi trả cho ghép và theo dõi sau ghép, người bệnh có thể trở lại cuộc sống gần như bình thường, giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội, đồng thời tiết kiệm chi phí dài hạn cho quỹ bảo hiểm.

Thực trạng hiện nay cho thấy số lượng ca ghép vẫn tập trung chủ yếu ở một số trung tâm lớn, trong khi nhiều bệnh viện khác mỗi năm chỉ thực hiện rất ít ca ghép do thiếu nguồn tạng và thiếu cơ chế tài chính phù hợp. Người bệnh ở các địa phương xa phải di chuyển quãng đường dài để ghép và tái khám, gây ra sự bất cập trong tiếp cận dịch vụ y tế chất lượng cao.

Các chuyên gia thống nhất rằng, BHYT cần coi hiến và ghép mô tạng là một dịch vụ y tế thiết yếu. Việc chi trả cần bao gồm cả hoạt động tư vấn hiến tặng đánh giá chết não lấy tạng ghép tạng và chăm sóc sau ghép. Đây chính là đòn bẩy quan trọng để tăng nguồn hiến bảo vệ quyền lợi người bệnh và phát triển bền vững chuyên ngành ghép tạng tại Việt Nam.

Bộ Y tế khẳng định sẽ tiếp thu đầy đủ các ý kiến phối hợp chặt chẽ với Bảo hiểm xã hội Việt Nam và các bộ ngành liên quan để từng bước hoàn thiện chính sách, hướng tới mục tiêu giúp ngày càng nhiều người bệnh được tiếp cận ghép tạng một cách công bằng, an toàn và bền vững.

Theo Dân Trí