Hổ Quyền vang bóng một thời

Xung quanh đấu trường Hổ Quyền được bố trí hoa văn là những đầu cá chép

Đấu trường độc đáo

Thời chúa Nguyễn vào Nam khai hoang lập ấp, có những trận đấu “vô tiền khoáng hậu” giữa voi và hổ - 2 con vật tượng trưng cho sức mạnh của núi rừng. Sau ngày thống nhất, những cuộc đấu như trên được tổ chức không chỉ giải trí, mua vui cho vua quan, binh lính mà còn để huấn luyện cho những con voi thiện chiến phục vụ quân sự, thể hiện sức mạnh đương triều. Ban đầu chưa có trường đấu, các “cuộc chiến” được tổ chức tại cồn Dã Viên - trung tâm TP. Huế ngày nay.

Năm 1829,  khi vua Minh Mạng và các quan xem một trận tử chiến giữa voi và hổ thì bất ngờ con hổ bơi về phía thuyền Rồng. Nhà vua lấy cây sào đẩy con hổ ra xa, quan quân kịp thời giết con hổ, nhà vua thoát nạn. Sau sự kiện này, thấy các trận đấu tổ chức như vậy không an toàn, năm Canh Dân 1830, vua Minh Mạng quyết định chọn vùng đất Long Thọ, cách kinh thành không xa xây đấu trường Hổ Quyền. Công trình này xây bằng gạch vồ, đá thanh và vôi vữa tốt.

Về cấu trúc, Hổ Quyền tựa như đấu trường La Mã, có hình vành khăn nằm lộ thiên với 2 vòng tường thành trong và ngoài. Vòng thành trong cao 5,9m; vòng thành ngoài cao 4,75m, nghiêng một góc 10-15 độ, tạo thế chân đê vững chãi. Chu vi tường ngoài 145m, đường kính lòng chảo 44m vững chắc nhằm đảm bảo an toàn cho mọi người đến xem. Sân đấu là thảm cỏ hình tròn được nghệ nhân trồng tỉa theo quy cách. Đối diện với khán đài là 5 chuồng cọp được xây trong đấu trường, với cửa gỗ đóng, mở bằng dây kéo nối từ trên xuống.

Ngoài hệ thống tường thành còn có cửa cao 8 thước, rộng 7 tấc làm bằng đá thanh, phía trên cửa ghi “Hổ Quyền”- nơi con voi vào trường đấu ngang 1,9m, cao gần 4m. Khán đài nơi vua ngồi đặt ở phía Bắc, xây cao hơn các vị trí xung quanh với không gian khá rộng. Bên trái khán đài có 24 bậc, dành cho quan lớn và quốc thích, đại thần; còn bên phải là hệ thống bậc dành cho các quan và binh lính. Theo các nhà nghiên cứu, kiến trúc đấu trường Hổ Quyền là công trình độc nhất vô nhị không chỉ ở Việt Nam, trên thế giới chỉ có đấu trường Colosseum (Italia) nổi tiếng nhưng quy mô lớn hơn.

Đấu trường Hổ Quyền có kiến trúc độc đáo

Cuộc chiến không cân sức

Theo sử sách, từ những ngày đầu đặt dinh tại Ái Tử (tỉnh Quảng Trị), chúa Nguyễn Hoàng tổ chức những trận đấu đầu tiên giữa voi và hổ. Về sau, hoạt động này được các vua triều Nguyễn tổ chức 1 năm/lần, vào các ngày lễ lớn để tế thần. Ban đầu, từ nhu cầu rèn luyện tượng binh (binh chủng rất lợi hại của quân đội xứ Đàng Trong), càng về sau các trận đấu được tổ chức nhằm khích lệ tinh thần thượng võ hòa nhu cầu giải trí của vua, quan và người dân. Theo quan niệm nhà Nguyễn, con voi đại diện cho cái thiện, sức mạnh của nhà vua; con hổ đại diện cho cái ác, cho quần thần, binh lính. Ác không thể thắng được thiện. Vua là bậc thượng tôn, đại diện cho sức mạnh nên trong mọi trận quyết chiến, voi bao giờ cũng giành chiến thắng.

Để đảm bảo điều này, trước trận đấu, con hổ bị cắt trụi móng vuốt, bẻ hết răng nhọn và bỏ đói. Ngược lại, voi được huấn luyện, chăm sóc đầy đủ và luôn có tượng binh bảo vệ phòng khi thất thế. Từ đó, các trận đấu giữa voi và hổ diễn ra không cân sức và cái chết lúc nào cũng là hổ. Theo ghi chép, trận đấu cuối cùng giữa voi và hổ tại Hổ Quyền tổ chức năm 1904 (thời vua Thành Thái). Cũng như những trận đấu trước đó, nghi thức được tổ chức rất trang trọng như ngày lễ truyền thống. Trong ngày đấu, người dân đặt hương án, lễ vật, xung quanh bày nghi trượng, cắm cờ dựng lọng. Đúng giờ Ngọ, vua cùng tùy tùng ngự thuyền Rồng đến bến đò Long Thọ đi vào trường đấu. Đi phía trước là lính Ngự lâm quân, thị vệ cầm cờ Tam tài, cờ Ngũ hành, cờ Nhị thập bát tú, gươm tuốt trần, theo sau vua là đội nhạc cung đình. Suốt đoạn đường đến đấu trường, người dân phải trải chiếu hoa để chào đón nhà vua, 2 bên đường lính áo đỏ cầm khí giới đứng nghiêm trang, các cấp quan triều đình quỳ cung kính nghênh đón.

Cải tạo, chỉnh trang đấu trường xưa

Với những giá trị kiến trúc, lịch sử văn hóa độc đáo, đấu trường Hổ Quyền được công nhận Di tích cấp quốc gia năm 1998. Theo thời gian, công trình này vẫn còn khá nguyên vẹn, nhưng một số hạng mục bị xuống cấp, tiếng tăm của đấu trường vang bóng một thời bị lãng quên. Nhằm thu hút du khách trong và ngoài nước, công trình rất cần được trùng tu, chỉnh trang phục vụ nhu cầu khách tham quan, tìm hiểu về giá trị văn hóa, lịch sử của người dân.

Ngoài nhu cầu trên, ý nghĩa lịch sử của đấu trường Hổ Quyền - Voi Ré còn chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc về văn hóa, tư tưởng thời nhà Nguyễn. Ngày 18-1-2021, đại diện UBND TP. Huế cho biết, HĐND TP. Huế vừa phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án hạ tầng kỹ thuật khu dân cư phục vụ chỉnh trang di tích Hổ Quyền- Voi Ré, nhằm khai thác giá trị văn hóa, lịch sử thành phố nói chung và di tích Hổ Quyền - Voi Ré nói riêng.

Theo lãnh đạo UBND TP. Huế, cụm di tích Hổ Quyền - Voi Ré là một trong những quần thể kiến trúc văn hóa độc đáo, là một bộ phận cấu thành của quần thể di tích cố đô Huế, được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới từ năm 1993. Việc trùng tu di tích Hổ Quyền - Voi Ré có ý nghĩa quan trọng, phát huy mạnh mẽ các giá trị văn hóa, kiến trúc và lịch sử trên địa bàn, góp phần làm phong phú thêm cho quần thể di tích cố đô Huế.

NGUYỄN RẠNG