Khoanh vùng để giữ lấy di sản Óc Eo - Ba Thê

Cổ vật của nền văn hóa Óc Eo được trưng bày tại Bảo tàng văn hóa Óc Eo. Ảnh: TRỌNG NGHĨA

Giữ gìn không gian gốc bằng sự vào cuộc đồng bộ

Những ngày cuối năm, không khí làm việc ở Ban Quản lý Khu di tích Văn hóa Óc Eo sôi nổi hơn thường lệ. Hồ sơ trình UNESCO bước vào chặng cuối, từng chi tiết từ bản đồ khoanh vùng đến thuyết minh giá trị đều phải hoàn chỉnh theo hướng dẫn quốc tế.

Giám đốc Ban Quản lý Khu di tích Văn hóa Óc Eo Nguyễn Văn Nhiên chia sẻ: “Đây là giai đoạn rất quan trọng. Hồ sơ phải đủ cơ sở khoa học. Ranh giới vùng bảo vệ phải rõ để giữ trọn giá trị di tích. Các đơn vị, địa phương cần phối hợp nhịp nhàng để hoàn thành đúng tiến độ”. Ông Nguyễn Văn Nhiên cho biết thêm, việc điều chỉnh vùng bảo vệ I và II theo góp ý của UNESCO đòi hỏi khảo sát thực địa kỹ. Nhiều điểm di tích nằm xen trong ruộng vườn của người dân nên phải vận động thấu tình đạt lý. Hồ sơ trình UNESCO không đơn thuần là thủ tục mà là sự khẳng định quyết tâm bảo vệ di sản của An Giang.

Về góc độ khoa học, Tiến sĩ Trương Đắc Chiến - cán bộ Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho rằng, khoanh vùng di sản có ý nghĩa đặc biệt trong bảo tồn khảo cổ học. Một nền văn hóa cổ như Óc Eo tồn tại trong không gian rộng, gồm gò, nền, mộ táng, di chỉ cư trú và dấu tích kênh đào, nếu ranh giới không chuẩn xác, giá trị gốc dễ bị tác động. Việc xác lập vùng bảo vệ đủ rộng và khoa học là nền tảng để gìn giữ tính toàn vẹn của di sản.

Ở góc nhìn địa phương, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) xã Óc Eo Lê Văn Đà cho biết, xã chủ động phối hợp với ngành chuyên môn rà soát ranh giới và vận động người dân. Ông Lê Văn Đà nói: “Người dân khi hiểu được giá trị và tầm quan trọng của di tích, cũng như lợi ích khi di tích được nâng tầm di sản sẽ ủng hộ trong việc khoanh vùng”. Còn theo Phó Chủ tịch UBND xã Mỹ Thuận Dương Thị Hồng Phương việc tổ chức khoanh vùng lại rộng hơn sẽ ảnh hưởng đến sinh hoạt, sản xuất của người dân. Tuy vậy, người dân sẽ sẵn sàng hỗ trợ vì mong muốn di sản của quê hương được nâng tầm. Xã tiếp tục tăng cường tuyên truyền người dân nắm rõ quy định để tạo sự đồng thuận và chung tay bảo vệ di tích.

Tuyên truyền tạo sự đồng thuận

Một trong những yêu cầu của UNESCO là đánh giá mức độ hiểu biết của cộng đồng, vì vậy công tác tuyên truyền giữ vai trò trung tâm. Đây là nhiệm vụ kéo dài, đòi hỏi sự vào cuộc của toàn hệ thống chính trị. Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy Lý Ngọc Định nhấn mạnh, tuyên truyền phải có kế hoạch bài bản, nội dung cần thống nhất, hình thức phong phú. Mỗi cán bộ, giáo viên, đoàn thể là một kênh truyền thông. Điều quan trọng là giúp người dân hiểu rõ giá trị văn hóa của Óc Eo và trách nhiệm của từng cá nhân.

Ông Lý Ngọc Định cho rằng, công tác tuyên truyền cần dựa vào các hình thức gần gũi như nói chuyện chuyên đề ở trường học, buổi sinh hoạt ấp, clip ngắn trên mạng xã hội, bài báo phản ánh thực tiễn, chương trình truyền thanh địa phương... Thông tin phải dễ hiểu để người dân tiếp nhận nhanh. “Sự đồng thuận cần được xây dựng từ kiến thức và niềm tự hào”, ông Lý Ngọc Định nói.

Thay đổi nhận thức là bước đầu để hình thành hành động đúng. Khi cán bộ hiểu đúng, làm đúng sẽ làm gương cho người dân. Khi người dân hiểu chính xác giá trị di sản, họ sẽ tự giác giữ gìn. Sự lan tỏa từ nhận thức đến hành động là điều kiện để di sản được bảo vệ bền vững.

Với 2 địa phương có di tích, việc tuyên truyền sẽ được triển khai liên tục. Ông Lê Văn Đà cho biết, xã đưa nội dung về di sản vào các cuộc họp dân. Đoàn Thanh niên và hội liên hiệp phụ nữ tổ chức dọn vệ sinh gắn với tuyên truyền giá trị di tích. Từng hộ dân quanh vùng di chỉ được hướng dẫn cách ứng xử khi sản xuất gần di tích. Bà Dương Thị Hồng Phương cũng cho rằng tuyên truyền có tác động trực tiếp đến sự đồng thuận, khi người dân hiểu đúng sẽ thuận lợi trong việc bảo vệ di tích. Xã sẽ mở các buổi truyền thông tại trường học để giáo dục thế hệ trẻ. Đây là thế hệ sẽ tiếp nối trách nhiệm sau này.

Từ ranh giới bảo vệ đến hành động cộng đồng

Khu di tích Óc Eo - Ba Thê là một trong những dấu ấn đặc sắc của văn hóa Nam Bộ. Việc trình UNESCO công nhận Di sản văn hóa thế giới là nhiệm vụ chiến lược của tỉnh và của cả nước. Theo lộ trình, hồ sơ sẽ được hoàn chỉnh trong năm 2025. Tháng 2/2026, Việt Nam nộp hồ sơ chính thức. Giữa năm 2026, đoàn chuyên gia UNESCO sang khảo sát thực địa. Năm 2027, hồ sơ được xem xét tại kỳ họp của Ủy ban Di sản thế giới. Mỗi mốc thời gian là một bước kiểm tra thực chất về cách An Giang bảo vệ và phát huy giá trị di sản.

Để di sản sống trong lòng cộng đồng và có sức bền qua thời gian, khoanh vùng bảo vệ phải đi cùng thay đổi nhận thức. Ranh giới bảo vệ rõ ràng giúp xác lập không gian an toàn cho di tích. Các hoạt động đào, đắp, xây dựng, sản xuất trong khu vực di sản sẽ được định hướng theo quy hoạch. Nhờ đó, hiện vật dưới lòng đất và cảnh quan trên mặt đất được giữ gìn trọn vẹn. Người dân cũng yên tâm hơn khi biết vùng nào được phép canh tác, vùng nào cần giữ nguyên hiện trạng.

Nhận thức đúng sẽ tạo nên hành động đúng trong từng ngôi nhà, từng thửa ruộng, từng lớp học. Người dân biết báo tin khi phát hiện hiện vật. Học sinh hiểu ý nghĩa của từng gò, từng nền cổ trên cánh đồng quê mình. Cán bộ cơ sở nắm rõ quy định pháp luật về di sản để giải thích cho người dân. Doanh nghiệp du lịch xây dựng sản phẩm gắn với bảo tồn. Sự đồng thuận của cộng đồng là chìa khóa để An Giang hoàn chỉnh hồ sơ trình UNESCO và là nền tảng để di sản được bảo vệ lâu dài.

Khi cả hệ thống chính trị cùng vào cuộc, khi người dân tự hào về giá trị của vùng đất mình đang sống, khi thế hệ trẻ được giáo dục để trân trọng di sản, khi du khách đến Óc Eo - Ba Thê biết giữ gìn cảnh quan và chia sẻ câu chuyện về vùng đất này với bạn bè, lúc ấy Óc Eo - Ba Thê vừa là trang sử cổ vừa là động lực cho tương lai. Di sản trở thành nguồn lực cho phát triển du lịch bền vững, cho nghiên cứu khoa học, cho giáo dục truyền thống. Đó cũng là món quà văn hóa mà An Giang gửi đến bạn bè quốc tế.

VIỆT TIẾN - PHƯƠNG LAN