Mở lối phát triển khoa học và công nghệ tại cơ sở

Đó là Nghị định số 132/2025/NĐ-CP về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương hai cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Khoa học và Công nghệ; Nghị định số 133/2025/NĐ-CP về phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Khoa học và Công nghệ cho UBND cấp tỉnh và Chủ tịch UBND cấp tỉnh. 

Các Nghị định đã thể hiện tư duy cải cách sâu rộng, chuyển giao hợp lý một phần thẩm quyền từ Trung ương cho địa phương, bảo đảm nguyên tắc “địa phương làm, địa phương quyết, địa phương chịu trách nhiệm”; đồng thời vẫn giữ vững vai trò điều phối chiến lược của cơ quan quản lý ngành là Bộ Khoa học và Công nghệ.

Phân định rõ trách nhiệm, minh bạch, hiệu lực, hiệu quả

Nghị định số 132/2025/NĐ-CP ngày 12/6/2025 quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương hai cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Khoa học và Công nghệ được xây dựng trong bối cảnh triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã), không tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện với mục tiêu tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Với quan điểm phân quyền phục vụ công tác quản lý nhà nước ở địa phương, Nghị định được xây dựng trên nguyên tắc “địa phương quyết định - địa phương làm - địa phương chịu trách nhiệm” nhằm thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng, yêu cầu đổi mới tổ chức bộ máy chính quyền địa phương, phù hợp với mô hình hai cấp; phân định rõ trách nhiệm, không chồng chéo, không bỏ sót, đảm bảo hoạt động bình thường của các cơ quan hành chính, không ảnh hưởng đến người dân và doanh nghiệp; tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực khoa học và công nghệ thông qua việc xác lập rõ vai trò, thẩm quyền của chính quyền cấp xã và cấp tỉnh.

Nội dung trọng tâm của Nghị định nêu rõ, UBND cấp xã được phân quyền thực hiện 5 nhóm nhiệm vụ trong các lĩnh vực quản lý nhà nước gồm: Đo lường; chất lượng sản phẩm, hàng hóa; công nghệ thông tin; cung cấp thông tin trên môi trường mạng. Theo đó, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm hướng dẫn, kiểm tra và giám sát UBND cấp xã và các tổ chức, cá nhân tham gia quản lý đầu tư, sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước thuộc cấp huyện trước đây.

Cụ thể, theo quy định tại Điều 4 của Nghị định, UBND cấp xã, phường, đặc khu (gọi chung là cấp xã) có thẩm quyền kiểm tra nhà nước về đo lường trong phạm vi địa phương. Nội dung kiểm tra bao gồm: Phép đo, phương tiện đo và lượng của hàng đóng gói sẵn khi lưu thông trên thị trường. Tại Điều 5 quy định, UBND cấp xã thực hiện quản lý nhà nước về chất lượng sản phẩm, hàng hóa trên địa bàn mình quản lý. Việc thực hiện tuân theo quy định tại khoản 3 Điều 33 Nghị định số 132/2008/NĐ-CP bảo đảm giám sát chất lượng và an toàn cho người tiêu dùng ngay từ cấp cơ sở.

Về công nghệ thông tin, tại Điều 6 của Nghị định, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm hướng dẫn UBND cấp xã cũng như các tổ chức, cá nhân trong quản lý đầu tư ứng dụng công nghệ thông tin sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phạm vi quản lý theo quy định tại điểm a khoản 2 Điều 61 Nghị định số 73/2019/NĐ-CP ngày 5/9/2019 của Chính phủ quy định quản lý đầu tư ứng dụng công nghệ thông tin sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước.

UBND cấp xã có nhiệm vụ thực hiện quản lý đầu tư ứng dụng công nghệ thông tin trong phạm vi quyền hạn của mình, theo điểm b và c khoản 2 Điều 61 của Nghị định số 73/2019/NĐ-CP.

Về cung cấp thông tin trên môi trường mạng, Nghị định thể hiện vai trò chủ động của cấp xã. Tại Điều 7, Nghị định nhấn mạnh trách nhiệm của UBND cấp xã trong việc công khai và cung cấp thông tin trên môi trường mạng về chiến lược, kế hoạch, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội; các dữ liệu cơ bản như tổ chức bộ máy hành chính, bản đồ địa giới, điều kiện tự nhiên, lịch sử, truyền thống văn hóa, di tích, danh thắng, tiểu sử tóm tắt và nhiệm vụ đảm nhiệm của lãnh đạo địa phương theo Nghị định số 42/2022/NĐ-CP quy định về việc cung cấp thông tin và dịch vụ công trực tuyến của cơ quan nhà nước trên môi trường mạng, nhằm hiện đại hóa công tác quản lý và tăng cường tính công khai, minh bạch trong hoạt động hành chính.

Nghị định có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025 đến 1/3/2027, trừ khi có quy định khác được ban hành thay thế hoặc gia hạn. Thời điểm này phù hợp với tiến độ thực hiện sắp xếp các đơn vị hành chính, đồng thời đảm bảo đủ thời gian thử nghiệm, điều chỉnh trong quá trình áp dụng.

Quá trình xây dựng Nghị định được Bộ Khoa học và Công nghệ tiến hành công khai, minh bạch. Bộ đã thành lập Tổ soạn thảo, tổ chức lấy ý kiến 63 UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; phối hợp với Bộ Tư pháp tổ chức thẩm định dự thảo Nghị định và tiếp thu góp ý từ các cơ quan liên quan để hoàn thiện dự thảo Nghị định trình Chính phủ.

Việc ban hành Nghị định 132 không chỉ là bước đi phù hợp trong tiến trình cải cách thể chế, mà còn là tiền đề quan trọng để đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tại địa phương trong thời gian tới.

Tăng tính chủ động, linh hoạt của địa phương

Nghị định số 133/2025/NĐ-CP quy định về phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Khoa học và Công nghệ cho UBND cấp tỉnh và Chủ tịch UBND cấp tỉnh được Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì xây dựng với hệ thống quy định rõ ràng, tính khả thi cao nhằm chuyển giao hợp lý một phần thẩm quyền từ Trung ương cho địa phương. Đồng thời, Bộ Khoa học và Công nghệ giữ vai trò kiểm soát chiến lược, hỗ trợ kỹ thuật và giám sát thực hiện.

Nghị định 133 nhằm tăng cường tính chủ động, linh hoạt của địa phương trong thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ; đơn giản hóa quy trình, thủ tục ban hành văn bản quy phạm pháp luật; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; đồng thời thực hiện chủ trương đẩy mạnh cải cách hành chính, cải cách thể chế.

Tại Nghị định nêu trên có 78 nhiệm vụ được đề xuất phân quyền, phân cấp (gồm 16 nhiệm vụ phân quyền và 62 nhiệm vụ phân cấp), triển khai theo lộ trình: chuẩn bị năm 2025, thí điểm năm 2026; mở rộng trên phạm vi toàn quốc từ năm 2027.

Kết quả rà soát cho thấy, Bộ Khoa học và Công nghệ đề xuất phân quyền, phân cấp 117/223 nhiệm vụ quản lý nhà nước, tương đương 52,5%. Đây là tỷ lệ rất cao trong phân cấp, phân quyền của Bộ. Nghị định là bước cụ thể hóa giai đoạn đầu của kế hoạch chuyển giao được đề xuất.

Về các nhiệm vụ phân quyền, Nghị định chuyển giao thẩm quyền quyết định một số nội dung cho UBND cấp tỉnh theo luật định. Cụ thể, trong lĩnh vực viễn thông, địa phương được quyền cấp phép cung cấp dịch vụ viễn thông cố định mặt đất, xử lý vi phạm và yêu cầu chấm dứt hoạt động cung cấp dịch vụ. Đối với công nghệ thông tin và chuyển đổi số, các địa phương được xây dựng và triển khai chiến lược chuyển đổi số riêng của mình.

Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ và sở hữu công nghiệp, UBND cấp tỉnh được quyết định xử lý đơn đăng ký sáng chế, xác lập quyền sở hữu và xử lý các hành vi xâm phạm quyền trong phạm vi địa phương. Trong nghiên cứu khoa học và công nghệ, địa phương có thể tự thẩm định và phê duyệt các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và công nghệ cấp tỉnh, phù hợp định hướng phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Đối với chuyển giao công nghệ, địa phương được phân quyền thẩm định, phê duyệt các hợp đồng chuyển giao công nghệ, cho phép thành lập tổ chức, chi nhánh khoa học có yếu tố nước ngoài.

Về các nhiệm vụ phân cấp cho địa phương, Nghị định xác định 7 lĩnh vực trọng tâm. Ở lĩnh vực viễn thông, UBND cấp tỉnh được giải quyết tranh chấp, cấp phép, tiếp nhận thông báo cung cấp dịch vụ và xử lý việc ngừng kinh doanh dịch vụ viễn thông cố định mặt đất trong phạm vi địa phương. Cơ quan này cũng có quyền cấp, sửa đổi, gia hạn hoặc thu hồi giấy chứng nhận kết nối cung cấp dịch vụ nội dung thông tin trên mạng viễn thông di động, kể cả đình chỉ hoạt động nếu tổ chức vi phạm quy định. Ngoài ra, UBND tỉnh sẽ thực hiện việc phân bổ và thu hồi số thuê bao di động H2H theo phương thức đấu giá.

Trong lĩnh vực tần số vô tuyến điện, UBND cấp tỉnh được trao thẩm quyền quản lý toàn bộ quy trình cấp, gia hạn, thu hồi giấy phép sử dụng tần số và thiết bị vô tuyến điện cho các loại đài, bao gồm đài trên tàu cá, đài nghiệp dư, đài tàu nội địa và mạng vô tuyến nội bộ. Tỉnh cũng là nơi công nhận các tổ chức có đủ điều kiện cấp chứng chỉ vô tuyến điện nghiệp dư, đào tạo, sát hạch vô tuyến điện viên hàng hải, phù hợp với quy định tại Nghị định số 63/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Tần số vô tuyến điện số 42/2009/QH12, được sửa đổi, bổ sung một số điều theo Luật số 09/2022/QH15.

Lĩnh vực công nghệ thông tin và chuyển đổi số chứng kiến việc phân cấp sâu rộng khi UBND tỉnh trở thành đầu mối tổ chức thẩm định các thiết kế cơ sở và thiết kế chi tiết của các dự án đầu tư ứng dụng công nghệ thông tin nhóm A sử dụng ngân sách nhà nước tại địa phương. Các nội dung thẩm định bao gồm mức độ tuân thủ kiến trúc chính phủ điện tử, tính kết nối, liên thông dữ liệu, lựa chọn công nghệ kỹ thuật và khả năng bảo đảm an toàn hệ thống.

Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, UBND tỉnh giữ vai trò chủ chốt trong việc cấp phó bản và cấp lại văn bằng bảo hộ, đăng ký hợp đồng chuyển quyền sử dụng, tổ chức kiểm tra nghiệp vụ đại diện và giám định sở hữu công nghiệp, cũng như cấp và thu hồi chứng chỉ hành nghề tương ứng. Đồng thời, UBND tỉnh còn có nhiệm vụ chấm dứt quyền sử dụng sáng chế theo quyết định bắt buộc, ghi nhận các thay đổi hợp đồng và phối hợp với các cơ quan Trung ương trong giám sát năng lực đại diện sở hữu trí tuệ tại địa phương.

Với lĩnh vực năng lượng nguyên tử, UBND cấp tỉnh được giao quyền cấp phép sử dụng các thiết bị bức xạ tích hợp PET/CT, SPECT/CT, các thiết bị phát tia X dùng trong phân tích, kiểm tra an ninh hoặc hiển vi điện tử. Ngoài ra, tỉnh còn thực hiện cấp chứng chỉ nhân viên bức xạ và tiếp nhận khai báo thiết bị bức xạ theo quy trình nghiêm ngặt, đảm bảo quản lý an toàn bức xạ hạt nhân theo quy định tại Nghị định số 142/2020/NĐ-CP quy định về việc tiến hành công việc bức xạ và hoạt động dịch vụ hỗ trợ ứng dụng năng lượng nguyên tử.

Đối với lĩnh vực tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng, chính quyền địa phương có trách nhiệm cấp mới, sửa đổi, cấp lại hoặc thu hồi các giấy chứng nhận liên quan đến dịch vụ kiểm định, hiệu chuẩn, thử nghiệm, giám định và chứng nhận hệ thống quản lý chất lượng sản phẩm hàng hóa. UBND tỉnh cũng đảm nhận việc kiểm tra hoạt động của các tổ chức đánh giá sự phù hợp và xử lý vi phạm trong lĩnh vực này, phù hợp với Nghị định số 105/2016/NĐ-CP và 107/2016/NĐ-CP.

Cuối cùng, lĩnh vực khoa học và công nghệ ghi nhận vai trò nổi bật của chính quyền địa phương trong việc hướng dẫn nghiệp vụ cho ban quản lý khu công nghệ cao, xin ý kiến Chính phủ về sản phẩm, công nghệ đầu tư R&D và thực hiện các thủ tục cấp, điều chỉnh giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động đánh giá, giám định công nghệ. Ngoài ra, UBND tỉnh còn được phân quyền xác nhận phương tiện vận tải chuyên dùng, phê duyệt điều lệ tổ chức khoa học và công nghệ có vốn nước ngoài theo Nghị định số 08/2014/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật khoa học và công nghệ và cấp giấy chứng nhận ứng dụng công nghệ cao cho tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp theo Quyết định số 55/2010/QĐ-TTg về thẩm quyền, trình tự, thủ tục chứng nhận tổ chức, cá nhân hoạt động ứng dụng công nghệ cao, chứng nhận tổ chức, cá nhân nghiên cứu và phát triển công nghệ cao và công nhận doanh nghiệp công nghệ cao.

Đáng chú ý, Nghị định còn ban hành 6 Phụ lục theo hướng cải cách thủ tục hành chính, với 86 nội dung được cắt giảm về hồ sơ và thời gian xử lý. Các lĩnh vực gồm: Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng (33 nội dung), Tần số vô tuyến điện (9 nội dung), Công nghệ cao (15 nội dung), Sở hữu trí tuệ (17 nội dung), Chuyển giao công nghệ (4 nội dung), và Đăng ký hoạt động khoa học và công nghệ (8 nội dung).

Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ ban hành hướng dẫn nghiệp vụ cụ thể

Theo đánh giá của Bộ Khoa học và Công nghệ, tiêu chí phân quyền, phân cấp giữa cơ quan Trung ương và chính quyền địa phương được thiết kế dựa trên tính chất kỹ thuật - chuyên môn của nhiệm vụ, khả năng tổ chức thực hiện và mức độ phù hợp với điều kiện thực tiễn của từng địa phương.

Theo đó, các quy định không phân quyền, phân cấp dàn trải mà dựa trên nguyên tắc đủ rõ, đủ mạnh, đủ điều kiện, đi kèm với cơ chế trách nhiệm giải trình rõ ràng. Toàn bộ quy trình thực hiện và kết quả xử lý phải được công khai, minh bạch. Chỉ những nhiệm vụ có tính chất kỹ thuật rõ ràng, quy trình ổn định, địa phương có đủ năng lực thực thi và đã từng có kinh nghiệm xử lý thực tế mới được chuyển giao. Những nhiệm vụ mang tính chiến lược, điều phối vùng, hoặc có tác động lớn tới quốc phòng, an ninh, môi trường hoặc điều ước quốc tế vẫn thuộc thẩm quyền của Trung ương. Do đó, Nghị định vừa thể hiện sự tin tưởng đối với năng lực quản lý của chính quyền địa phương, vừa bảo đảm tính thống nhất trong quản lý ngành.

Để bảo đảm thực thi hiệu quả, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ ban hành hướng dẫn nghiệp vụ cụ thể đối với từng lĩnh vực chuyên môn, tổ chức các đợt tập huấn, bồi dưỡng cán bộ địa phương và chuyển giao đầy đủ hệ thống cơ sở dữ liệu liên quan. Các nội dung cụ thể về hồ sơ, quy trình, thời gian giải quyết, cơ quan xử lý và lệ phí đều được hướng dẫn chi tiết trong các phụ lục kỹ thuật kèm theo.

Đồng thời, Bộ sẽ kiểm tra, giám sát định kỳ quá trình thực hiện tại địa phương, hướng dẫn xử lý các tình huống phát sinh nhằm duy trì tính thống nhất và chất lượng quản lý ngành.

Về phía địa phương, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm xây dựng kế hoạch triển khai Nghị định, phân công đầu mối thực hiện, ban hành quy chế phối hợp liên ngành, tổ chức kiểm tra nội bộ và báo cáo định kỳ về kết quả thực hiện cho Bộ Khoa học và Công nghệ.

Theo TTXVN