Danh sách năm nay ghi nhận sự đa dạng chưa từng có, quy tụ từ các nhà thám hiểm đại dương, chuyên gia vật lý thiên văn, những người bảo vệ sự liêm chính trong nghiên cứu, cho đến một bệnh nhi mới chỉ một tuổi.
Brendan Maher, biên tập viên chuyên đề tại Nature, chia sẻ rằng danh sách năm nay tôn vinh việc khám phá những biên giới mới, triển vọng của các tiến bộ y học mang tính đột phá, sự cam kết kiên định trong bảo vệ sự liêm chính khoa học và những người định hình các chính sách toàn cầu giúp cứu sống con người.
Năm 2025 đánh dấu những bước tiến vượt bậc về quan sát thế giới tự nhiên. Trong lĩnh vực thiên văn, Tony Tyson, nhà vật lý tại Đại học California, Davis (Mỹ), được vinh danh nhờ vai trò đi đầu trong việc phát triển công nghệ camera kỹ thuật số cho Đài quan sát Vera Rubin tại Chile. Dự án kính thiên văn trị giá 810 triệu USD này hứa hẹn mang lại những hình ảnh rõ nét nhất từ trước đến nay về các thiên hà xa xôi. Ông Tyson, người đã ấp ủ ý tưởng này từ hơn 30 năm trước, chia sẻ: "Đó là rủi ro cao, phần thưởng lớn. Chúng tôi đã chấp nhận rủi ro".
Ở chiều ngược lại, Mengran Du (Đỗ Mộng Nhiên), nhà địa chất học tại Viện Khoa học và Kỹ thuật Biển sâu (Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc), đã cùng đội ngũ của mình thực hiện chuyến lặn thám hiểm xuống độ sâu 9.000 mét dưới mặt nước biển. Tại đây, họ đã ghi nhận những hình ảnh đầu tiên về một hệ sinh thái đầy rẫy những sinh vật kỳ lạ, mở rộng hiểu biết của nhân loại về sự sống dưới đáy đại dương.
Trong khi đó, lĩnh vực y học chứng kiến những câu chuyện đầy cảm hứng. Yifat Merbl, nhà sinh học hệ thống tại Viện Khoa học Weizmann (Israel), đã phát hiện ra một khía cạnh hoàn toàn mới của hệ miễn dịch con người. Thông qua việc nghiên cứu proteasome (các trung tâm tái chế protein của tế bào), bà nhận thấy trong một số trường hợp, proteasome cắt protein để tạo ra các peptide kháng khuẩn giúp chống lại nhiễm trùng.
Đáng chú ý nhất trong danh sách là KJ Muldoon, một cậu bé chập chững biết đi đến từ ngoại ô Philadelphia (Mỹ). KJ trở thành bệnh nhân đầu tiên trên thế giới được điều trị bằng liệu pháp chỉnh sửa gen CRISPR được cá nhân hóa để chữa một chứng rối loạn cực hiếm khiến cơ thể không thể xử lý protein. Nụ cười của cậu bé một tuổi này đã trở thành biểu tượng hy vọng cho y học chính xác. Cùng trong lĩnh vực điều trị các bệnh hiếm gặp, Sarah Tabrizi, nhà thần kinh học tại Đại học College London (Anh), được vinh danh khi cùng nhóm nghiên cứu phát triển một liệu pháp giúp làm chậm sự tiến triển của bệnh Huntington, căn bệnh di truyền chết người mà các nhà khoa học đã tìm kiếm phương pháp chữa trị suốt nhiều thập kỷ.
Năm 2025 cũng là năm của những biến động công nghệ. Liang Wenfeng (Lương Văn Phong), doanh nhân người Trung Quốc, đã làm rung chuyển thế giới trí tuệ nhân tạo non trẻ khi phát hành DeepSeek vào tháng 1. Đây là một mô hình ngôn ngữ lớn hoạt động ngang ngửa với các mô hình tốt nhất hiện có nhưng được xây dựng với chi phí thấp hơn nhiều và được phát hành dưới dạng "trọng số mở", cho phép các nhà khoa học tải xuống và phát triển miễn phí.
Tại Ấn Độ, nhà khoa học dữ liệu Achal Agrawal được ghi nhận nhờ những nỗ lực không mệt mỏi trong việc phơi bày các vấn đề về sự liêm chính trong nghiên cứu. Công việc của ông đã góp phần tạo ra thay đổi mang tính bước ngoặt trong chính sách xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học tại quốc gia này.
Về y tế công cộng, Luciano Moreira, nhà nghiên cứu nông nghiệp tại Brazil, đã khánh thành nhà máy đầu tiên sản xuất muỗi nhiễm vi khuẩn Wolbachia. Việc thả hàng triệu con muỗi này, vốn bị hạn chế khả năng truyền mầm bệnh, được kỳ vọng sẽ giúp đẩy lùi sự lây lan của bệnh sốt xuất huyết. Trong khi đó, Precious Matsoso, quan chức y tế công cộng tại Nam Phi, đã thành công trong việc đàm phán hiệp ước đầu tiên trên thế giới về chuẩn bị ứng phó với đại dịch sau nhiều năm thương thảo.
Cuối cùng, danh sách vinh danh Susan Monarez, một nhà vi sinh vật học và miễn dịch học tại Mỹ. Bà Monarez từng được bổ nhiệm làm người đứng đầu Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) nhưng nhanh chóng bị sa thải sau khi phản đối yêu cầu sa thải hàng loạt nhà khoa học tại CDC và cũng như việc thúc đẩy các chính sách vắc-xin mà bà cho là không có cơ sở khoa học.
Bên cạnh Top 10, Nature cũng công bố 5 gương mặt đáng kỳ vọng sẽ tạo đột phá trong năm 2026: Reid Wiseman (NASA) - chỉ huy trưởng sứ mệnh Artemis II dẫn đầu chuyến bay lịch sử đưa con người bay vòng quanh Mặt Trăng, Georgina Long (Đại học Sydney) - bác sĩ ung thư tiên phong đưa liệu pháp miễn dịch mới cho bệnh u não vào thử nghiệm lâm sàng, Amadou Sall (Viện Pasteur Dakar) - người vận hành tổ hợp MADIBA tại Senegal nhằm giúp châu Phi tự chủ sản xuất vắc-xin sởi và Ebola, Alice Xiang (Sony AI) - chuyên gia chứng minh tính khả thi của việc huấn luyện AI dựa trên dữ liệu có đạo đức và giảm thiểu thiên kiến, Colette Delawalla (Stand Up for Science) - nhà hoạt động nỗ lực bảo vệ nền khoa học Mỹ trước các áp lực chính trị trước thềm bầu cử giữa kỳ 2026.
Theo TTXVN
Đọc nhiều
