Nghe 'bia đá kể chuyện' về truyền thống 800 năm khoa cử Việt Nam

Lần đầu tiên, bia tiến sỹ tại di tích Văn Miếu-Quốc Tử Giám được giải mã. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+)

Ngày 8/10, Trung tâm Hoạt động Văn hoá Khoa học Văn Miếu-Quốc Tử Giám khai mạc triển lãm chuyên đề “Bia đá kể chuyện” với chủ đề “Hiền tài là nguyên khí Quốc gia” nhân kỷ niệm 68 năm Ngày giải phóng Thủ đô (10/10/1954-10/10/2022).

Đây là lần đầu tiên những hoa văn, họa tiết, những hàng chữ Nho trên 82 tấm bia tiến sỹ được dịch từ chữ Nho sang tiếng Việt, cung cấp thông tin cho công chúng về các khoa thi thời xưa cùng tên tuổi những người đỗ đạt.

Triển lãm gồm 4 nội dung. Phần “Chiêu mộ hiền tài” giới thiệu một số nét chính về khoa cử của nước ta giai đoạn 1442-1529. Tiếp theo, phần “Con đường khoa cử” giới thiệu thông tin về thi cử và chế độ đãi ngộ dành cho những người đỗ đạt. Phần “Gương sáng tiền nhân” tôn vinh các danh nhân tiêu biểu có nhiều đóng góp cho giáo dục nước nhà và một số lĩnh vực khác. Cuối cùng, phần “Lưu danh muôn thuở” gồm những câu trích dẫn nổi tiếng về giá trị của đào tạo và sử dụng nhân tài.

Các đại biểu tham quan triển lãm. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+)

“Hiền tài là nguyên khí Quốc gia” là chương đầu tiên trong câu chuyện dài mà 82 bia tiến sỹ Văn Miếu “kể” cho công chúng nghe về truyền thống hiếu học của dân tộc Việt Nam. Cuộc triển lãm lựa chọn giới thiệu 14 bia tiến sỹ đầu tiên có liên quan đến các khoa thi trong giai đoạn 1442-1529, tương ứng với những khoa thi được tổ chức dưới triều Lê Sơ và kết thúc bằng khoa thi đầu tiên của nhà Mạc. Những bia tiến sỹ còn lại sẽ tiếp tục được giới thiệu đến khách tham quan trong những cuộc trưng bày sau này.

Theo Tiến sỹ Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hoá Khoa học Văn Miếu-Quốc Tử Giám, ngay từ những ngày đầu xây dựng nền quân chủ độc lập, các triều đại phong kiến Việt Nam đã chú trọng tới việc tuyển chọn và trọng dụng nhân tài.

Từ khoa thi Nho học đầu tiên được tổ chức năm 1075 dưới triều vua Lý Nhân Tông cho đến khoa thi cuối cùng năm 1919 dưới triều vua Khải Định, lịch sử khoa cử Việt Nam đã trải qua hơn 800 năm với hàng trăm khoa thi được tổ chức và sự xuất hiện của nhiều bậc hiền tài góp phần đảm bảo cho sự thịnh vượng của biết bao triều đại.

Khách tham quan tại triển lãm. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+)

Những người đỗ đại khoa không chỉ được triều đình trọng dụng, ban nhiều ân điển, mà kể từ khoa thi năm 1442, họ còn được khắc tên trên bia tiến sỹ đặt tại Văn Miếu ở kinh đô để lưu truyền danh thơm đến muôn đời sau.

Trải qua những thăng trầm của lịch sử, một số bia tiến sỹ thuộc Văn Miếu Thăng Long xưa đã bị mất hoặc thất lạc, hiện chỉ còn 82 bia được bảo tồn tại Văn Miếu- Quốc Tử Giám Hà Nội, đã được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới.

Phát biểu tại lễ khai mạc, bà Trần Thị Vân Anh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội khẳng định: “Những giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật của 82 bia tiến sỹ tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám không chỉ được thể hiện đơn thuần qua những hàng chữ Nho hay hoa văn trang trí trên mặt bia. Ẩn sau lớp mặt đá khô cứng và câm lặng đó là hàng ngàn câu chuyện thú vị về cuộc đời và sự nghiệp của hơn 1.300 vị tiến sỹ đang chờ đợi chúng ta khám phá.”

Tiến sỹ Vũ Thị Minh Hương, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, Phó Chủ tịch Ủy ban Ký ức thế giới Khu vực Châu Á-Thái Bình Dương (MOWCAP) đánh giá cao ý tưởng và cách thức thể hiện triển lãm.

Triển lãm sử dụng nhiều đồ họa dễ hiểu. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+)

“Tôi nhận thấy triển lãm đưa ra cái nhìn tổng quát về cách thức tổ chức khoa cử của nước ta thời xưa, bao gồm thông tin các kỳ thi; các địa phương, các dòng họ có người đỗ đạt, ý nghĩa các chi tiết trang trí trên bia đá… Cách trình bày hiện đại, sử dụng thiết kế đồ họa khiến cho người xem dễ tra cứu,” bà Vũ Thị Minh Hương nhận xét.

Theo tiến sỹ Vũ Thị Minh Hương, Văn Miếu-Quốc Tử Giám là điểm tham qua hấp dẫn du khách trong và ngoài nước, đặc biệt là các sỹ tử trước kỳ thi thường đến đây dâng hương, song họ không hiểu nội dung khắc trên bia đá. Do đó, cách thức trình bày này cần được triển khai rộng rãi tại hệ thống bảo tàng để văn hóa thực sự đi vào đời sống mang thông tin đến thế hệ trẻ.

Triển lãm kéo dài đến ngày 8/11 tại Khu Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu-Quốc Tử Giám, Hà Nội./.

Theo MINH THU (Vietnam+)