Những điều cần biết về chikungunya: Bệnh do muỗi truyền đang lan rộng toàn cầu

Theo Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát Dịch bệnh châu Âu (ECDC), từ đầu năm 2025 đến nay, thế giới đã ghi nhận khoảng 240.000 ca nhiễm virus chikungunya và 90 ca tử vong tại 16 quốc gia.

Tại Trung Quốc, một đợt bùng phát mạnh kể từ cuối tháng 6 đã khiến khoảng 7.000 người mắc bệnh, tập trung chủ yếu ở thành phố Phật Sơn, tỉnh Quảng Đông. Đây là đợt bùng phát lớn nhất tại Trung Quốc kể từ khi nước này ghi nhận ca bệnh đầu tiên vào năm 2008.

Virus chikungunya là gì?

Chikungunya là bệnh truyền nhiễm do virus chikungunya gây ra, lây lan qua vết đốt của muỗi Aedes aegypti – cũng là tác nhân truyền bệnh sốt xuất huyết, sốt vàng da và Zika.

Tên gọi “chikungunya” bắt nguồn từ ngôn ngữ Kimakonde của người Tanzania và Mozambique, mang nghĩa “cong người lại” – mô tả triệu chứng đau khớp nghiêm trọng mà người bệnh thường gặp.

Thông thường, bệnh nhân có thể hồi phục trong vòng một tuần. Tuy nhiên, các cơn đau khớp có thể kéo dài nhiều tháng, thậm chí nhiều năm. Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, song tỷ lệ tử vong nhìn chung ở mức thấp, ngoại trừ các nhóm nguy cơ cao như trẻ sơ sinh, người cao tuổi và người mắc bệnh nền (tim mạch, tiểu đường...).

Virus lây truyền khi một con muỗi mang mầm bệnh đốt người khỏe mạnh, đưa virus vào máu. Ngược lại, nếu một con muỗi chưa nhiễm virus đốt người đang mắc bệnh, nó có thể trở thành vật trung gian truyền bệnh cho người khác.

Mức độ lây lan toàn cầu 

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đợt bùng phát hiện tại bắt đầu từ đầu năm 2025, với các ổ dịch lớn ghi nhận tại các đảo ở Ấn Độ Dương như La Réunion, Mayotte và Mauritius.

Tại La Réunion, tính đến tháng 5/2025, đã có hơn 47.500 ca nhiễm và 12 ca tử vong. ECDC cho biết, đến ngày 18/7, số ca mắc đã vượt mốc 54.000, biến đây thành đợt dịch nghiêm trọng nhất kể từ năm 2005–2006 – khi có từ 244.000 đến 300.000 ca nhiễm.

Virus hiện cũng lan rộng đến nhiều quốc gia khác như Madagascar, Somalia, Kenya và các khu vực Đông Nam Á, trong đó có Ấn Độ. Riêng tại thành phố Mumbai – trung tâm tài chính của Ấn Độ, số ca nhiễm đang tăng mạnh từ tháng 7.

Tại châu Âu, WHO bày tỏ lo ngại trước tình trạng "nhập khẩu" ca bệnh từ các nước có dịch. Chỉ riêng Pháp đã ghi nhận khoảng 800 ca nhiễm kiểu này kể từ ngày 1/5.

Theo ECDC, châu Mỹ hiện là khu vực ghi nhận số ca nhiễm chikungunya cao nhất toàn cầu tính đến giữa tháng 7/2025, trong đó: Brazil có 185.553 ca, Bolivia 4.721 ca, Argentina 2.836 ca và Peru 55 ca.

Tại Trung Quốc, ca bệnh đã xuất hiện ở ít nhất 12 thành phố thuộc tỉnh Quảng Đông, ngoài Phật Sơn. Nhà chức trách cho biết một ca nhiễm “nhập khẩu” đã khởi phát chuỗi lây nhiễm trong nước, nhưng không nêu rõ nguồn gốc cụ thể. Các chuyên gia cảnh báo biến đổi khí hậu toàn cầu – với nhiệt độ và độ ẩm tăng cao – đang tạo điều kiện thuận lợi cho muỗi sinh sôi, làm gia tăng nguy cơ bùng phát dịch.

Đáng chú ý, ngày 2/8 vừa qua, Hong Kong đã xác nhận ca nhiễm chikungunya đầu tiên sau 6 năm. Một bé trai 12 tuổi xuất hiện triệu chứng sốt, phát ban và đau khớp từ ngày 31/7, sau khi trở về từ Phật Sơn.

Các quốc gia đang ứng phó như thế nào?

Theo Bloomberg, chính quyền Trung Quốc đã cam kết triển khai các biện pháp mạnh mẽ nhằm ngăn chặn lây lan virus.

Nước này sử dụng thiết bị bay không người lái (drone) để dò tìm các khu vực nước đọng – môi trường sinh sản lý tưởng của muỗi. Ngoài ra, các nhà khoa học cũng đang thử nghiệm thả một loài muỗi lớn, còn gọi là "muỗi voi" (dài khoảng 2 cm), có ấu trùng ăn trứng và ấu trùng của muỗi mang mầm bệnh – như một giải pháp sinh học hỗ trợ kiểm soát dịch.

Theo BBC, người dân tại các vùng có dịch được yêu cầu loại bỏ hoàn toàn nước đọng xung quanh nhà – kể cả trong chậu cây, bình nước, máy pha cà phê hay chai lọ bỏ không. Những trường hợp không tuân thủ có thể bị phạt đến 10.000 nhân dân tệ, thậm chí đối mặt với trách nhiệm hình sự nếu bị coi là gây cản trở công tác phòng chống dịch bệnh.

Tờ New York Times dẫn nguồn tin địa phương cho biết, tại Phật Sơn, một số bệnh nhân đã được chuyển đến các khu cách ly có lưới chắn muỗi nhằm hạn chế nguy cơ lây lan.

Tại La Réunion và Mayotte, giới chức y tế đang tăng cường giám sát, tiêu diệt muỗi và đẩy mạnh các chiến dịch tiêm phòng có mục tiêu.

Tại châu Âu, vùng xứ Basque (Tây Ban Nha) cũng đã triển khai các biện pháp phòng ngừa sau khi phát hiện một ca bệnh tại thị trấn Hendaye, giáp biên giới Pháp. Các biện pháp bao gồm tăng cường giám sát khu vực biên giới và khuyến khích người dân báo cáo các trường hợp nghi ngờ thông qua ứng dụng Mosquito Alert.

Các biện pháp phòng ngừa và điều trị chikungunya

Biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất là tránh bị muỗi đốt.

Giới chức y tế khuyến cáo người dân nên mặc quần áo dài tay, sử dụng thuốc xua muỗi, loại bỏ nơi muỗi sinh sản (nước đọng), ở trong môi trường có điều hòa hoặc sử dụng màn chống muỗi.

Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho chikungunya. Việc điều trị chủ yếu nhằm giảm nhẹ triệu chứng thông qua nghỉ ngơi, uống nhiều nước và dùng thuốc giảm đau.

Tuy nhiên, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) cảnh báo không nên sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) nếu chưa loại trừ khả năng nhiễm sốt xuất huyết, do những loại thuốc này có thể làm tăng nguy cơ xuất huyết trong.