Phát hiện cực kỳ quan trọng về điện Thiên An thời Lý - Trần ở Hoàng thành Thăng Long

Kết quả sơ bộ của quá trình khai quật khảo cổ cho thấy, địa tầng khu vực khai quật hiện tại dày 6m, bao gồm 6 lớp văn hóa, kéo dài từ thời Tiền Thăng Long (thế kỷ 7 - 10) đến thời hiện đại (thế kỷ 19 - 20), trong đó lớp văn hóa thời Lê dày nhất gần 3m gồm lớp Lê sơ và Lê Trung hưng tiếp nối nhau.

Tương ứng với các tầng văn hóa kể trên là dấu tích kiến trúc của các thời kỳ gồm: 1 hàng gạch đỏ thời Trần (thế kỷ 13 - 14), 1 hàng gạch xám thời Lê sơ (thế kỷ 15 - 16), 1 nền đá lát Ngự Đạo, 14 móng kiến trúc của Chính điện Kính Thiên thời Trung hưng (thế kỷ 17 - 18) nâng tổng số móng cột đã phát lộ của Chính điện Kính Thiên qua các năm 2011, 2023 và 2025 là 30 trên tổng số 36 móng với 2 loại móng là móng đơn và móng kép, thời Nguyễn (thế kỷ 19) phát lộ 2 cống nước, 26/64 móng cột của kiến trúc điện Long Thiên.

PGS.TS Tống Trung Tín - Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam cho rằng, cuộc khai quật khu vực nền điện Kính Thiên năm 2025 đã thu được nhiều kết quả quan trọng, làm sáng tỏ thêm quy mô và dấu vết móng nền kiến trúc Chính điện Kính Thiên thời Lê, điện Long Thiên thời Nguyễn và lần đầu tiên phát hiện dấu tích văn hóa thời Lý, Trần, Đại La.

Dấu tích điện Long Thiên là hoàn toàn trùng khớp với giới hạn Đông - Tây của tòa nhà Pháo binh thời Pháp thuộc. Hệ thống móng cột và cống thoát nước đã phát lộ cho phép khẳng định điện Long Thiên được vua Gia Long cho xây dựng theo kiến trúc đặc trưng của triều Nguyễn là “trùng thiềm điệp ốc” với 2 tòa nhà là tiền điện và chính điện được đặt chung trên cùng một nền móng và kết nối với nhau bằng gian thừa lưu.

Phía dưới nền điện Long Thiên là dấu tích chính điện Kính Thiên thời Lê sơ và Lê Trung hưng. Nền điện Kính Thiên từng được Chính sử ghi chép được đắp hoàn toàn nhân tạo, toàn bộ mặt bằng của khu vực này được đắp đầm quy chuẩn bao gồm đất sét và các vật liệu vỡ. Sau đó mới quy hoạch các vị trí móng cột.

Hệ thống các móng cột này bao gồm 2 loại móng là móng đơn và móng kép. Trong đó, các móng đơn có kích thước từ 2,8 – 3,5 x 2,5 – 3,5m, các móng kép có kích thước 5,4 – 6,1 x 2,7 – 3m. Đây là loại móng cột có kích thước lớn nhất trong lịch sử móng cột kiến trúc Việt Nam.

Đặc biệt, hệ thống các móng đơn này đều được phân bố trong lòng của kiến trúc, trong khi hệ thống các móng kép chủ yếu được phân bố ở rìa bên ngoài.

Dựa trên hệ thống móng đã xuất lộ, các nhà khoa học tạm thời khẳng định giới hạn theo chiều Đông – Tây của điện Kính Thiên bao gồm 9 gian. Giới hạn theo chiều Bắc – Nam vẫn cần tiếp tục nghiên cứu để khẳng định chính xác mặt bằng quy hoạch của điện Kính Thiên thời Lê.

Các móng móng nền và móng cột kiến trúc điện Kính Thiên thời Lê sơ và Lê Trung hưng (thế kỷ 15 –18) được xây dựng trên móng nền đất sét thời Trần (thế kỷ 13 – 14), thời Lý (thế kỷ 11 – 12) và thời trước Lý (thế kỷ 7 – 10).

Tín hiệu khoa học cực kỳ quan trọng về điện Thiên An thời Lý - Trần

Theo sử sách thì Chính điện Kính Thiên thời Lê được xây dựng trên nền điện Thiên An thời Lý và thời Trần. Tại vị trí hố thăm dò nhỏ đã ghi nhận có sự xuất lộ các dấu tích văn hóa xác thực của 3 thời kỳ nêu trên.

Tuy nhiên, do điều kiện yêu cầu bảo tồn của UNESCO đối với nền điện Kính Thiên thời Lê và thực tế mặt bằng hết sức phức tạp nên cuộc khai quật không thể làm rõ được dấu tích cụ thể của các kiến trúc thời kỳ Lý – Trần mà chỉ dừng ở mức độ thăm dò để xác định có 6 lớp nền kiến trúc của 6 thời kỳ khác nhau từ thời Đại La (khoảng thế kỷ 7 – 9), được sử dụng đến thế kỷ 10 qua các thời Lý – Trần – Lê Sơ – Lê Trung hưng – Nguyễn – Cận hiện đại chồng xếp lên nhau tại nền điện Kính Thiên.

Nhưng, trong khi dấu tích về điện Kính Thiên thời Lê và điện Long Thiên thời Nguyễn là điều đã được khẳng định thì câu chuyện về điện Thiên An thời Lý, thời Trần ở đây bước đầu mới chỉ xác nhận các tín hiệu khoa học cực kỳ quan trọng. Đó là các lớp văn hóa mà thực chất là các lớp đất đắp thời Lý, thời Trần tiếp liền với các lớp đất đắp thời Lê ở bên trên.

“Bước đầu chúng tôi nghĩ rằng các lớp đất đắp thời Lý – Trần có thể chính là dấu tích của điện Thiên An thời Lý và thời Trần. Điều này, do điều kiện không thể khai quật mở rộng ở lớp văn hóa Lý để kiểm chứng các thành phần kiến trúc khác ở lớp nền này như móng nền, bó nền, quy mô...

Tuy nhiên, các tài liệu khác như ghi chép của thư tịch cổ, các cứ liệu khảo cổ học thời Lý đã và đang xuất hiện dày đặc quanh nền điện Kính Thiên, dấu tích điều tra thực địa ở vùng đệm cho thấy giả thiết của GS. Trần Quốc Vượng năm 1966 là ở cùng vị trí với điện Kính Thiên là có cơ sở khoa học.

Hiển nhiên, để có thể khẳng định điều này, liên ngành Sử học – Khảo cổ học cần tiếp tục đề xuất các giải pháp nghiên cứu phù hợp và lâu dài trong tương lai”, PGS.TS Tống Trung Tín bày tỏ.

Kết quả khai quật khảo cổ tại nền điện Kính Thiên năm 2025 đã góp phần làm tăng thêm giá trị vô giá của di sản Hoàng thành Thăng Long đúng như yêu cầu của Thông cáo Hà Nội năm 2022, UNESCO/ICOMOS và các cấp quản lý của Việt Nam, đồng thời bổ sung thêm các nguồn tư liệu quyết định hướng tới việc nghiên cứu phục dựng Chính điện Kính Thiên, khẳng định vị thế thiêng liêng bậc nhất của Kinh đô và đất nước, tăng thêm giá trị nổi bật toàn cầu cho Di sản Thế giới Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long – Hà Nội.