Tết của người Ơ Đu trên vùng đất mới Tương Dương

Trước đây, người Ơ Đu sinh sống tập trung ở hai bản Xốp Pột và Kim Hòa thuộc xã Kim Đa và một số ít hộ sống rải rác ở các bản của hai xã Kim Tiến và Xá Lượng. Tháng 11/2006, người Ơ Đu về sinh sống tập trung ở bản tái định cư Văng Môn, xã Nga My, cách bản cũ khoảng 30km. 

Trên vùng đất mới Văng Môn, cuộc sống của người Ơ Đu đã có nhiều đổi thay theo chiều hướng tích cực. Tết Giáp Thìn năm 2024 đang đến gần, cộng đồng dân tộc Ơ Đu tất bật, nhộn nhịp chuẩn bị đón một cái Tết đầm ấm, đoàn viên, hạnh ngộ và đoàn kết bản làng.

Sắc Xuân ở Văng Môn

Là một trong 9 bản của xã miền núi Nga My, Văng Môn nằm dọc bên bờ suối Nậm Ngân trong xanh, hiền hòa. Đến Văng Môn dịp này, dễ dàng cảm nhận được không khí nhộn nhịp, háo hức đón Tết của mọi người. Đường vào bản đã được người dân quét dọn sạch sẽ, thoáng đãng, khô ráo. Tại những bãi bồi nơi suối Nậm Ngân vặn mình, người dân đang thau chùi, cọ rửa những vật dụng sinh hoạt hằng ngày với mong muốn “rửa trôi” những điều không vui của năm cũ để bước sang năm mới cùng những điều mới mẻ, vui vẻ.

Trong bản, rộn ràng tiếng loa đài. Nhiều nhà dân đã trang trí cây cảnh, bóng điện màu trong khuôn viên nhà, treo cờ Tổ quốc bên hiên, đầu ngõ. Quốc lộ 48C qua các bản Văng Môn, Đàng, Pột… đã khoác lên mình một màu áo mới khi được trang trí, cắm nhiều cờ hai bên đường, ban đêm được thắp sáng bởi những bóng đèn năng lượng mặt trời. Những gia đình vừa có người đi làm ăn xa trở về, rộn rã tiếng nói cười của hàng xóm đến thăm hỏi. Mọi người, mọi nhà đã chuẩn bị đủ lượng gạo, nếp, thực phẩm, lá dong, các loại rau xanh, củ, thịt khô, củi đun… để đón Tết.

Tạm dừng tay sửa sang kiên cố lại bờ rào khu vườn trồng ớt, ông Lò Văn Cường (60 tuổi) người uy tín của bản Văng Môn tiếp chúng tôi trong căn nhà rộng, khang trang. Không như ngày thường, thay vì tiếp khách bằng nước trà, ngày Xuân, ông Cường đã mời khách những chén rượu siêu (loại rượu được ủ, chưng cất từ nếp trồng trên nương rẫy và men lá rừng) có một mùi thơm đặc trưng, đượm vị.

Ông Lo Văn Cường cho biết, trước đây, đồng bào Ơ Đu chỉ tổ chức một cái Tết, đó là dịp Tết Mừng lúa mới. Từ năm 1993 trở lại đây, người Ơ Đu đã đón Tết Nguyên đán cùng người Kinh. Trong những ngày Tết, người Ơ Đu bắt buộc phải có món cá nướng và mọc cá để cúng. Mọc cá là món nổi tiếng, mang đậm sắc thái văn hóa ẩm thực của người Ơ Đu.

Các loại cá đánh bắt ở suối về sẽ được làm sạch, rồi trộn với bột gạo nếp, muối, sả, tiêu rừng theo tỷ lệ nhất định. Sau quá trình ủ từ 15 đến 20 phút, người Ơ Đu sẽ chia nhỏ hỗn hợp thành những nhúm nhỏ, gói trong lá chuối và hong trên bếp củi. Sau thời gian khoảng một giờ, món mọc cá sẽ chín, dậy mùi khắp không gian. Với món cá nướng, nguyên liệu là những con cá to hơn, được tẩm ướp với mỳ chính, muối, ớt rồi kẹp từ 4 đến 5 con bằng thanh tre, vầu nhỏ để nướng.

Đến Văng Môn những ngày Tết, du khách được thưởng thức các món đặc trưng như cơm lam, rượu cần, bánh chưng, rượu cẩm, rượu cần, rượu siêu, thịt gà, nhoọc sóc, nhoọc chuột (được chế biến từ thịt sóc, thịt chuột đồng phơi khô cùng với các loại rau, lá môn, hoa chuối rừng, gia vị…) trong mâm cỗ của người Ơ Đu.

Sáng mùng 1 Tết, người dân bản Văng Môn sẽ mổ lợn. Việc mổ lợn có sự tham gia của nhiều gia đình trong bản. Thịt lợn chủ yếu để chế biến các món ăn đãi khách đến thăm hỏi, chúc mừng trong dịp Tết và làm nguồn thực phẩm dự trữ, dùng dần. Người Ơ Đu không làm mâm cúng có thịt bò, thịt trâu mà chỉ dùng thịt gà, cá suối. Trong dịp Tết, nhất là vào các ngày mùng 1, 2 và 3, người dân trong bản sẽ đi đến nhà để chúc Tết nhau, cầu cho năm mới nhiều niềm vui, sức khỏe, nhà nhà no ấm, sum vầy, bản làng đoàn kết, yên vui.

Khởi sắc sau cuộc “thiên di”