Thấp thỏm chờ mùa cá

Tôi đến khu vực đầu nguồn sông Hậu thuộc xã Khánh Bình, Nhơn Hội (huyện An Phú, tỉnh An Giang) khi dòng nước cuộn đỏ phù sa vẫn ồ ạt chảy từ Campuchia sang. Trên cánh đồng ven biên, nước ngập gần tới ngực. Dân làm nghề hạ bạc từ mấy ngày trước đã tranh thủ đặt các luồng dớn chằng chịt nhằm đón đợt cá linh đầu mùa. Cách nhau vài mươi mét có một luồng dớn, như “thiên la địa võng” không để cho cá thoát thân. Mặc dù vậy, nhiều chủ dớn vẫn than cá chạy rất ít, không bằng các năm trước. 

Ông Út Thành (ngụ ấp Bắc Đai, xã Nhơn Hội) vừa nhổ hơn 200m đăng dớn để dời luồng, vừa tâm sự, mấy năm trước, đầu mùa nước như thế này, mỗi ngày ông đổ được hơn 100kg cá linh, bán cho thương lái được 1 - 2 triệu đồng.

Vậy mà mấy ngày rồi, dớn ông chỉ thu hoạch chừng 20kg cá, đem bán lẻ tại chợ được khoảng 3.000 - 400.000 đồng là cùng. Lượng cá năm nay ít vì sụt giảm nguồn thủy sản nói chung trên lưu vực sông Mekong, cũng có thể do nước chưa về nhiều. Ông hy vọng, vài hôm nữa nước ngập đồng sâu hơn, các luồng dớn của ông sẽ trúng cá.

Cách chỗ ông Út Thành không xa, vợ chồng anh Long đang soạn lại mớ lưới cước, mấy cây đài. Quê anh ở xã Bình Chánh (huyện Châu Phú), nhưng năm nào họ cũng lên miệt trên này làm nghề cá. Anh cất cái trại nhỏ trên bờ kinh, mỗi ngày chạy ghe đi đặt dớn từ sáng sớm đến tối, chỉ ban đêm mới về nghỉ ngơi.

Anh chỉ chiếc ghe đang đậu gần cái trại vừa cất tạm, nói mọi năm vào mùa cá thì đổ 1 ngày là khẳm ghe, cỡ 1 - 2 tấn cá là chuyện thường. Mà không phải chỉ mình anh, hàng trăm hộ làm nghề cá ở đầu nguồn này đều trúng như vậy. Anh nhẩm tính, trừ mọi chi phí, sau mùa cá, gia đình anh rủng rỉnh vài chục triệu đồng.

Nói xong, anh hướng ánh nhìn ra phía cánh đồng phía xa xa. Tôi đưa mắt theo anh, thấy thấp thoáng những chiếc xuồng câu lưới đang ngược xuôi tìm luồng cá. Con nước vẫn đang cuồn cuộn đổ vào đất Việt nơi thượng nguồn. Trong khoảnh khắc ngắm nhìn đồng nước mênh mông, lòng tôi bỗng dâng lên niềm xúc động trước vẻ đẹp lãng mạn và yên bình nơi đây.

Có điều, với những người làm nghề đánh bắt cá như ông Út Thành hay anh Long, có lẽ họ chẳng bận tâm mấy đến cái đẹp hào nhoáng của cảnh vật. Cái mà họ thấp thỏm mong chờ từng ngày, là cá sẽ về nhiều hơn, sớm lấy lại vốn liếng.

Có thể nói, điều đọng lại trong mỗi người khi đến miệt thượng nguồn mùa này chính là tinh thần lạc quan, sự hào sảng của bà con, dù mùa cá vẫn chưa về theo con nước. Như ông Thành, anh Long mà tôi vừa kể, dù có than phiền cá mắm còn ít quá, nhưng trong thẳm sâu họ luôn lạc quan rằng nhất định vài hôm nữa tình hình sẽ khác, họ sẽ trúng “khẳm ghe” mấy hồi.

Chị Thà (ấp Tắc Trúc, xã Nhơn Hội) đi thăm lưới cả buổi về chỉ được chừng 3kg cá rô đồng, mà chị cũng cười thật tươi. Chị nói đầu mùa thì giăng đủ ăn cũng được rồi, nước bêu hơn chút nữa chắc chắn cá sẽ dính nhiều. Thế nào chị cũng đem lưới về nhà treo lên cho cả xóm tới gỡ cá tiếp giống như năm ngoái, chớ một mình gỡ ngoài đồng ba bữa chưa xong. Rồi chị lại cười, cái cười hiền như con nước quê hương.

Chiều hôm đó, tôi ghé nhà anh Đồng Văn Lít, bên bờ bao Bắc Đai. Nói là nhà, chứ thực ra nó chỉ bằng cái trại nhỏ, lợp lá, lót vạt tre, phía dưới có mấy thùng phuy nổi trên mặt nước. Mọi người gọi vui là “nhà Sơn Tinh”, bởi nước dâng cao tới đâu, nhà sẽ nổi lên tới đó.

Anh vừa vót cần để cắm câu cá lóc, vừa bảo: “Mấy đêm rày, tôi nghe tiếng cá lóc đớp mồi dọc bờ bao. Vót xong trăm câu này, đem cắm chắc sẽ dính nhiều lắm. Cắm câu là việc phụ, chỉ làm chơi cho vui thôi.

Việc chính của tôi là trông giữ khoảng đồng trũng rộng 3ha, để cá mắm theo mùa nước nổi vào đó ở tự nhiên, đến gần Tết tôi mới tát đem bán. Năm rồi, tôi tát được 15 tấn cá các loại, trừ chi phí nhân công còn lời 40 triệu đồng”.

Sở dĩ anh phải cất trại coi chừng là vì sợ người ta vào đánh bắt trong khu vực đồng nhà, khiến cá không dám ở lại. Suốt mấy tháng giữ “đồng cá” đôi khi cũng buồn chán, nên anh Lít đi cắm câu, đặt lọp, giăng lưới xung quanh đó. Chỉ là “làm chơi” thôi nhưng cá mắm ăn đâu có hết, anh đem ra chợ bán mỗi ngày cũng được vài trăm ngàn đồng.

Cơm chiều xong, tôi đi theo anh Lít cắm hết 100 cây cần câu mồi nhái dọc các bờ mẫu, bờ kinh nước vừa chụp lên. Móc mồi đến lưỡi câu cuối cùng thì mặt trời cũng vừa khuất bóng, màn đêm phủ dần trên cánh đồng biên trầm mặc.

Tiếng côn trùng vang lên, xen lẫn với tiếng ếch nhái, tiếng cá đớp mồi lao xao mặt nước. Ánh trăng thượng tuần chiếu lờ mờ hàng cây gần đó, nơi mấy đàn chim cò vừa mới đáp xuống sau ngày dài bay lượn kiếm mồi.

Anh Lít tìm thảm cỏ chỉ dày trên bờ kinh, bảo tôi cùng ngồi xuống, đợi lát nữa thăm câu một đợt trước khi trở về trại ngủ. Tôi nằm luôn trên vạt cỏ, nhắm mắt lắng nghe thanh âm vạn vật. Tôi kể, 20 năm trước, nước lên tôi đều bơi xuồng lên miệt này nhấp ếch.

Hồi đó, ếch nhiều lắm, mấy anh em tôi đi nhấp một chuyến 10 ngày có thể sắm được cả chỉ vàng. Bây giờ, nhiều cánh đồng bao đê, cá ếch giảm đi đáng kể, nên dân quê tôi bán xuồng ghe gần hết rồi. Mỗi người tìm công việc khác mưu sinh, chớ bám sông nước thì bấp bênh quá.

Tôi bỏ nghề câu lưới, nhấp ếch lâu rồi, nhưng nằm trên cánh đồng biên tự nhiên hồi ức lại sống dậy rõ mồn một. Tôi chìm vào giấc ngủ lúc nào không biết, thấy mình như đang nằm trên chiếc xuồng có che tấm cà rèm, miên man giữa trập trùng sóng nước.

Đến khi trăng lặn, anh mới gọi tôi dậy, theo anh đi thăm câu. Đúng như dự đoán của anh, cá lóc dính câu khá nhiều. Thăm hết trăm câu là cái rọng tôi quảy thấy hơi nặng, chắc cũng cỡ 10kg cá.

Có mấy cần dính ếch, nhưng anh gỡ ra rồi thả đi, bảo là còn hơi nhỏ, để lớn hơn mới bắt. Chúng tôi trở về trại, rọng cá vô cái túi lớn làm bằng lưới cước, sau đó tắm rửa xong thì đi ngủ. Cũng như lúc trên bờ kinh, tôi ngủ một giấc ngon lành vì gió đồng mát rượi.

Khi thức dậy, tôi bắt gặp hình ảnh mặt trời rực lên một mảng màu hồng khổng lồ in bóng xuống cánh đồng nước bao la. Xa xa là bóng anh Lít đang nhổ câu. Có lẽ lúc nãy anh thấy tôi còn ngủ mê quá nên không gọi dậy đi cùng.

Tôi cũng không ra chỗ anh, mà đứng ngắm nhìn chuyển động đầu tiên của ngày mới. Ghe câu lưới, ghe đổ dớn chạy nườm nượp về phía chợ. Tôi nhìn thấy ghe của ông Út Thành, của vợ chồng anh Long và cả ghe của chị Thà nữa.

Nhổ câu xong, chúng tôi đem cá ra chợ bán. Dù đầu mùa nước cá chưa nhiều, nhưng chợ vẫn họp vô cùng sôi động. Những người dân quần áo còn ướt sũng vì trầm lâu trong nước, đem thau cá, rọng cá lên bán cho thương lái. Nụ cười hào sảng lại nở trên môi, trước khi họ trở lại cánh đồng với niềm mong mỏi hôm sau cá sẽ nhiều hơn.

Tôi tạm biệt anh Lít và bà con để trở về thành phố. Trước khi quay đi, anh Lít dặn tôi tháng sau lên nữa. Khi ấy, nước trên đồng ngập sâu chừng 2,5m, cá mắm nhiều vô số kể, chớ không phải ít như lúc này. Tôi bắt tay anh Lít thật chặt, hứa nhất định sẽ trở lên đúng thời điểm.

Tôi muốn được sống lại hồi ức về mùa nước nổi miền Tây, nơi tôi đã ngụp lặn suốt tuổi thơ tươi đẹp. Nhưng điều tôi mong muốn nhiều hơn là thấy bà con miệt đầu nguồn này được mùa cá bội thu. Khi ấy, chắc hẳn nụ cười của mọi người sẽ đẹp hơn bao giờ hết. Tôi tin là như vậy.

TRƯƠNG CHÍ HÙNG