Tri ân nhà cách mạng tiền bối Châu Văn Liêm

Ông Châu Văn Liêm sinh ngày 29/6/1902, tại xóm Rạch Tra, làng Thới Thạnh, quận Ô Môn, tỉnh Cần Thơ (nay xã Thới Thạnh, huyện Cờ Đỏ, TP. Cần Thơ) trong một gia đình Nho học, giàu truyền thống yêu nước. Ngay từ nhỏ, ông thông minh, ham học, được ông nội và cha dạy chữ Nho, rồi học nghề hốt thuốc Bắc, lên 10 tuổi, học chữ quốc ngữ. Nhờ học giỏi nên được học bổng học trường Sư phạm Hậu bổ Sài Gòn. Qua người thầy là đảng viên Đảng Cộng sản Pháp, Châu Văn Liêm được tiếp xúc sách báo tiến bộ và những người yêu nước, ý thức đấu tranh chống giặc Pháp trong ông cứ lớn lên. Năm 1924, tại trường học, ông tham gia phong trào đấu tranh của sinh viên chống luật lệ thi cử bất công của Nha Học chính Nam Kỳ buộc sinh viên không tốt nghiệp làm phụ giáo, chỉ được dạy trường làng, trong khi người Pháp làm giáo viên chính ngạch. Trước cuộc đấu tranh đó, Nha Học chính Nam Kỳ chùn bước, bảo đảm công bằng giữa học sinh Việt và Pháp.

Cuối năm 1924, sau khi tốt nghiệp, Châu Văn Liêm về dạy lớp nhất Trường Nữ sinh Long Xuyên. Tại đây, ông thuê nhà ở khu vực Cái Sơn, nhanh chóng hòa nhập với cộng đồng. Thông qua Hội Tương tế giáo chức Long Xuyên, Châu Văn Liêm tích cực tuyên truyền, đấu tranh chống lề lối và phương pháp dạy chỉ tập trung đào tạo đội ngũ phục vụ bộ máy cai trị của thực dân Pháp. Nhiều lần trực tiếp hoặc gián tiếp, ông đấu tranh đòi Đốc học người Pháp phụ trách Sở Giáo dục và thanh tra các trường thay đổi cách giảng dạy, thi cử. Trong giảng dạy, lồng vào nội dung bài, thầy giáo Châu Văn Liêm đi sâu về lịch sử dân tộc, khơi gợi tinh thần yêu nước, ý chí quật cường của nam nhi, tố cáo tội ác của thực dân Pháp một cách tế nhị. Biết thầy giáo có tinh thần chống Pháp, đầu năm 1926, chúng chuyển Châu Văn Liêm về Chợ Thủ (Chợ Mới) dạy. Dù ở Long Xuyên thời gian ngắn, nhưng ông gặp gỡ, kết nối với nhiều người cùng chí hướng và trở thành những hạt nhân cơ sở cho tổ chức về sau.

Từ năm 1925 - 1926, phong trào đấu tranh đòi dân chủ ở Nam Kỳ nói chung, ở Long Xuyên, Châu Đốc, Chợ Mới nói riêng đang sôi sục. Nhiều giáo viên, học sinh và người dân tích cực đòi thả Nguyễn An Ninh, ân xá Phan Bội Châu, để tang Phan Chu Trinh. Ngày 24/3/1926, thầy giáo Châu Văn Liêm được cử đi Sài Gòn dự lễ truy điệu cụ Phan Chu Trinh. Sau đó, về Chợ Mới, ông cùng bạn bè tổ chức lễ truy điệu cụ Phan Chu Trinh tại nhà ông Đoàn Thanh Thủy (ở Cột dây thép, xã Long Điền, huyện Chợ Mới), kêu gọi mọi người dân tập hợp lại cùng đấu tranh chống áp bức, đòi quyền lợi. Đây là cuộc tập hợp lực lượng đầu tiên có tổ chức với quy mô lớn của người dân. Do số người tham dự quá đông phải dời địa điểm tới sân đá banh Mỹ Luông (huyện Chợ Mới). Thời điểm này, tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên cử đồng chí Nguyễn Ngọc Ba về tỉnh Long Xuyên tuyên truyền đường lối cách mạng, phát triển tổ chức. Cuối năm 1927, đồng chí Nguyễn Ngọc Ba kết nạp Châu Văn Liêm và Ung Văn Khiêm vào tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.

Giữa năm 1928, lấy danh nghĩa của Hội Tương trợ giáo chức, học sinh, trí thức và đông đảo giáo chức đấu tranh buộc nhà cầm quyền phải đưa thầy Châu Văn Liêm về dạy ở tỉnh lỵ Long Xuyên. Dù nhượng bộ, nhưng sau đó địch tìm cách đổi thầy Liêm về Sa Đéc. Tại đây, ông cùng một số đồng chí lập ra trường Tư thục “Sa Đéc học đường”. Nơi đây là điểm học, cũng là điểm hẹn, nơi liên lạc của các nhà cách mạng trong và ngoài tỉnh. Qua 2 khóa học, đào tạo, bồi dưỡng được nhiều người tham gia cách mạng, có công với đất nước. Cũng trong năm này, thầy Châu Văn Liêm kết nạp ông Bùi Trung Phẩm, Lâm Văn Cẩn và lập ra Chi hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đầu tiên ở Long Điền do Châu Văn Liêm làm Bí thư. Chi bộ tích cực vận động quần chúng, tổ chức các hội công khai, như: Hội Thể thao Mỹ Luông - Long Điền, Hội Nhà giàng, Ban Cứu tế… thu hút đông đảo quần chúng tham gia, kết nạp người tích cực vào tổ chức hội.

 Năm 1928, nhóm thanh niên đi học ở Quảng Châu trở về nước, các ông: Nguyễn Văn Cưng, Trần Văn Thạnh, Nguyễn Văn Tây được phân công trở lại Long Xuyên hoạt động cùng các đồng chí ở địa phương xây dựng và phát triển tổ chức Đảng. Tháng 2/1928, Tỉnh bộ Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên Long Xuyên được thành lập do Châu Văn Liêm làm Bí thư, các đồng chí: Nguyễn Văn Cưng, Trần Văn Thạnh, Nguyễn Văn Tây làm Ủy viên. Tỉnh bộ lấy tiệm may Mỹ Quang (nay là số nhà 16, đường Phạm Hồng Thái, TP. Long Xuyên) làm cơ quan liên lạc. Các đồng chí được phân công về địa bàn quen thuộc hoạt động để phát triển hội viên và tổ chức cơ sở. Đồng chí Châu Văn Liêm phụ trách lớp huấn luyện chính trị tại tỉnh lỵ Long Xuyên, Lấp Vò, lấy cuốn “Đường kách mệnh” và Điều lệ Hội Thanh niên làm tài liệu. Tháng 2/1929, đồng chí Châu Văn Liêm được bổ sung vào Ban Thường vụ Kỳ bộ Việt Nam Cách mạng Thanh niên Nam kỳ và được Kỳ bộ Nam Kỳ cử đi dự Đại hội Tổng bộ Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở Hương Cảng.

Từ ngày 3 - 7/2/1930, tại Hương Cảng (Trung Quốc), đồng chí Châu Văn Liêm  tham dự Hội nghị hợp nhất các Đảng trong nước, thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, do đồng chí Nguyễn Ái Quốc chủ trì. Trở về từ Hương Cảng sau cuộc họp hợp nhất 3 tổ chức cộng sản thành Đảng Cộng sản Đông Dương, Châu Văn Liêm giữ chức Bí thư Liên tỉnh ủy Gia Định - Chợ Lớn. Tháng 5/1930, Đảng lãnh đạo nhiều cuộc biểu tình lớn nhân kỷ niệm Ngày Quốc tế Lao động. Cuộc biểu tình của khoảng 1.000 người ở Long Xuyên bị thực dân Pháp đàn áp. Châu Văn Liêm đã tổ chức 3 cuộc biểu tình lớn ở Hóc Môn, Bà Hom (TP. Hồ Chí Minh ngày nay) và Đức Hòa (tỉnh Long An) để chia lửa với Long Xuyên.

Ngày 4/6/1930, dưới sự lãnh đạo của Châu Văn Liêm, khoảng 5.000 nông dân huyện Đức Hòa cầm cờ đỏ búa liềm kéo về Dinh quận đưa yêu sách bớt xâu, giảm thuế, chống đàn áp, khủng bố. Thực dân Pháp huy động lực lượng từ Sài Gòn xuống đàn áp cuộc biểu tình, bắn chết và bị thương nhiều người, trong đó có Châu Văn Liêm. Ông hy sinh, bị giặc thủ tiêu mất xác. Nơi Châu Văn Liêm hy sinh đã trở thành khu di tích lịch sử của tỉnh Long An. Tên của ông cũng được đặt cho nhiều công trình, địa danh tại Đức Hòa và Long An. Đã 95 năm, nhưng tên tuổi cùng tấm gương đấu tranh vì nước của Châu Văn Liêm sẽ còn sống mãi.

NGUYÊN HẢO