Tuyển sinh ĐH 2026: Giảm xét tuyển tổ hợp môn thi truyền thống, có đáng lo?

Khi "khối cứng" không còn là ưu tiên

Trong nhiều thập niên, tuyển sinh ĐH gắn chặt với các khối thi truyền thống. A00 gần như mặc định cho kỹ thuật - công nghệ, B00 cho y sinh - nông nghiệp, C00 cho luật, báo chí và khoa học xã hội. Cách phân chia thuận lợi trong định hướng học tập ở trường phổ thông, hình thành những "hành lang" tri thức tương đối ổn định cho từng lĩnh vực đào tạo.

Tuy nhiên, khoảng 10 năm trở lại đây, bức tranh thay đổi nhanh chóng, đặc biệt thể hiện rõ trong các phương án tuyển sinh từ năm 2026. Nhiều trường ĐH điều chỉnh mạnh các tổ hợp xét tuyển, vai trò của những tổ hợp truyền thống dần suy giảm.

Tại Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn (ĐH Quốc gia Hà Nội), dự kiến khoảng một nửa số ngành không còn xét tuyển tổ hợp C00. Các ngành gắn chặt với C00 như báo chí, quan hệ công chúng, Đông phương học, tâm lý học, du lịch… chuyển sang ưu tiên các tổ hợp có toán hoặc ngoại ngữ.

Trong khối trường quân đội, sự điều chỉnh còn quyết liệt hơn. Học viện Sĩ quan chính trị dự kiến bỏ hoàn toàn cả C00 lẫn A00, thay bằng các tổ hợp có môn văn - toán kết hợp với lý, sử, địa hoặc ngoại ngữ. Học viện Biên phòng cũng không còn sử dụng C00 và A01, chỉ giữ lại một số tổ hợp lấy văn và toán làm nền tảng chung, phản ánh xu hướng coi trọng tư duy tổng hợp và khả năng học tập lâu dài.

Ngay cả các trường kỹ thuật - công nghệ cũng không giữ nguyên toàn bộ các khối truyền thống. Trường ĐH Công nghệ (ĐH Quốc gia Hà Nội) dự kiến không sử dụng B00 và D01 trong xét tuyển bằng điểm thi tốt nghiệp THPT, mà tập trung vào các tổ hợp thể hiện rõ tư duy kỹ thuật như A00, A01 và toán - lý - tin. Như vậy, B00, từng được xem là tổ hợp "chuẩn" cho nhiều ngành khoa học tự nhiên cũng đang dần bị thay thế.

Xu hướng này không chỉ diễn ra ở Hà Nội mà còn lan sang nhiều trường tại TP.HCM và các địa phương, nhiều trường dự kiến giảm sử dụng C00, thay bằng các tổ hợp toán - Anh hoặc toán - văn - Anh nhằm phù hợp với quy định mới và yêu cầu ngày càng cao về năng lực ngoại ngữ, toán học và kỹ năng số.

Trong lĩnh vực khoa học sức khỏe, một số trường mở tổ hợp có môn ngữ văn phản ánh sự thay đổi tư duy đào tạo, coi y khoa không chỉ là khoa học thuần túy mà còn là nghề nhân văn. Tuy nhiên, cần coi trọng nền tảng sinh, hóa để giảm rủi ro về chất lượng đào tạo.

Tác động đến việc dạy học của trường phổ thông

Theo lý giải của một số chuyên gia tuyển sinh, việc nhiều trường ĐH hạn chế hoặc bỏ tổ hợp C00 đang gây tác động trực tiếp khá mạnh đến học sinh (học sinh), đặc biệt là những em đã sớm định hướng theo khối thi này. Khi các tổ hợp truyền thống không còn được ưu tiên, nhiều học sinh buộc phải điều chỉnh kế hoạch học tập, bổ sung toán, ngoại ngữ hoặc tham gia các kỳ thi đánh giá năng lực để duy trì cơ hội trúng tuyển vào ngành mong muốn.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cũng cho rằng mọi thay đổi về tổ hợp xét tuyển cần được công bố sớm, ít nhất trước vài năm, để học sinh có đủ thời gian chuẩn bị và định hướng phù hợp. Với những học sinh có thế mạnh C00, cần sớm đầu tư thêm ngoại ngữ, kỹ năng số và tư duy phân tích, bởi đây là những năng lực ngày càng quan trọng trong các ngành xã hội và nhân văn. Thí sinh chủ động các phương án xét học bạ hoặc tham gia các kỳ thi đánh giá năng lực để xét tuyển ở nhiều trường.

Từ góc nhìn phổ thông, nhiều hiệu trưởng cho rằng việc các trường ĐH thay đổi tổ hợp xét tuyển quá nhanh khiến nhà trường khó xây dựng định hướng ổn định ngay từ lớp 10, trong khi chương trình giáo dục mới yêu cầu học sinh phân hóa và lựa chọn tổ hợp sớm.

Giáo viên các môn sử, địa và sinh học cũng bày tỏ lo lắng khi các tổ hợp gắn với chuyên môn bị thu hẹp, dễ làm học sinh giảm động lực học tập. Vì vậy, các trường THPT cho rằng hướng nghiệp cần chuyển từ chọn khối thi sang phát triển năng lực cốt lõi, khuyến khích học sinh giữ nền tảng khoa học, bổ sung ngoại ngữ, tư duy toán học và kỹ năng số.

Nguy cơ rơi vào tình trạng học sinh "mỏng kép"

So với quốc tế, điều đáng lo ở Việt Nam không phải là việc giảm vai trò của các khối truyền thống, mà là cách giảm ấy đang diễn ra một cách thiếu cơ sở khoa học.

Thứ nhất, nhiều trường mở rộng tổ hợp toán - văn - ngoại ngữ trong khi chuẩn đầu vào theo ngành chưa được quy định rõ ràng. Do đó sinh viên có thể vào các ngành kỹ thuật, công nghệ, khoa học sức khỏe mà thiếu nền tảng khoa học tự nhiên cần thiết.

Thứ hai, xu hướng này phát đi tín hiệu không mong muốn tới học sinh THPT: học sâu lý, hóa, sinh, tin học hay sử, địa, giáo dục kinh tế và pháp luật dường như không có lợi thế trong tuyển sinh. Hệ quả là học sinh chọn tổ hợp "an toàn", né tránh các môn khoa học cơ bản.

Thứ ba, nếu không rõ ràng, có nguy cơ rơi vào tình trạng học sinh "mỏng kép": vừa thiếu nền khoa học tự nhiên vững cho công nghệ và STEM, vừa suy yếu khoa học xã hội cho các ngành nhân văn.

Đừng để cả khoa học xã hội và khoa học tự nhiên cùng lép vế

Việc tổ hợp C00 bị thu hẹp từng gây nhiều tranh luận vì phản ánh sự "xuống giá" của khoa học xã hội. Nhưng khi cả A00 và B00 cũng giảm ưu thế, vấn đề không còn nằm ở một tổ hợp xét tuyển, mà ở cách hệ thống giáo dục đang định vị tri thức và nghề nghiệp.

Ở các quốc gia phát triển, khoa học xã hội được coi trọng và đào tạo tinh hoa; khoa học tự nhiên được đặt chuẩn rất cao. Việt Nam, nếu không cẩn trọng, có thể đi theo con đường ngược lại: mở rộng đầu vào, nhưng làm mỏng chiều sâu học thuật.

Tuyển sinh là quyền tự chủ của ĐH, nhưng tác động của nó lan tỏa tới toàn bộ dạy và học ở giáo dục phổ thông và chiến lược nhân lực quốc gia. Vì vậy, không thể để mỗi trường tự điều chỉnh theo áp lực ngắn hạn.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy muốn tuyển sinh linh hoạt mà vẫn giữ chất lượng, cần phân biệt rõ tuyển sinh vào trường và vào ngành; chuẩn hóa mạnh mẽ yêu cầu nền tảng theo nhóm ngành và phân hóa thực chất hơn chương trình phổ thông.

Việc nhiều trường ĐH hạn chế các khối truyền thống và mở rộng tổ hợp toán - văn - ngoại ngữ là một xu hướng có cơ sở và phù hợp với tinh thần quốc tế. Tuy nhiên, xu hướng này chỉ thực sự tích cực khi đi kèm một cấu trúc chính sách nâng chất lượng đầu vào và đầu ra đồng bộ. Nếu không, sự thuận lợi trong tuyển sinh hôm nay có thể trở thành cái giá phải trả bằng chất lượng đào tạo và chiều sâu tri thức của ngày mai.