Về xứ tằm tang

Bà Lê Thị Kiều Hạnh giới thiệu sản phẩm lãnh Mỹ A do gia đình làm ra. Ảnh: THÀNH CHINH

Rầm rộ một thời

Sáng sớm, cơn gió bấc ràn rạt trên sông Tiền ùa vào xóm nhà phường Long Phú. Men theo hương lộ 2, chúng tôi về xứ tằm tang tìm hiểu nghề truyền thống của cha ông thời mở đất. Ngày trước, nhắc đến xứ lụa Tân Châu ai cũng biết tiếng. Bởi, làng nghề trải dài mấy cây số được chia ra nhiều khâu như nuôi tằm, ươm tơ, trồng dâu, trồng mặc nưa, se tơ, dệt vải… nhộn nhịp từ đầu trên, xóm dưới. Chúng tôi ghé gia đình bà Lê Thị Kiều Hạnh (70 tuổi), ngụ phường Long Phú, nơi vẫn gìn giữ nghề dệt lụa xứ Tân Châu xưa.

Ngồi xếp lại từng xấp vải lãnh Mỹ A mềm mại, bóng mượt, bà bồi hồi kể, hồi đó quê bà ở xã Long Khánh, thuộc tỉnh Đồng Tháp chuyên sống bằng nghề dệt khăn rằn do ông cha truyền lại. Sau này lớn lên, bà Hạnh lập gia đình, theo chồng về xứ lụa Tân Châu. Bên chồng bà Hạnh làm nghề ươm tơ, dệt vải lãnh Mỹ A.

Nghề dệt khăn rằn có nét tương đồng với nghề dệt vải xứ lụa Tân Châu nên bà nắm bắt rất nhanh. “Nghề dệt lụa này tôi được ba chồng truyền lại đến nay được hơn 50 năm. Gia đình tôi nối nghiệp này được hơn 100 năm, qua 3 thế hệ. Hiện, các con của tôi cũng nối nghề dệt lụa Tân Châu của cha ông”, bà Hạnh bày tỏ.

Ngày trước, ở xứ lụa Tân Châu mọi nhà đều có khung dệt, quay tơ. Để liên kết các khâu sản xuất mảnh vải mềm mại, chất lượng, người dân hình thành vùng trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, trồng cây mặc nưa. Nhờ sự liên kết này mà nghề tằm tang phát triển rất hưng thịnh.

“Hồi trước, nhà nào cũng có khung dệt, quay tơ. Sáng sớm đã nghe tiếng lách cách của phụ nữ miệt mài bên khung cửi dệt nên những tấm vải lụa chất lượng. Vào dịp Tết, họ làm không nghỉ tay để kịp giao hàng. Vải lãnh Mỹ A được tiêu thụ mạnh trong nước, thậm chí còn bán sang nước bạn Campuchia”, bà Hạnh kể.

Thời xa xưa, những phụ nữ giàu sang, phú quý mới sở hữu được bộ trang phục may bằng lãnh Mỹ A. Theo những người lớn tuổi ở xứ lụa, loại vải lãnh Mỹ A chỉ nhà giàu mới mua được vì giá đắt. Lúc trước, vải lãnh Mỹ A được mệnh danh là nữ hoàng của các loại vải tơ tằm, do đó phụ nữ giữ gìn trang phục được may từ loại vải này rất cẩn thận.

Vào các ngày lễ, tết, đám cưới, người dân mới lấy ra mặc, thể hiện sự đẳng cấp của giới quý tộc. Vải lãnh Mỹ A thường dùng may đồ bộ hoặc quần dài mặc với áo bà ba trắng tạo nên sự duyên dáng, sang trọng của người phụ nữ Nam Bộ xưa.

Phục vụ du khách

Sự kết hợp độc đáo giữa nguyên liệu là sợi chỉ tơ tằm, trái mặc nưa đen bóng và khối óc, đôi bàn tay khéo léo của người dân đầu nguồn là một bí quyết tạo nên sản phẩm lãnh Mỹ A chất lượng, đầy tự hào của xứ lụa Tân Châu. Có bận, làng nghề lụa làm ăn nhộn nhịp, hàng hóa sản xuất ra bao nhiêu thì tiêu thụ hết bấy nhiêu. Bà Hạnh cho biết, trước đây chưa có máy dệt, phụ nữ ngồi se tơ, dệt vải thủ công bên khung cửi, mỗi ngày chỉ được khoảng 4 - 5m vải.

Sau khi dệt xong là công đoạn hái trái mặc nưa giã nhuyễn đem mảnh vải bỏ vào cái phuy cắt đôi để nhuộm. Nhuộm xong rồi xả nước, cứ như vậy lặp đi, lặp lại 20 lần, rồi đem vải phơi nắng. Công đoạn cuối là nhuộm thêm sau 45 ngày mới cho ra sản phẩm vải Mỹ A bền bỉ, chất lượng.

Từng sợi tơ được nhuộm hòa vào cùng màu trái mặc nưa tạo nên những tấm vải đen tuyền, bóng mượt, không chỉ người dân Nam Bộ thích mặc mà du khách quốc tế vẫn chuộng mỗi khi đến xứ lụa Tân Châu tham quan du lịch. Thời hoàng kim, sợi vải lãnh Mỹ A qua mặt cả vải lụa của người Thái Lan và bán sang nước Lào, Campuchia, Philippines. Hôm đến nhà bà Hạnh, chúng tôi gặp đoàn du khách Pháp hơn 50 người.

Sau khi tham quan du lịch quanh xứ lụa, họ ghé vào nhà bà Hạnh để xem, trải nghiệm nghề dệt vải. Sờ vào những mảnh vải lãnh Mỹ A bóng mượt, mềm mại du khách Pháp trầm trồ thích thú. Bà Hạnh cho biết, khách Tây rất mê loại vải này, bởi người dân ở đây vẫn còn duy trì kỹ thuật nhuộm vải được truyền từ cha ông.

Loại vải lãnh Mỹ A có đặc điểm rất riêng mà khó loại vải lụa nào sánh kịp. Mùa đông mặc thì ấm, mùa nắng thì mát nhẹ. Vải lãnh Mỹ A càng giặt càng đen bóng, bền bỉ, làm tăng thêm độ quý phái của phụ nữ mỗi khi mặc vào. Với thiếu nữ đang độ trăng tròn, mặc trang phục lãnh Mỹ A sẽ làm tôn thêm vẻ đẹp duyên dáng, kiêu sa. Được làm bằng chất liệu tơ tằm truyền thống nên loại vải này phù hợp với khí hậu vùng nhiệt đới như ở đồng bằng châu thổ Cửu Long.

“Mùa nắng nóng mặc loại vải này dễ thấm mồ hôi. Khi đem giặt phơi nắng chút xíu là khô, màu đen bóng mượt vẫn không phai. Vì vậy, lãnh Mỹ A được xem là loại vải bậc nhất trong các loại vải xưa và nay”, bà Hạnh tự hào.

Phía sau nhà bà Hạnh là hàng chục chiếc máy dệt vải công nghiệp hoạt động rộn ràng. Hằng ngày, gia đình bà Hạnh sản xuất ra hàng chục mét vải đủ loại cung ứng thị trường. Riêng loại vải lãnh Mỹ A thì gia đình bà sản xuất theo đơn đặt hàng của đối tác.

Để sản phẩm vải lãnh Mỹ A được nhiều người biết đến, gia đình bà Hạnh còn mở điểm phục vụ tham quan du lịch. Hằng ngày, có nhiều du khách quốc tế như: Pháp, Đức, Mỹ, Nhật… cập bến sông Tiền ghé gia đình bà Hạnh trải nghiệm nghề dệt lụa tơ tằm. Nhiều du khách mua vải lãnh Mỹ A về làm quà tặng cho bạn bè, người thân.

Hiện nay, lãnh Mỹ A còn được những người phụ nữ lớn tuổi ở các tỉnh Cà Mau, Vĩnh Long, Tây Ninh đến tận xứ lụa mua về may trang phục. Bà Hạnh cho biết, có phụ nữ 90 tuổi ở tỉnh Cà Mau biết xứ lụa còn gìn giữ nghề dệt vải lãnh Mỹ A nên kêu con, cháu đến đây mua vải về may trang phục. Họ nói mấy bà cụ gặp lãnh Mỹ A mừng lắm! “Ngày trước, ba chồng tôi sản xuất vải lãnh Mỹ A bao nhiêu thì tiêu thụ hết bấy nhiêu”, bà Hạnh chậm rãi nói.

Nhờ duy trì nghề tơ lụa này, bà Hạnh nuôi con thành đạt. Nay ở tuổi xế chiều, bà truyền nghề cho các con. Bà Hạnh có 3 người con thì có 2 người cùng bà tiếp nối nghề truyền thống. Giờ đây, gia đình bà Hạnh đã có người nối nghiệp, hy vọng rằng, nghề dệt lụa xứ tằm tang sẽ được giữ gìn, trở thành địa chỉ du lịch hấp dẫn bên dòng sông Tiền đầy kiêu hãnh.      

THÀNH CHINH