Bấp bênh nghề đóng đáy sông sâu

“Sông dài, cá lội bặt tăm”

Cơn sóng nhỏ bất chợt lướt ngang mặt sông, chiếc ghe bầu của Hai Lũy (Nguyễn Văn Lũy, 64 tuổi, ngư dân huyện An Phú) tròng trành từng nhịp. 5 chiếc võng mắc trên ghe bầu là chỗ nương náu của 5 phận đời làm nghề đóng đáy trên sông.

Năm nào cũng vậy, đến mùa nước nổi, những người bạn “tri kỷ” của Hai Lũy lại hẹn gặp tại sông Dung Thăng để mưu sinh với nghề đóng đáy. Khác với những nhánh sông lớn ở đầu nguồn, dòng sông Dung Thăng có vị trí thuận lợi, nằm ngay hạ lưu của 2 nhánh sông nhỏ chảy qua từ nước bạn Campuchia. Vào mùa lũ, nơi đây hứng một lượng lớn “sản vật đồng” từ thượng nguồn đổ về. Tuy nhiên, những năm gần đây, mẹ thiên nhiên không còn ưu đãi.

Đang quay chiếc sa tay kéo túi đáy ngoài khơi lên để thu hoạch cá linh, Hai Lũy trần tình: “Lũ năm nay thấp, cá linh “chạy” đáy quá ít. Mỗi ngày, dàn đáy của tui thu hoạch khoảng 20kg cá linh, bán không đủ sở hụi để trả công cho mấy ông bạn dỡ đáy”. Lời chia sẻ của ngư dân được mệnh danh là “cao thủ” chuyên nghiệp, sống bằng nghề hứng cá “miệng bà thủy” như nói thay tình cảnh của những người trót mê cái “nghiệp” đóng đáy trên sông.

Tính đến nay, Hai Lũy sống bằng nghề “hạ bạc” hơn 30 năm nên ông hiểu rõ “tính nết” của con nước lũ từng năm. Những bạn đóng đáy thường ví von, Hai Lũy như “phù thủy sông sâu” biết được cá sinh sản nhiều hay ít theo con nước. Nhìn nguồn nước chầm chậm trôi, giọng Hai Lũy trầm buồn: “Lũ thấp như vầy, khó mà có nhiều cá. Hàng chục năm trong nghề, chưa thấy năm nào cá ít như mùa lũ năm nay. Thường vào thời điểm này, cá linh vô đáy nhiều lắm”.

Ông giải thích, con cá linh “chạy” mạnh vào các ngày mùng 8, 9, 10 trong tháng (âm lịch). Nếu hôm nào trúng mánh, thu hoạch cả tấn cá linh. Dạo này, cá chạy rất ít nên bạn dỡ đáy nằm đợi nguồn cá “chạy” trong tháng 9, 10 (âm lịch) để gỡ gạc được vốn liếng.

Giữa trưa, các anh bạn nghề đáy đã dỡ xong đợt thứ 2 trong ngày mà chỉ dính toàn rác và vài ký cá linh, tép. Cầm chiếc móng, Hai Chí tát nước sột soạt, rồi suy tư: “Lạ thiệt, đã cuối tháng 8 (âm lịch), nguồn cá linh dính đáy quá ít. Lũ năm ngoái, ít gì thu hoạch cũng được từ 300-400kg cá linh mỗi ngày, bỏ chi phí, anh em chúng tôi kiếm được vài trăm ngàn đồng”.

Nhớ thời cá lội đầy sông

Hơn 20 năm trước, nghề nuôi cá bè trên dòng sông Hậu rất thịnh hành, nhất là tại các ngã sông Châu Đốc. Vào mùa nước nổi, nguồn cá linh, cá chốt nhiều vô tận, ngư dân chạy ghe đến các miệng đáy thu mua cá mồi đem về vỗ béo cho cá tra, cá basa, cá lóc bông. Cá nhiều, các bà nội trợ đem làm mắm, tạo nên những thương hiệu mắm đặc sắc, nổi tiếng khắp vùng.

“Dạo trước, cách 1 tiếng đồng hồ là đổ đáy một lần. Nếu trúng mánh, cá chạy vài đêm là lấy vốn ngay. Cá linh, người ta đong bằng giạ, chứ không cân ký như bây giờ. Cuối mùa lũ, tôm càng xanh chạy dính đáy khoảng chục ký mỗi ngày. Bạn đặt đáy chê cá linh, ăn toàn cá bự. Đêm xuống, họ nướng tôm càng xanh thưởng thức, huyên thuyên trên ghe cho đỡ nhớ nhà” - Hai Lũy bồi hồi nhớ lại kỷ niệm trong đời đặt đáy.

Đến con nước mùng 10/10 (âm lịch), thời điểm cá đồng theo kênh, rạch bơi ra sông. luồng đáy của Hai Lũy thu hoạch cá, tôm khẳm ghe. Cá linh dính đáy nhiều, bạn hàng cân không kịp phải đem ủ mắm. Ủ khi nào hết lu, hết khạp thì chuyển sang làm phân bón. Nhắc về thời vàng son của nghề đóng đáy, Hai Lũy kể thêm, hơn 20 năm trước, khi đến mùa lũ, những ngư dân “cố cựu” như: Năm Hải, Tư Sến, Sáu Quới… tranh nhau đấu thầu các điểm đặt đáy ở đầu nguồn.

“Mấy ổng ra giá rất cao để đấu trúng thầu các dàn đáy nhất, nhì, ba. Một mùa lũ, nếu cá chạy trúng mánh, họ lấy lại cả vốn lẫn lời” - Hai Lũy cho hay. Còn nay, cá dưới sông ngày càng ít đi, họ không còn mặn mà với nghề “hạ bạc” này.

Nghề đóng đáy rất cực, suốt ngày họ cứ lầm lũi trên sông. Để mẻ lưới hứng cá thuận lợi, mỗi buổi trưa họ dùng thanh tre, rồi hì hục dùng sức đập mành lưới lịch bịch giặt sạch rong rêu. Ngoài ra, họ còn phải canh chừng thường xuyên, không cho những giề chấp trôi dạt vào miệng đáy. “Thấy đơn giản vậy chứ, mỗi lần dỡ đáy là phải có tới 5 anh em tiếp sức với nhau thì mới kéo lên nổi. Dàn lưới nặng lắm, chưa kể rong rêu, rác tấp vào” - Hai Lũy kể.

Mấy bữa rày, mực lũ ở đầu nguồn có lên nhưng vẫn thấp hơn so với các mùa lũ trước, Hai Lũy đứng ngồi không yên. “Các đập thủy điện ở thượng nguồn dự trữ nước dẫn đến lũ thấp ở hạ lưu. Do đó, cá, tôm giảm mạnh, cuộc sống của bà con nghèo bị ảnh hưởng theo” - Hai Lũy trần tình.

THÀNH CHINH