Hành trình 20 năm hình thành hạt gạo ngon nhất thế giới - ST25

Sự ra đời của giống lúa ST25 không chỉ là một thành tựu khoa học trong kỹ thuật lai tạo giống lúa "hoàn toàn mới", có khả năng thích ứng rộng, mà còn là minh chứng cho sự kiên trì theo đuổi hạt gạo chất lượng tuyệt hảo. 

Thời kỳ trước cách mạng khoa học kỹ thuật về giống, miền Tây Nam Bộ từng nổi tiếng với những loại gạo mang hương vị đặc trưng, khó quên như Châu Hạng Vỏ, trắng tép... nức tiếng xứ Tây Đô (Cần Thơ). Tuy nhiên, mục tiêu tăng năng suất trong thời kỳ thâm canh tăng vụ đã vô tình đẩy những giống gạo ngon này vào dĩ vãng, nhường chỗ cho các giống lúa cao sản.

Nỗi trăn trở về việc phục hồi và phát triển các giống lúa thơm chất lượng đã đeo đẳng Anh hùng Lao động Hồ Quang Cua từ thuở còn đi học. Chứng kiến nhiều loại gạo nức tiếng ở châu Âu nhưng được trồng ở vùng đất quê mình, khi trở về công tác tại quê nhà (tỉnh Sóc Trăng cũ) vào khoảng năm 1980, ông đã bắt đầu hành trình sưu tập các giống lúa thơm và đem về trồng thử nghiệm.

Bước ngoặt lớn đến vào thập kỷ 90, khi kỹ sư Hồ Quang Cua bắt đầu tìm hiểu sâu hơn về lúa thơm Thái Lan. Đến cuối thập kỷ 90, quá trình phân tích phẩm chất giống lúa ST3 cho thấy chất lượng tiệm cận với phẩm chất gạo Khao Dak Mali của Thái Lan (hạt dài, trắng tinh, dẻo thơm tự nhiên, vị ngọt nhẹ và hương thơm mùi hoa nhài đặc trưng), bao gồm cả các chỉ số hình học, lý, hóa tính, cũng như phẩm chất cơm gạo.

Năm 2001, giống lúa ST3 đã thành công và được nhân rộng đến tay nông dân, được nhiều người biết đến về vị ngon đặc trưng. Thành công này là tiền đề, động lực để kỹ sư Hồ Quang Cua và các cộng sự bắt đầu cuộc hành trình chọn tạo giống đầy thử thách kéo dài suốt 20 năm để cho ra đời giống lúa ST25 nức tiếng ngày nay.

Theo “cha đẻ” gạo ST25, trong khoa học, "độ ngon" của hạt gạo được xác định dựa trên một tập hợp các yếu tố phức tạp, bao gồm: tính hình học, tính lý, tính hóa, tính sinh học, cùng với cảm nhận từ vị giác, khứu giác, thính giác của người tiêu dùng.

Thế nhưng, chia sẻ tại Tuần lễ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thành phố Cần Thơ năm 2025, Anh hùng Lao động Hồ Quang Cua chua chát: mặc dù đã trải qua quá trình khảo sát và nghiên cứu miệt mài với phương châm cải tiến cây lúa dài ngày thành ngắn ngày, năng suất cao, có thể trồng quanh năm, nhưng ban đầu, khi dự thi trong nước, gạo ST25 vẫn chưa tạo được dấu ấn.

Phải đến năm 2019, khi gạo ST25 vượt qua gạo Thái Lan để chiếm ngôi vị cao nhất tại cuộc thi “Gạo ngon nhất thế giới”, sản phẩm này mới thực sự thu hút sự chú ý của người tiêu dùng trong nước và quốc tế. Cũng trong năm này, ST25 được Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) công nhận là giống quốc gia.

Liên tiếp sau đó, vào năm 2023 và 2025, gạo ST25 tiếp tục đạt giải Nhất cuộc thi danh giá này. Cá nhân ông Hồ Quang Cua cũng được Chủ tịch nước tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học công nghệ. Sự ủng hộ của lãnh đạo địa phương, người nông dân, cùng với sự thay đổi của thị trường và đón nhận của người tiêu dùng đã góp phần hun đúc ý chí và nhóm nghiên cứu tiếp tục hoàn thiện giống lúa này. Đến nay, sau 6 năm ra đời, ST25 đã khẳng định vị thế vững chắc.

Anh hùng Lao động Hồ Quang Cua chia sẻ, ST25 là giống lúa được lai tạo từ tổ hợp giữa giống lúa ST3 và giống lúa Tiến Vua. Đây là một sản phẩm mang tính "khác biệt" và "hoàn toàn mới", không hề giống bất kỳ giống lúa hay loại gạo nào trên thế giới. Nhờ tổ hợp lai phức tạp và tiềm năng di truyền cao, ST25 có ưu điểm là khả năng thích ứng rộng, có thể trồng được từ miền Nam đến miền Bắc, từ đồng bằng, ven biển đến vùng cao nguyên, hứa hẹn mở rộng đáng kể diện tích canh tác.

Điều đặc biệt là giống lúa ST25 lại không cho chất lượng tốt nhất nếu được trồng ở những vùng đất lý tưởng, quá tốt. ST25 chỉ sinh trưởng mạnh mẽ và cho chất lượng cao ở vùng đất sát biển như: Sóc Trăng, vùng U Minh Thượng, U Minh Hạ,... những nơi có độ mặn nhất định hoặc đang áp dụng mô hình nuôi tôm sú. “Trồng ST25 ở vùng lúa tôm mang lại lợi ích kép: thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu, giảm phát thải khí nhà kính, và mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn nhiều so với trồng lúa ở vùng nước ngọt”, kỹ sư nông nghiệp Nam Bộ khẳng định.

Đặc biệt, về độ thuần của giống lúa ST25 phải được thực hiện nghiêm ngặt vì giống lúa này không chấp nhận sự lẫn lộn. Bởi chỉ cần khoảng 2% lúa khác lẫn vào là người tiêu dùng có thể nhận ra và đánh giá đó là "gạo giả". Về phương diện năng suất, ông Hồ Quang Cua cho biết, hiện 100.000ha vùng lúa tôm ở Đồng bằng sông Cửu Long trồng ST25 đang thu hoạch cho năng suất lúa tươi trung bình gần 7 tấn/ha (đây là mức năng suất thuộc nhóm cao nhất trong thời điểm thu hoạch tại vùng này).

Theo ông Hồ Quang Cua hiện chỉ có khoảng 200.000 ha trồng giống lúa ST25. Do đó, tiềm năng và dư địa mở rộng diện tích trồng giống lúa này ở Việt Nam còn rất cao. Giá lúa ST25 cao so với lúa thường (khoảng 3.000 đồng/kg), tạo ra nguồn thu nhập rất lớn, đóng góp thiết thực cho người nông dân và xã hội.

ST25 không chỉ đưa tên tuổi hạt gạo Việt Nam lên bản đồ thế giới mà còn mở ra một hướng đi mới cho nông nghiệp bền vững, mang lại lợi ích kép cho người nông dân trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Theo TTXVN