Khí phách Nguyễn Trung Trực sáng mãi

Bàn thờ Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực trong Khu Di tích lịch sử văn hóa mộ và đình Nguyễn Trung Trực tại phường Rạch Giá. Ảnh: TRUNG HIẾU

Thuở thiếu thời, Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực tên là Nguyễn Văn Lịch (còn gọi là Quản Chơn, Quản Lịch), dân gian thường gọi tôn kính là Cụ Nguyễn. Ông sinh năm 1838, tại Bình Nhật, huyện Cửa An, phủ Tân An (nay thuộc xã Bình Đức, tỉnh Tây Ninh), trong một gia đình nông dân làm nghề chài lưới. Sinh thời, ông là người rất tinh thông võ nghệ, am hiểu sách thánh hiền, tính tình cương trực, giàu lòng yêu nước.

Khi thực dân Pháp bắt đầu xâm lược nước ta, ông được tuyển chọn vào đội nông binh dưới quyền chỉ huy của lãnh binh Trương Định giữ các chức vụ: Quyền sung quân binh, Quản cơ lãnh binh. Năm 1861, thực dân Pháp tấn công Thành Gia Định lần thứ 2, ông cùng đội nông binh tham gia bảo vệ Kỳ Hòa (Gia Định) dưới tướng Thống đốc quân Vụ đại thần Nguyễn Tri Phương. Sau khi Thành Gia Định thất thủ lần thứ 2 (tháng 2/1861), ông tập hợp những người yêu nước có ý chí chống giặc ngoại xâm hoạt động kháng Pháp vùng Tây Nam bộ gây cho thực dân Pháp nhiều tổn thất nặng nề.

Tiêu biểu là trận chiến dùng hỏa công đốt cháy và nhấn chìm tiểu pháo hạm Hy Vọng (L’Espérance) tại vàm Nhựt Tảo (Bến Lức - Long An). Sau đó, Nguyễn Trung Trực và nghĩa quân của ông còn lập nhiều chiến công khác khiến thực dân Pháp rất khiếp sợ. Sau chiến công “Hỏa hồng Nhựt Tảo”, ông được triều đình Huế phong làm Thành thủ úy Hà Tiên. Chưa kịp về Hà Tiên nhậm chức thì Hà Tiên đã bị đánh chiếm. Nguyễn Trung Trực lui về Tà Niên tổ chức lực lượng tiến công tiêu diệt toàn bộ lính Pháp trú tại đồn Kiên Giang làm chủ tỉnh lỵ trong 10 ngày. Lần đầu tiên trong lịch sử chống quân Pháp, dưới sự chỉ huy của vị tướng chưa đến 30 tuổi, với số lượng nghĩa quân ít ỏi đã đốt cháy được 1 tàu sắt được quân Pháp xem là vũ khí bất khả chiến bại thời bấy giờ và đánh chiếm làm chủ 1 đồn thành tỉnh lỵ lớn trong 10 ngày.

Quân Pháp dồn toàn lực, dùng nhiều thủ đoạn tàn bạo, nham hiểm nhất nhằm tiêu diệt bằng được nghĩa quân Nguyễn Trung Trực để dập tắt tinh thần kháng chiến của nghĩa quân An Nam. Cuối cùng, quân Pháp bắt được ông đem về Sài Gòn thẩm vấn, dùng chức tước, tiền tài khuyến dụ nhưng không thể lay chuyển được khí tiết của vị anh hùng. Ngày 27/10/1868, quân Pháp đem Nguyễn Trung Trực về xử chém tại Rạch Giá, khi đó ông mới 30 tuổi. Người dân tỉnh Rạch Giá đổ về khu vực pháp trường (gần đồn Kiên Giang) để chứng kiến và đưa tiễn ông. Trước khi bị hành quyết, Nguyễn Trung Trực đã khẳng khái nói lớn: “Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì mới hết người Nam đánh Tây”… Với những chiến công vang dội và thân thế sự nghiệp của ông, dân chúng sáng tạo nên rất nhiều truyền thuyết và chuyện kể mang màu sắc dân gian để tôn vinh ông.

Sau khi Nguyễn Trung Trực bị xử chém tại Rạch Giá, để tưởng nhớ công lao của người anh hùng xả thân vì nước, người dân đã lén thờ cúng ông tại đình thờ Ông Nam Hải tại xóm chài trên bờ kênh Ông Hiển, thuộc phường Vĩnh Thanh Vân, thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang (cũ), nay thuộc phường Rạch Giá, tỉnh An Giang. Đến năm 1891, đình thần Nam Hải mới được di dời về địa điểm hiện tại thuộc phường Vĩnh Thanh, thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang (cũ), nay thuộc phường Rạch Giá, tỉnh An Giang. Hằng năm, tại đình tổ chức lễ cúng giỗ ông vào 3 ngày 26, 27, 28/8 âm lịch. Dần dần, ngày cúng ông Nguyễn trở thành lễ hội của đình. Trải qua 157 năm thăng trầm, đình thần Nguyễn Trung Trực được Nhân dân tôn vinh là đình thờ chính và là nơi tổ chức lễ hội chính hằng năm, thu hút hàng triệu lượt người tham dự.

TRUNG HIẾU

(Theo Lý lịch Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ hội Đình thần Nguyễn Trung Trực - Rạch Giá)