Kỳ thú hiện tượng nguyệt thực toàn phần trùng với siêu trăng

Nguyệt thực toàn phần ở Mechelen, Bỉ, ngày 21-1-2019. Ảnh: Getty Images.

Tối 26-5, nguyệt thực toàn phần đầu tiên trong hơn hai năm qua sẽ trùng với siêu trăng trong một sự kết hợp đặc biệt của vũ trụ được gọi là “siêu trăng máu”. Nơi tốt nhất để quan sát nguyệt thực lần này sẽ là giữa Thái Bình Dương, toàn bộ châu Úc, phía Đông của châu Á và phía Tây của châu Mỹ. Người yêu thiên văn Việt Nam cũng có thể quan sát được hiện tượng này.

Nguyệt thực toàn phần sẽ kéo dài khoảng 15 phút khi Trái đất đi qua trực tiếp giữa mặt trăng và mặt trời. Toàn bộ hiện tượng sẽ kéo dài năm giờ, khi bóng của Trái đất dần dần bao phủ mặt trăng, sau đó bắt đầu giảm dần. Mặt trăng sẽ có màu đỏ cam khi tất cả các bình minh và hoàng hôn trong bầu khí quyển của Trái đất được chiếu lên bề mặt của mặt trăng bị che khuất.

Tại sao gọi là siêu trăng?

Siêu trăng xảy ra khi trăng tròn tại điểm mà quỹ đạo của mặt trăng đưa nó đến gần Trái đất nhất. Và "trăng máu" xuất hiện khi nó di chuyển qua bóng của Trái đất, che khuất ánh sáng từ mặt trời.

Một sự kết hợp của những sự kiện như vậy sẽ xảy ra vào ngày 26-5, với nguyệt thực toàn phần, sau đó là nguyệt thực một phần, mặt trăng xuất hiện trong màu đỏ, rồi mờ dần thành màu xám.

Quỹ đạo của mặt trăng quanh Trái đất không phải là hình tròn hoàn hảo. Điều này có nghĩa là khoảng cách của mặt trăng với Trái đất thay đổi khi nó đi quanh hành tinh. Điểm gần nhất trong quỹ đạo, được gọi là cận điểm, gần Trái đất hơn khoảng 45.000 km so với điểm xa nhất của quỹ đạo. Trăng tròn xảy ra gần cận điểm được gọi là siêu trăng.

Mặt trăng khi ở gần Trái đất nhất lớn hơn khoảng 12% so với khi ở xa nhất. Nguồn: Wikimedia.

Vậy tại sao lại gọi là siêu? Khoảng cách tương đối gần của Mặt trăng khiến nó có vẻ lớn hơn và sáng hơn một chút so với bình thường, mặc dù sự khác biệt giữa siêu trăng và mặt trăng bình thường thường khó nhận thấy trừ khi bạn đang nhìn hai bức ảnh cạnh nhau.

Quỹ đạo của mặt trăng không phải là một vòng tròn hoàn hảo. Nguồn: Wikimedia.

Nguyệt thực hoạt động như thế nào?

Nguyệt thực xảy ra khi bóng của Trái đất bao phủ toàn bộ hoặc một phần của Mặt trăng. Điều này chỉ có thể xảy ra khi trăng tròn, vì vậy, trước tiên, hãy hiểu điều gì tạo nên trăng tròn.

Giống như Trái đất, một nửa mặt trăng được mặt trời chiếu sáng tại một thời điểm bất kỳ. Trăng tròn xảy ra khi mặt trăng và mặt trời ở hai phía đối diện của Trái đất. Điều này cho phép bạn nhìn thấy toàn bộ phía được chiếu sáng, trông giống như một chiếc đĩa tròn trên bầu trời đêm.

Nếu mặt trăng có quỹ đạo phẳng hoàn toàn, mỗi lần trăng tròn sẽ là một lần nguyệt thực. Nhưng quỹ đạo của Mặt trăng nghiêng khoảng 5 độ so với quỹ đạo của Trái đất. Vì vậy, hầu hết thời gian trăng tròn nằm ở trên hoặc dưới một chút so với bóng do Trái đất tạo thành.

Nhưng hai lần trong mỗi quỹ đạo mặt trăng, mặt trăng nằm trên cùng một mặt phẳng nằm ngang với cả Trái đất và mặt trời. Nếu điều này tương ứng với trăng tròn, thì mặt trời, Trái đất và mặt trăng sẽ tạo thành một đường thẳng và mặt trăng sẽ đi qua bóng của Trái đất. Điều này dẫn đến hiện tượng nguyệt thực toàn phần. Để xem nguyệt thực, bạn cần thức vào ban đêm, khi mặt trăng đi qua vùng bóng tối.

Các pha của mặt trăng tương ứng với mức độ sáng lên mà con người có thể nhìn thấy từ Trái đất. Nguồn: Wikimedia.

Tại sao mặt trăng có màu đỏ?

Khi mặt trăng bị che phủ hoàn toàn bởi bóng của Trái đất, nó sẽ tối đi, nhưng không chuyển sang màu đen hoàn toàn. Thay vào đó, nó có màu đỏ, đó là lý do tại sao nguyệt thực toàn phần đôi khi được gọi là trăng đỏ hoặc trăng máu.

Ánh sáng mặt trời chứa tất cả các màu của ánh sáng nhìn thấy. Các hạt khí tạo nên bầu khí quyển của Trái đất có nhiều khả năng phân tán ánh sáng có bước sóng màu xanh lam trong khi các bước sóng màu đỏ đi qua. Đây được gọi là hiện tượng tán xạ Rayleigh, và đó là lý do tại sao bầu trời có màu xanh lam, bình minh và hoàng hôn thường có màu đỏ.

Bầu khí quyển của Trái đất mang lại cho mặt trăng ánh sáng đỏ như máu trong các lần nguyệt thực toàn phần. Ảnh: Wikimedia.

Trong trường hợp nguyệt thực, ánh sáng đỏ có thể đi qua bầu khí quyển của Trái đất và bị khúc xạ - hoặc bẻ cong - về phía mặt trăng, trong khi ánh sáng xanh bị lọc bỏ. Điều này khiến mặt trăng có màu đỏ nhạt trong lúc xảy ra nguyệt thực.

Việt Nam ngắm nguyệt thực toàn phần như thế nào?

Theo Hội Thiên văn Việt Nam (VACA), tối thứ tư, 26-5, ở Việt Nam, phần lớn khu vực miền trung và miền nam sẽ quan sát được pha toàn phần của hiện tượng này, trong khi ở miền bắc chỉ có thể theo dõi được pha một phần.

Thời gian diễn ra nguyệt thực toàn phần tại Việt Nam:

- Nguyệt thực nửa tối bắt đầu: 15 giờ 47 phút

- Nguyệt thực một phần bắt đầu: 16 giờ 44 phút

- Nguyệt thực toàn phần bắt đầu: 18 giờ 11 phút

- Nguyệt thực cực đại: 18 giờ 18 phút

- Nguyệt thực toàn phần kết thúc: 18 giờ 25 phút

- Nguyệt thực một phần kết thúc: 19 giờ 52 phút

- Nguyệt thực nửa tối kết thúc: 20 giờ 49 phút.

Tại khu vực miền bắc:

Mặt trăng mọc lên khỏi chân trời vào thời điểm đã kết thúc pha toàn phần. Người quan sát chỉ có thể theo dõi được pha một phần của hiện tượng.

Chẳng hạn, ở Hà Nội, mặt trăng mọc vào lúc 18 giờ 29 phút ngày 26-5. Như vậy, người quan sát có thể theo dõi gần trọn vẹn giai đoạn sau của nguyệt thực một phần từ thời điểm đó cho tới khi nó kết thúc. Vào khoảng trước 19 giờ, pha một phần này vẫn có độ che phủ rất cao và rất đáng chú ý.

Tại khu vực miền trung và miền nam:

Đa số các tỉnh miền trung theo dõi được một phần cuối của pha toàn phần, trong khi hầu hếu các tỉnh phía Nam sẽ có thể theo dõi trọn vẹn pha toàn phần nếu có góc nhìn đủ rộng để thấy được chân trời phía Đông.

Tại TP Hồ Chí Minh, mặt trăng mọc lúc 18 giờ 7 phút, tức là trước khi pha toàn phần bắt đầu, và do đó người quan sát tại khu vực này cũng các vùng lân cận có thể theo dõi trọn vẹn pha toàn phần.

Mặc dù ở nhiều khu vực có thể nhìn thấy pha toàn phần, nhưng vào thời điểm đó, mặt trăng ở rất thấp nên sẽ khó quan sát đối với những nơi có tầm nhìn về phía Đông bị cản trở. Vị trí quan sát thuận lợi nhất để thoi dõi giai đoạn này là những nơi có tầm nhìn rộng về phía Đông: khu vực không có nhà chắn phía trước, nóc hoặc cửa sổ các nhà cao tầng, bờ biển...

Ngày 19-11 tới, người yêu thiên văn trên thế giới sẽ tiếp tục được ngắm nguyệt thực gần như toàn phần, mặt trăng mờ đi nhưng không chuyển sang màu đỏ như lần này.

Lần nguyệt thực toàn phần tiếp theo sẽ xảy ra vào tháng 5-2022. Lần nguyệt thực toàn phần gần đây nhất là tháng 1-2019.

Theo HẢI PHONG Người lao động