Làm giàu từ lũ

Tập đoàn Nam Việt tận dụng lũ để làm giàu, đầu tư khu nuôi cá tra công nghệ cao. Ảnh: MINH HIỂN

Lợi thế của lũ

Ông Nguyễn Văn Gẫm (87 tuổi), ngụ xã Vĩnh Hậu chia sẻ: “Lũ miền Tây diễn ra từ tháng 7 đến tháng 11, nước lên chậm, hiền hòa. Đây là điều kiện lý tưởng để khai thác nguồn lợi mà mùa nước nổi mang lại”. Hàng trăm năm qua, người dân miền Tây rút ra 4 lợi thế lớn từ mùa lũ. Đó là nguồn lợi thủy sản phong phú; bồi đắp phù sa, cải tạo đất; phát triển du lịch sinh thái mùa nước nổi; khơi dậy, phát triển làng nghề truyền thống.

Về thủy sản, lũ mang theo cá linh, cua, ốc, tôm, tép, lươn, rắn… từ thượng nguồn về các vùng trũng. Nhiều hộ tranh thủ đặt lọp, dớn, giăng câu kiếm thêm thu nhập. Một số hộ còn chuyển sang mô hình canh tác kết hợp lúa - cá, lúa - tôm, tận dụng mùa nước nổi, nâng giá trị sản xuất trên cùng đơn vị diện tích. Cá linh non, bông điên điển… trở thành đặc sản của mùa lũ, được thị trường săn đón.

Các nhà khoa học cho biết, tổng lượng dòng chảy từ hệ thống sông Cửu Long khoảng 475 tỷ m3/năm. Những năm lũ lớn, dòng chảy này tăng cao, mang theo phù sa bồi đắp đồng ruộng, giúp tháo chua, rửa phèn, cải tạo đất. “Lượng phù sa làm giảm chi phí phân bón sau lũ, tiêu diệt mầm bệnh, cải thiện năng suất cây trồng”, ông Gẫm cho biết.

Từng đối mặt với lũ lớn gây thiệt hại nặng, đặc biệt là trận lũ lịch sử năm 2000, người dân và chính quyền ĐBSCL đã thay đổi tư duy: Không còn “chống lũ” mà học cách sống chung, thích nghi và làm giàu từ lũ. Một trong những dấu mốc quan trọng để thực hiện ý tưởng sống thích nghi, thích ứng với lũ là chương trình khai thác vùng tứ giác Long Xuyên do cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt chỉ đạo. Công trình Kênh T5 (sau mang tên kênh Võ Văn Kiệt) được khởi công năm 1997, cùng kênh T4, T6, nạo vét kênh Vĩnh Tế, Trà Sư… giúp dẫn nước ngọt, rửa phèn, kiểm soát lũ và biến vùng hoang hóa thành nơi sản xuất lúa năng suất cao.

Nông dân tổ chức sản xuất ngay khi lũ về, cho thấy tư duy thích ứng với biến đổi khí hậu đã phát huy cao hiệu quả. Ảnh: MINH HIỂN

Thích ứng với lũ

Ngày nay, cùng với Đồng Tháp Mười, tứ giác Long Xuyên trở thành trung tâm nông nghiệp của quốc gia, nơi sản xuất hơn 6 triệu tấn lúa mỗi năm, phục vụ cho xuất khẩu; sản xuất hơn 350 tấn cá tra để xuất khẩu đi 146 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Ông Nguyễn Văn Hạnh - nguyên Bí thư Huyện ủy Tri Tôn (cũ) cho biết: “Các công trình này không chỉ điều tiết nước, mà còn góp phần lớn vào việc tạo ra nền sản xuất lúa gắn với thủy lợi hiệu quả ở An Giang và các tỉnh lân cận”.

Năm 2017, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 120/NQ-CP về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu, trong đó, quan điểm “thuận thiên” - khai thác lợi thế tự nhiên như nước lũ, phù sa, thủy sản  được đề cao và chuyển thành hành động cụ thể ở nhiều địa phương. Tại An Giang, ngành nông nghiệp đẩy mạnh tái cơ cấu sản xuất theo hướng thích ứng mùa lũ, như: Phát triển mô hình nuôi thủy sản mùa lũ (cá, lươn, ếch, tôm), trồng rau màu chịu ngập, chọn giống lúa ngắn ngày, linh hoạt mùa vụ…

Ông Trần Thanh Hiệp - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết: “Toàn tỉnh hiện có 700 tiểu vùng sản xuất, trong đó 422 vùng bờ bao kiểm soát lũ triệt để, phục vụ 193.941ha. Vụ thu đông 2025, dự kiến gieo trồng 168.654ha (154.722ha lúa và 13.932ha rau màu). Bên cạnh đó, 25.381ha được chủ động xả lũ để đón phù sa và phát triển thủy sản”.

Từ chuyển đổi tư duy, nhiều mô hình sinh kế đã hình thành. Các hộ dân ở xã Tân An, Vĩnh Hanh, Vĩnh Hậu tổ chức nuôi lươn, ếch, cá lóc trong mùa nước nổi. Tập đoàn Nam Việt đầu tư khu nuôi cá tra công nghệ cao gần 600ha tại xã Bình Phú, chủ động kiểm soát lũ, cung cấp sản phẩm cho xuất khẩu, mỗi năm mang về cho tỉnh nhà hơn 200 triệu USD.

Nhờ tận dụng tốt lợi thế của lũ, GRDP bình quân đầu người của An Giang tăng mạnh, từ 0,65 triệu đồng năm 1990 lên 46,6 triệu đồng năm 2020. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 10,6% năm 1996 còn 1,93% năm 2020. Những con số này khẳng định hướng đi “sống chung với lũ” đã mang lại hiệu quả bền vững.

MINH HIỂN