Đặc sắc Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam

Lễ phục hiện rước tượng Bà Chúa Xứ núi Sam từ bệ đá sa thạch năm xưa trên đỉnh núi Sam về miếu Bà

Lễ hội truyền thống đặc sắc

Truyền thuyết kể rằng, cách đây hơn 200 năm, núi Sam còn hoang vu, dân làng lên núi phát hiện pho tượng cổ ngồi trên bệ đá sa thạch. Thời gian đó, quân Xiêm thường xuyên quấy nhiễu nước ta, có lần chúng lên đỉnh núi Sam thì gặp pho tượng cổ này.

Dù nhiều lần ra sức khiêng tượng xuống núi nhưng cố gắng thế nào cũng không thể di chuyển tượng được nên phải bỏ lại. Dân làng thấy vậy nên có ý muốn “thỉnh” tượng xuống núi để gìn giữ và phụng thờ. Bao nhiêu tráng đinh lực điền được huy động nhưng không sao nhấc pho tượng lên được.

Các bô lão trong làng cầu khấn thì có một bé gái đang đùa giỡn bỗng dưng ngồi lại, mặt đỏ bừng, đầu lắc lư mách bảo: “Hãy chọn 9 cô gái đồng trinh để đưa Bà xuống núi”. Lạ thay, 9 cô gái khiêng tượng Bà đi một cách nhẹ nhàng. Xuống đến chân núi, tượng bỗng nặng trịch, không nhấc lên nổi. Dân làng hiểu rằng Bà muốn ngự nơi đây nên lập miếu thờ.

Ban đầu, miếu Bà được xây dựng đơn sơ bằng tre lá, sau nhiều lần trùng tu, miếu Bà mới được hoàn chỉnh và khang trang như hôm nay. Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam là một công trình kiến trúc dạng chữ “Quốc” hình khối tháp dạng hoa sen nở, mái tam cấp 3 tầng lầu, lợp ngói đại ống màu xanh, góc mái vút cao như mũi thuyền lướt sóng. Tường ốp gạch men, các khung cửa bằng gỗ quý được chạm trổ hoa văn công phu, tinh tế.

Bên trong có võ ca, chánh điện, phòng khách, phòng làm việc của Ban Quý tế, bên ngoài là khuôn viên sân rộng rãi, có hàng rào bao quanh và cổng tam quan. Ngay giữa chánh điện, tượng Bà Chúa Xứ núi Sam đội mão, mặc áo bào thêu long phụng ngồi uy nghi với nét mặt hiền hòa, phúc hậu.

Hàng năm, Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam từ ngày 22 đến 27/4 (âm lịch). Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được thực hiện theo nghi thức truyền thống, gồm: Lễ phục hiện rước tượng Bà từ đỉnh núi Sam xuống miếu thờ, lễ Tắm Bà, lễ Thỉnh sắc thần ông Thoại Ngọc Hầu và 2 vị phu nhân, lễ túc yết và xây chầu, lễ chánh tế và lễ hồi sắc.

Trong đó, ngày 22/4 sẽ diễn ra lễ phục hiện rước tượng Bà từ bệ đá sa thạch năm xưa trên đỉnh núi Sam về miếu, đến đêm 23 rạng sáng 24/4 sẽ cử hành lễ tắm bà. Lễ túc yết và xây chầu là 2 lễ chính sẽ được cử hành vào đêm 25 rạng sáng 26/4 với nghi thức cúng tế cầu cho mưa thuận gió hòa, đất đai phì nhiêu, mùa màng bội thu, dân chúng khỏe mạnh, yên vui. Kết thúc Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam vào ngày 27/4 sau khi cử hành lễ chánh tế và lễ hồi sắc.

Năm 2001, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là lễ hội cấp quốc gia. Từ đó, ngoài phần lễ truyền thống, phần hội được tổ chức sôi nổi với các chương trình sân khấu hóa, tuần lễ văn hóa - thể thao, trò chơi dân gian, trình diễn văn nghệ, múa lân - sư - rồng… phục vụ nhân dân và du khách.

Năm 2014, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia thuộc loại hình lễ hội truyền thống. Năm 2018, Khu du lịch núi Sam với cảnh quan thiên nhiên độc đáo cùng quần thể di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng cấp quốc gia, gồm: Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam, chùa Tây An, lăng Thoại Ngọc Hầu, chùa Hang gắn với Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là khu du lịch quốc gia với định hướng phát triển trở thành trung tâm du lịch đặc sắc về văn hóa tâm linh của vùng ĐBSCL cũng như cả nước.

Người dân nô nức tham gia

Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam mang đậm bản sắc văn hóa vùng Nam Bộ, chứa đựng nhiều giá trị nhân văn tốt đẹp của dân tộc. Hàng năm, miếu Bà Chúa Xứ núi Sam thu hút hàng triệu lượt du khách ở khắp nơi trong và ngoài nước đến để dâng phẩm vật, dâng hương lên Bà Chúa Xứ núi Sam nhằm bày tỏ lòng biết ơn, đồng thời cầu mong cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, nhà nhà ấm no, hạnh phúc.

Cô Phạm Thị Ngọc Sương (tỉnh Hà Tĩnh), chia sẻ: “Đây là lần đầu tiên tôi đến An Giang tham dự Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam. Trước đây chỉ được nghe kể nhưng chưa có dịp để đi, năm nay gia đình thu xếp thời gian đến An Giang để cúng Bà Chúa Xứ núi Sam cầu mong sức khỏe, tài lộc”. Còn anh Lê Minh Thiện (TP. Hồ Chí Minh), chia sẻ: “Tôi làm kinh doanh nên dù có bận mấy thì cũng thu xếp để về TP. Châu Đốc cúng Bà Chúa Xứ núi Sam vừa cầu lộc, vừa cùng gia đình tham dự lễ hội đặc sắc”.

Là một trong những người dân địa phương thường xuyên tham gia theo đoàn lễ phục hiện rước tượng bà từ đỉnh núi Sam xuống miếu thờ nhiều năm qua, bà Nguyễn Thị Lành (TP. Châu Đốc) cho biết: “Mỗi khi đến Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam, tôi đều tham gia đi theo đoàn lễ phục hiện rước tượng bà từ đỉnh núi Sam xuống miếu thờ. Được tham gia vào đoàn lễ là niềm vui không chỉ của riêng tôi mà còn của nhiều người dân khác, ai cũng mang theo niềm tin được Bà Chúa Xứ núi Sam phù hộ một năm dồi dào sức khỏe, nhiều may mắn, mưa thuận gió hòa, làm ăn thuận phát”.

TRỌNG TÍN