Đưa bản sắc thành sản phẩm du lịch

Những sắc màu văn hóa “thức dậy” từ đời sống

Sáng sớm, trên quần đảo Hải Tặc thuộc xã đảo Tiên Hải đẹp yên bình. Những chiếc tàu đánh cá sau một đêm lênh đênh nối đuôi nhau trở về bến. Trên bãi cát mịn màng, sóng cuộn vào rồi rút ra để lại những đường bọt trắng mềm mại như sợi chỉ mành. Gần bến, một nhóm du khách vừa xuống tàu, háo hức khoác áo phao bắt đầu hành trình trải nghiệm cuộc sống của cư dân miền biển. Họ lúng túng cầm thử chiếc cào sò, say mê sờ vào tấm lưới bạc phếch, ríu rít hỏi nhau về những câu chuyện truyền đời liên quan đến cái tên “Hải Tặc”.

Người hướng dẫn đoàn hôm ấy là Nguyễn Hoàng - chàng trai sinh ra và lớn lên giữa những cơn sóng trùng khơi của quần đảo Hải Tặc. Nước da sạm nắng, ánh mắt hiền, giọng nói sang sảng, Hoàng bảo rằng, tình yêu với mảnh đất này là điều khiến anh chọn khởi nghiệp tại quê nhà. “Ở đây biển đẹp, người dân hiền hòa, mến khách. Tôi chỉ kể những điều bình dị nhất của quê mình thôi nhưng ai cũng thích”, anh Hoàng nói, nụ cười lẫn trong tiếng sóng xào xạc.

Người dân làng Chăm ở xã Châu Phong duy trì nghề dệt thổ cẩm truyền thống phục vụ du khách. Ảnh: PHẠM HIẾU

Không chỉ là người dẫn đường, anh Hoàng tự xem mình như một “cầu nối văn hóa”. Suốt buổi sáng, anh liên tục giải thích về từng bãi đá, từng con dốc quanh đảo, cả những giai thoại về kho báu và toán cướp biển xa xưa - câu chuyện làm nên tên gọi Hải Tặc. “Du lịch cộng đồng của đảo tập trung vào trải nghiệm tự nhiên và đời sống. Du khách có thể cùng ngư dân đi câu cá, lặn biển ngắm san hô, tìm hiểu nghề nuôi trồng thủy sản, ăn hải sản tươi rói và tận hưởng vẻ đẹp nguyên sơ của các đảo nhỏ. Không phải nghỉ dưỡng sang trọng mà là cảm giác được sống hòa mình cùng người bản địa”, anh Hoàng chia sẻ.

Anh Hoàng kể thêm, chính quyền địa phương định hướng phát triển du lịch cộng đồng nhiều năm nay, nhờ đó hạ tầng giao thông, bến, điện, nước, cơ sở lưu trú được cải thiện đáng kể. Người dân có thêm nghề dẫn tour, bán hải sản, thu nhập được nâng lên.

Từ bãi biển nhìn ra, nước xanh trong biêng biếc có thể thấy tận đáy. Những rặng dừa dọc theo con đường nhỏ quanh đảo nghiêng mình trong nắng gió. Thi thoảng, tiếng cười trong trẻo của trẻ nhỏ vang lên từ sân nhà ai đó. Sự thanh bình của xã đảo Tiên Hải không chỉ nằm ở cảnh sắc, nó đến từ nhịp sống chậm rãi, cách người dân trân trọng biển cả và tự hào về nơi mình đang sống. Và họ hiểu rõ giữ gìn văn hóa và phát triển du lịch không phải 2 con đường tách biệt. Chính bản sắc mới là “tài sản” khiến du lịch cộng đồng khác biệt và bền vững.

An Giang - vùng đất đa sắc tộc Chăm, Khmer, Hoa, Kinh từ lâu đã là “mỏ vàng văn hóa” của miền Tây Nam Bộ. Ngoài quần đảo Hải Tặc, tỉnh còn có miếu Bà Chúa Xứ núi Sam, rừng tràm Trà Sư, làng bè ngã ba sông Châu Đốc, núi Cấm, cù lao Ông Hổ, cù lao Giêng… Mỗi địa danh, mỗi cộng đồng đều góp phần làm nên bức tranh du lịch cộng đồng phong phú của tỉnh.

Đảo Hải Tặc yên bình, thơ mộng. Ảnh: PHẠM HIẾU

Trong một chuyến đi vào sáng sớm lãng đãng hơi sương, chúng tôi xuôi theo ngã ba sông Hậu để đến làng Chăm ở xã Châu Phong. Điều khiến tôi ấn tượng nhất không phải cảnh vật mà là âm thanh lách cách liên hồi của những khung cửi dệt thổ cẩm. Mỗi tiếng khua “cộp - lách - xoạch” phát ra như nhịp tim của làng. Trong gian nhà sàn thoáng gió, nhiều phụ nữ đồng bào Chăm với trang phục truyền thống thổ cẩm đang miệt mài dệt từng sợi chỉ rực rỡ nhiều màu sắc, đôi tay thoăn thoắt luồn, kéo, siết chỉ. Bà Say Mah - chủ cơ sở dệt Mohamad, kể: “Nghề này cực lắm, nhưng vui. Có hôm mỏi tay muốn nghỉ, vậy mà nghe tiếng khung cửi lại nhớ, rồi ngồi vào dệt. Làm ra sản phẩm được du khách thích là mừng rồi!”.

Bà Say Mah chia sẻ với giọng tự hào, nghề dệt thổ cẩm ở Châu Phong tồn tại hơn 100 năm. Mỗi họa tiết, mỗi đường nét đều là ký ức của tổ tiên để lại. Nhờ địa phương hỗ trợ quảng bá nên sản phẩm thổ cẩm của bà tìm được thị trường ổn định. Nếu mỗi chiếc áo có giá 300.000 đồng thì khăn rằn giá từ 50.000 - 70.000 đồng/chiếc. Với nhiều phụ nữ đồng bào Chăm, việc duy trì nghề dệt thổ cẩm không chỉ là kế sinh nhai mà còn là cách để giữ bản sắc văn hóa, giá trị truyền thống của dân tộc.

Theo Ủy ban nhân dân xã Châu Phong, mỗi năm làng Chăm đón khoảng 10.000 lượt du khách trong và ngoài nước. Họ đến để xem thánh đường Hồi giáo, nghe đánh trống Rappana, mua sản phẩm thổ cẩm và thưởng thức những món ăn đặc trưng như tung lò mò (lạp xưởng bò), cà ri bò (cà ri nị), bánh bò nướng. Nhằm khai thác tiềm năng, năm 2024, Tổ hợp tác Du lịch cộng đồng làng Chăm Châu Phong được thành lập với 12 thành viên. Các tour trải nghiệm được thiết kế bài bản: Đi bộ qua làng, thăm nhà cổ, xem biểu diễn, nghe kể chuyện phong tục, thử dệt thổ cẩm.

Ông Nguyễn Văn Hợp - Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Châu Phong cho biết: “Chúng tôi đang liên kết các đơn vị du lịch lữ hành mở lớp tập huấn, hướng dẫn người dân làm du lịch văn minh. Muốn khách đến nhiều thì văn hóa phải được gìn giữ, cảnh quan phải đẹp, hạ tầng phải tốt”.

Hướng đến phát triển bền vững

An Giang có bề dày văn hóa phong phú nhờ cộng đồng các dân tộc Chăm, Khmer, Hoa, Kinh cùng sinh sống, giao thoa văn hóa  tạo nên hệ di sản đa dạng. Theo Giám đốc Sở Du lịch Bùi Quốc Thái, những di sản vật thể và phi vật thể như kiến trúc, ẩm thực, lễ hội, nghề truyền thống cũng là “kho báu” của du lịch. Đây là tiềm năng lớn để tỉnh phát triển du lịch cộng đồng nhưng nếu không phát triển đúng cách, du lịch có thể phá vỡ cấu trúc văn hóa bản địa.

Du khách trải nghiệm cùng ngư dân đánh lưới ghẹ trên biển Phú Quốc. Ảnh: PHẠM HIẾU

Thực tế, nhiều mô hình du lịch cộng đồng trong tỉnh còn mang tính tự phát, sao chép lẫn nhau, thiếu sản phẩm đặc trưng, hạ tầng yếu. Một số nơi chạy theo thị hiếu du khách, xây dựng ồ ạt khu lưu trú làm mất cảnh quan tự nhiên vốn là linh hồn của cộng đồng. Để phát triển đúng nghĩa, địa phương cần nghiên cứu đời sống cư dân, phong tục, ẩm thực, nghề truyền thống, xác định giá trị cốt lõi, từ đó gìn giữ và khai thác đúng hướng. “Du khách ngày nay muốn trải nghiệm chân thật và sẵn sàng chi trả cho dịch vụ chất lượng. Các chủ homestay có thể hợp tác doanh nghiệp để chia sẻ lợi ích. Cách làm này vừa giữ văn hóa vừa nâng chất du lịch”, ông Thái nói.

Ở xã Núi Cấm, du lịch cộng đồng được xem là hướng đi nhiều triển vọng ở vùng Bảy Núi. Thiên Cấm Sơn còn được gọi là “nóc nhà miền Tây”, có khí hậu mát mẻ quanh năm, suối, hồ tự nhiên, hệ sinh thái phong phú. Trên đỉnh núi là tượng Phật Di Lặc cao hơn 33m - điểm hành hương nổi tiếng khắp vùng. Mùa nước nổi càng tạo nét hấp dẫn riêng với sản phẩm du lịch nông nghiệp, sinh thái. Tuy nhiên, theo bà Nguyễn Thị Anh Tú - Chủ tịch Hội đồng quản trị Alden Travel để thu hút khách quốc tế chi tiêu cao, homestay nơi đây cần đạt chuẩn: “Khách nước ngoài thích ở nhà tựa lưng vào núi, tự trồng rau, đổ bánh xèo, hái rau rừng. Nếu dịch vụ tốt, chúng tôi sẵn sàng đưa khách từ Châu Đốc, rừng tràm Trà Sư lên núi Cấm”.

Du khách trải nghiệm hoạt động sản xuất nông nghiệp xưa tại Farmstay lúa mùa Tư Việt. Ảnh: PHẠM HIẾU

Nhiều chuyên gia khẳng định, du lịch cộng đồng chỉ thành công khi người dân thực sự làm chủ. Du khách đến để trải nghiệm 3 cùng “sống cùng - làm cùng - ăn cùng”. Còn người dân kể câu chuyện văn hóa của quê hương. Phó Cục trưởng Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam Nguyễn Thị Hoa cho rằng, cần thay đổi tư duy từ tự phát sang bài bản. Mọi dịch vụ, từ vệ sinh môi trường, cảnh quan, kiến trúc đến phong tục đều phải được gìn giữ. “Mô hình chợ quê cuối tuần, điểm trải nghiệm ẩm thực hay homestay gắn bản sắc địa phương đang là hướng đi hiệu quả. Cần chuẩn hóa dịch vụ, liên kết vùng, chuyển đổi số, đào tạo nhân lực để phát triển du lịch bền vững”, bà Hoa nói.

Chiều nghiêng nắng, trên từng đoạn đường rời khỏi ở làng Chăm ở Châu Phong, chúng tôi thấy vài đứa trẻ nô đùa dưới căn nhà sàn, cạnh đó là khung cửi vẫn đều nhịp, hương cà ri thơm lừng thoang thoảng trong gió. Tất cả những điều giản dị ấy cho thấy bản sắc dân tộc nằm ngay trong hơi thở đời sống.

TÚ LY - MINH ĐIỀN