Hộ kinh doanh vẫn rối trước giờ G

Phiếu thu hợp lý có được khấu trừ?

Tới tận thời điểm này, tại chợ An Đông (TP. Hồ Chí Minh) vẫn rất ít hộ kinh doanh (HKD) thực hiện việc khởi tạo hóa đơn điện tử (HĐĐT) từ máy tính tiền, ngay cả với những đơn hàng sỉ. Trao đổi với Thanh Niên, các tiểu thương giải thích, lý do là họ không biết làm thế nào nên đành chờ đến đầu tháng 1 năm sau kê khai, tính thuế cụ thể rồi làm luôn. Bà Liên, kinh doanh giày dép tại chợ này, phân trần: "Hộ của tôi có doanh thu dưới 3 tỉ đồng/năm, thuộc nhóm 2, tôi chọn đóng theo tỷ lệ trên doanh thu. Chứ chọn đóng 15% trên lợi nhuận là rất khó vì không thể tính khấu trừ nhiều chi phí, vì hàng mua vào vẫn chưa có hóa đơn đầy đủ. Dù vậy đến lúc này nếu bảo tự kê khai để nộp thuế thì tôi không biết làm. Chắc thuê dịch vụ thuế thực hiện kê khai thì mới được chứ tự làm là khó hơn cả lên trời".

Các HKD vẫn còn lo khi bỏ thuế khoán. ẢNH: NGUYÊN NGA

Tương tự, cửa hàng của bà Thanh Nguyên, HKD hàng thời trang tại P.An Đông, đã trang bị thiết bị máy móc khởi tạo HĐĐT từ máy tính tiền đầy đủ. Nhưng đến nay, vẫn có một số thắc mắc mà bà Nguyên không biết hỏi ai, kêu ai. Đơn cử, các khoản chi phí có phiếu thu, không có hóa đơn giá trị gia tăng (GTGT) có được khấu trừ hay không. "Thực tế tại chợ, ban quản lý ký hợp đồng mua điện với Điện lực Chợ Lớn rồi sau đó bán lại cho tiểu thương nên chỉ có phiếu thu. Tương tự, các khoản tiền nước và vệ sinh cũng vậy, đều là chi phí hợp lý nhưng không có hóa đơn đầu vào thì tính toán làm sao. Chúng tôi chỉ mong thuế cơ sở chấp nhận để giảm bớt gánh nặng khi tính thuế thôi", bà Nguyên kiến nghị.

Bà Muội, HKD tại P.An Đông, cũng có chung nỗi lo. Bà bảo, HKD có nhiều chi phí dịch vụ bên ngoài như chi phí thuê bốc vác, chở hàng từ xưởng ra chợ, từ chợ ra nhà xe gửi, vác hàng từ cổng chợ vào sạp... đều không có hóa đơn nhưng gom lại rất lớn. Chưa kể, HKD thuộc nhóm 3 là nhóm được khấu trừ chi phí trước khi đóng thuế nhưng nếu mua nguyên liệu của nhóm 2, không có hóa đơn đầu vào thì cũng không biết khi kê khai, khấu trừ thuế GTGT thế nào.

Quanh khu vực chợ Tân Bình, nhiều HKD trên các tuyến đường Lê Minh Xuân, Tân Thọ... cũng "đang rối như tơ vò". Bà Hồng Liên, kinh doanh hàng thời trang, thừa nhận hiện tại cả dãy phố đều thuê dịch vụ thuế để kê khai thuế từ 3 - 4 tháng đầu năm 2026, chứ không ai tự làm được. Theo thông tin từ các hộ, trong tháng 12, cơ quan thuế có 3 lần mời họ lên trao đổi về cách thức kê khai. "Đa số là hỏi để nắm thông tin như thuê mặt bằng bao nhiêu mét, tiền thuê bao nhiêu một tháng, sạp có bao nhiêu người bán... chứ không phải cầm tay chỉ việc. Nên hộ của tôi đã mua phần mềm kê khai hóa đơn của Viettel rồi, nhưng đến nay chưa sử dụng HĐĐT nào", bà Liên lo lắng.

Chị P.L (cá nhân kinh doanh bán quần áo online) cho biết trong năm 2025 đã thực hiện đóng thuế theo phương pháp kê khai. Tuy nhiên, quy định mới nâng ngưỡng không chịu thuế từ 100 triệu đồng mỗi năm lên 500 triệu đồng mỗi năm, cũng như thay đổi phương pháp tính thuế phân chia theo nhóm, nên chị đang băn khoăn không biết chọn cách nào tiện, lợi hơn. "Một mối lo nữa là không phải đơn vị cung cấp hàng nào cũng có hóa đơn, nên đầu vào không thể 100% có hóa đơn. Chính vì vậy tôi phải đợi qua năm 2026 mới tính được cá nhân sẽ đóng thuế như thế nào, số thuế tăng lên hay giảm xuống so với năm 2025", chị P.L băn khoăn.

Tính thuế từ đồng doanh thu đầu tiên có hợp lý?

Không chỉ hóa đơn, quy định tính thuế GTGT toàn bộ doanh thu khi hộ vượt 500 triệu đồng/năm cũng khiến HKD hoang mang vì tiền thuế nguy cơ tăng lên. Cụ thể, dự thảo Nghị định về việc khai, tính thuế, khấu trừ thuế, nộp thuế, sử dụng HĐĐT của hộ, cá nhân kinh doanh lần 2 quy định: "Hộ, cá nhân kinh doanh có hoạt động sản xuất, kinh doanh có mức doanh thu năm trên 500 triệu đồng nộp thuế GTGT theo phương pháp tính trực tiếp theo doanh thu bằng tỷ lệ phần trăm nhân với doanh thu quy định của luật Thuế GTGT số 48/2024 và các văn bản hướng dẫn thi hành".

Theo ông Trần Xoa, Giám đốc Công ty luật Minh Đăng Quang, với quy định này, toàn bộ doanh thu khi hộ vượt 500 triệu đồng sẽ tính thuế GTGT, chứ không được trừ như thuế Thu nhập cá nhân (TNCN) như quy định trước đó. Ở đây sẽ xuất hiện tình huống, những HKD bán hàng ăn uống có doanh thu năm dưới 500 triệu đồng thì được miễn thuế TNCN và GTGT. Thế nhưng HKD có doanh thu 501 triệu đồng, thì số thuế TNCN 1,5% trên 1 triệu đồng, tức 15.000 đồng; còn thuế GTGT thuế suất 3% trên 501 triệu đồng, tức 15,03 triệu đồng. "Ví dụ này cho thấy sự bất hợp lý, doanh thu chỉ vượt hơn 1 triệu đồng nhưng số thuế nộp hơn 15 triệu đồng. Vì thế nhiều người hoang mang không biết tính thuế GTGT cho toàn bộ doanh thu hay chỉ tính trên phần vượt ngưỡng. Nếu tính như ví dụ trên thì bất công cho hộ có doanh thu cao hơn không đáng kể nhưng phải chịu thuế nhiều. Để giải quyết vấn đề này, nên trừ ngưỡng 500 triệu đồng trước khi tính thuế GTGT", ông Xoa kiến nghị.

Ông Nguyễn Ngọc Tú, giảng viên Trường ĐH Kinh doanh và công nghệ Hà Nội, thì cho rằng cách tính thuế GTGT từ đồng doanh thu đầu tiên sẽ không gây ra bất bình đẳng với cách tính thuế của doanh nghiệp, cũng như HKD lớn thực hiện kê khai khấu trừ. Dù vậy, ông cũng thừa nhận với tính thuế GTGT trên doanh thu mà không trừ ngưỡng chịu thuế như cách tính thuế TNCN sẽ xảy ra tình trạng bất cập giữa cá nhân, HKD dưới hay trên 500 triệu đồng. Điều này sẽ có thể dẫn tới tình trạng HKD sẽ lập thành nhiều hộ nhằm chia sẻ để kéo doanh thu dưới 500 triệu đồng thì không phải nộp thuế. Do đó cơ quan thuế sẽ phải phối hợp với chính quyền địa phương để quản lý, giám sát chặt chẽ.

Một vấn đề cấp bách, theo ông Nguyễn Ngọc Tú, là phải có quy định hướng dẫn xử lý hàng tồn kho đối với cá nhân, HKD khi chỉ còn chưa đầy 2 tuần nữa là tới thời điểm bỏ thuế khoán. Trong trường hợp cho phép HKD thực hiện bảng kê thì cần quy định đơn giản các chỉ tiêu gì, có CCCD hay không… để họ không bị làm khó. Bảng kê hàng tồn kho giải quyết vấn đề phát sinh thực tế. Nhưng cần quy định có hiệu lực trong khoảng thời gian bao lâu, sau đó các HKD sẽ phải thực hiện hóa đơn, chứng từ đầy đủ.

Lo bị truy thu, xử phạt

Một vấn đề mà HKD lo lắng mất ăn mất ngủ là liệu họ có bị truy thu thuế sau khi bỏ thuế khoán, thực hiện kê khai tính thuế theo doanh thu. Đây là vấn đề được nói đến rất nhiều lần trước đây, đa số các ý kiến ủng hộ không hồi tố. Tuy nhiên thực tế vừa qua, vẫn có một số trường hợp bị truy thu thuế. Ông H.V.H, bán quán ăn ở P.Tân Bình, TP. Hồ Chí Minh, kể rằng tháng 12/2024, cơ quan thuế yêu cầu thay đổi mã số thuế sang 888 (là mã số thuế được cấp cho cá nhân, HKD thực hiện bán hàng online trên sàn thương mại điện tử hay trên nền tảng số). Lúc này, ông H. vừa đóng thuế khoán vừa đóng thuế kê khai theo mã 888. Đến cuối tháng 6, ông được hướng dẫn đóng mã số thuế 888, chỉ đóng thuế khoán nhưng lại nhận được thông báo truy thu thuế năm 2024 - 2025 với số tiền hơn 176,7 triệu đồng và bị phạt hơn 32,6 triệu đồng; tổng cộng số thuế phải đóng hơn 211,2 triệu đồng. Ông H. băn khoăn, không biết việc truy thu này có đúng hay không vì trước đó cơ quan thuế thông tin không truy thu trước đó.

Nỗi lòng của ông H. cũng là nỗi lòng của nhiều hộ. Bên cạnh đó, họ cũng lo ngại, giai đoạn đầu thực hiện chuyển đổi thuế khoán sang kê khai chưa quen, lỡ vi phạm, mà mức xử phạt về kê khai, hóa đơn đã tăng khá cao. Cụ thể từ ngày 16/1/2026, áp dụng mức phạt mới theo Nghị định 310/2025 trong lĩnh vực thuế, hóa đơn. Theo đó, bán hàng không xuất hóa đơn hay xuất không đúng thời điểm bị xử phạt từ 1 - 80 triệu đồng tùy số lượng hóa đơn; phạt 20% số thuế khai thiếu đối với khai sai dẫn đến thiếu thuế...

PGS-TS Nguyễn Thường Lạng, Viện Thương mại và kinh tế quốc tế, Đại học Kinh tế quốc dân, nhận định việc chuyển đổi hình thức thuế khoán sang cơ chế thuế tự kê khai là bước thay đổi cực kỳ lớn, áp dụng ngay nhưng tuyệt đối không nên áp dụng các biện pháp chế tài song song. Qua trao đổi và tìm hiểu, ông nhận thấy đa số HKD nhỏ lẻ chọn giải pháp thuê dịch vụ để thực hiện việc kê khai thuế cho họ trong thời gian đầu với chi phí từ 2 - 3 triệu đồng/tháng. "Một chính sách mới rất cần thiết, rất văn minh, nhưng để HKD nhỏ lẻ tốn chi phí là điều phải hết sức cân nhắc. Cần có cách tiếp cận mềm dẻo khi áp dụng kê khai thuế, phù hợp với thực tiễn để không làm nhụt ý chí kinh doanh của cá nhân", ông Lạng lưu ý.

Theo PGS-TS Nguyễn Thường Lạng, trong khoảng 2 - 3 năm đầu, nhà nước tập trung nhắc nhở nếu HKD kê khai sai, song song đó là hướng dẫn, tư vấn cho họ thực hiện đúng, không nên áp dụng hình phạt ngay. Sau thời gian đó nếu họ tiếp tục sai phạm thì sẽ có chế tài. "Nước bên cạnh ta là Thái Lan có mô hình HKD rất phát triển và đã thành công trong áp dụng cơ chế cho tự khai và kiểm soát trong 5 năm đầu. Hơn nữa, Nghị quyết 68 quy định miễn thuế 3 năm đối với những doanh nghiệp nhỏ và vừa sau khi thành lập. Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài cũng đang được miễn thuế lợi tức tối đa 4 năm kể từ khi bắt đầu kinh doanh, giảm 50% số thuế phải nộp tối đa trong 4 năm tiếp theo, tùy lĩnh vực... Do đó HKD cần có chính sách khuyến khích tương đương", ông Lạng dẫn chứng và nhấn mạnh: Quá trình chuyển đổi mô hình kinh doanh và phương pháp kê khai thuế cần được thực hiện một cách đơn giản, dễ hiểu và minh bạch. Quan trọng hơn là phải đạt được mục đích từng bước xây dựng thói quen tuân thủ của những cá nhân, HKD trong nền kinh tế số. Tất cả cần sự minh bạch, hợp lý, công bằng và bền vững.