Khai thác giá trị văn hóa đồng bào Chăm trong phát triển du lịch bền vững

Vùng đất ven biển tỉnh Lâm Đồng không chỉ nổi tiếng với nắng, gió, biển xanh và cát trắng mà còn là nơi hội tụ những di sản văn hóa đặc sắc của cộng đồng người Chăm.

Với bề dày lịch sử hàng nghìn năm, những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của người Chăm nơi đây đang được gìn giữ, tôn vinh và từng bước khai thác hiệu quả như một “tài nguyên mềm” cho phát triển du lịch bền vững.

Hệ thống di sản sống giữa lòng hiện đại

Từ lâu, cộng đồng Chăm ở Lâm Đồng đã kế thừa và sản sinh ra hệ thống di sản văn hóa đồ sộ trên nhiều lĩnh vực thuộc đời sống văn hóa xã hội, tôn giáo, tín ngưỡng. Trong số đó phải kể đến những công trình kiến trúc với giá trị về lịch sử, nghệ thuật, tượng thờ bên trong cùng hệ thống lễ nghi tôn giáo đặc sắc.

Tiêu biểu nhất là các cụm tháp Chăm Pô Sah Inư nằm trên đồi Bà Nài, thuộc phường Phú Thủy. Đây là nhóm di tích đền tháp Chăm còn sót lại của Vương quốc Chăm Pa xưa, được xây dựng cách đây hơn 1.200 năm, từng là biểu tượng thời cực thịnh của Vương quốc Chăm từ thế kỷ thứ VIII đến thế kỷ thứ IX. Nơi đây thờ thần Shiva, sau đó, thờ thêm công chúa Pô Sha Inư. Nhóm đền tháp này được công nhận là Di tích cấp quốc gia.

Bộ sưu tập di sản hoàng tộc Chăm - bộ sưu tập duy nhất còn lại khá đầy đủ của một vương quốc Chămpa đã được lưu giữ hơn 400 năm qua bởi gia tộc hậu duệ vua Pô Klong Mơhnai đang được gia đình hậu duệ Hoàng tộc Chăm - bà Nguyễn Thị Thềm lưu giữ tại xã Hồng Thái.

Đặc biệt, năm 2024, Linga vàng được phát hiện tại tháp Pô Dam (xã Phước Thể, tỉnh Bình Thuận cũ) đã được công nhận là bảo vật quốc gia. Hiện vật này có niên đại từ thế kỷ VIII-IX, được chế tác bằng vàng nguyên chất (chiếm hơn 90%), là hiện vật độc bản có giá trị to lớn về khảo cổ, tôn giáo, lịch sử và mỹ thuật.

Nếu những ngọn tháp cổ, bảo vật là biểu tượng vững bền cho quá khứ của vương quốc Chăm Pa, chính các lễ hội, phong tục, làng nghề truyền thống là “hơi thở” sống động tiếp nối văn hóa Chăm trong đời sống hôm nay.

Tại các địa phương nơi cộng đồng người Chăm sinh sống như, các xã Bắc Bình, Liên Hương, Hồng Thái… bản sắc văn hóa không chỉ được gìn giữ mà còn lan tỏa, trở thành điểm tựa cho sự phát triển bền vững và hội nhập văn hóa.

Một trong những di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu và đặc sắc nhất của người Chăm là Lễ hội Katê.

Lễ hội được tổ chức hằng năm vào tháng Bảy theo lịch Chăm (khoảng tháng 10 dương lịch), là dịp cộng đồng thể hiện lòng biết ơn tổ tiên, các vị thần linh, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gia đình no ấm.

Năm 2022, Lễ hội Katê được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Cùng với Lễ hội Katê, văn hóa phi vật thể của người Chăm tại Lâm Đồng còn được thể hiện phong phú qua nghề làm gốm, nghề dệt thổ cẩm, chế biến món ăn truyền thống và các hình thức nghệ thuật dân gian như, hát dân ca, múa dân tộc, chơi nhạc cụ truyền thống (trống Ghi-năng, kèn Saranai...).

Các nghi lễ, phong tục gắn liền với chu kỳ đời người như, cưới hỏi, tang lễ, lễ cúng tổ tiên, lễ cúng ruộng... vẫn được duy trì tại nhiều cộng đồng Chăm. Đây là minh chứng cho sự sống động và khả năng tự bảo tồn mạnh mẽ của văn hóa Chăm giữa đời sống hiện đại.

Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng, địa phương hiện có 2 di sản văn hóa của đồng bào Chăm được đưa vào Danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, đó là Lễ hội Katê của đồng bào Chăm theo đạo Bàlamôn và Nghề làm Gốm của người Chăm.

Công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa Chăm không chỉ làm phong phú, đa dạng nền văn hóa mà còn thúc đẩy du lịch phát triển.

“Tài nguyên mềm” cho phát triển du lịch bền vững

Việc kết nối bảo tồn di sản với phát triển du lịch đang mở ra hướng đi bền vững cho ngành Du lịch tỉnh Lâm Đồng, biến những giá trị truyền thống thành sản phẩm du lịch đặc thù, hấp dẫn du khách trong và ngoài nước.

Không chỉ là nơi lưu giữ dấu ấn văn hóa Chăm đặc sắc, tháp Pô Sah Inư còn sở hữu vị trí lý tưởng để ngắm toàn cảnh biển Mũi Né và Phan Thiết từ trên cao.

Khai thác tiềm năng, những năm qua, ngành Du lịch địa phương triển khai nhiều giải pháp đưa tháp Pô Sah Inư trở thành điểm đến văn hóa không thể thiếu trong hành trình khám phá vùng biển của tỉnh Lâm Đồng.

Công tác bảo tồn và trùng tu tháp cổ, cải tạo hạ tầng phục vụ du lịch như, đường lên tháp, bãi đỗ xe, hệ thống chiếu sáng, không gian cảnh quan và khu vực trải nghiệm được quan tâm, nâng cấp đồng bộ.

Từ năm 2005 đến nay, đều đặn vào tháng Bảy Chăm lịch, Lễ hội Katê của đồng bào Chăm theo đạo Bàlamôn được phục dựng tại tháp với đầy đủ các nghi lễ truyền thống và phần hội mang đậm màu sắc dân gian Chăm.

Ngoài ý nghĩa gắn kết cộng đồng, Lễ hội Katê còn giúp du khách trong và ngoài nước cảm nhận rõ hơn linh hồn văn hóa Chăm trong thời hiện đại.

Ông Trần Đức Dũng, Trưởng Ban Quản lý di tích tháp Pô Sah Inư, cho biết nhằm mang đến trải nghiệm văn hóa mới mẻ thu hút du khách, đơn vị thường xuyên tổ chức hoạt động văn hóa văn nghệ dân gian Chăm độc đáo như: biểu diễn các điệu múa quạt truyền thống, trình diễn nhạc cụ dân tộc với trống Ghi-năng, kèn Saranai và hoạt động giao lưu cộng đồng như, dệt thổ cẩm, làm gốm, làm bánh gừng…

Đáng chú ý, đơn vị đang hướng đến việc số hóa thông tin di tích; đồng thời xây dựng tour tham quan, kết nối Tháp Pô Sah Inư với các tuyến du lịch trọng điểm như, Mũi Né, Làng chài xưa… tạo thành chuỗi trải nghiệm liền mạch.

Du khách Lê Thị Ngọc Hồng đến từ Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: “Ấn tượng đầu tiên với tôi là sắc đỏ gạch nung của ngọn tháp cổ kính nổi bật trên nền trời xanh biếc, mang đến cảm giác vừa cổ xưa vừa trang nghiêm. Một trải nghiệm đặc biệt khác là thưởng thức giai điệu âm nhạc, điệu múa Chăm ngay tại khu vực tháp. Điều này khiến tôi được biết thêm về sự đa dạng văn hóa của đất nước mình.”

Ngoài Tháp Pô Sah Inư, hiện nay, trên địa bàn tỉnh hình thành các tour, tuyến du lịch văn hóa, tín ngưỡng tâm linh đồng bào Chăm thu hút đông đảo du khách, nhất là các tour, tuyến kết nối từ Trung tâm Trưng bày văn hóa Chăm đến các di tích đền thờ Pô Klong Mơh Nai ở xã Lương Sơn; bộ sưu tập di sản văn hóa Hoàng tộc Chăm (xã Hồng Thái); làng gốm Bình Đức (xã Bắc Bình); nhóm đền tháp Pô Dam (xã Liên Hương)…

Bên cạnh xây dựng các tour, tuyến, hiện nay, nhiều đơn vị kinh doanh dịch vụ du lịch, resort tại Phan Thiết, Mũi Né... đã đưa văn hóa Chăm vào không gian kiến trúc và trải nghiệm.

Cộng đồng người Chăm tại Lâm Đồng với di sản văn hóa đặc sắc đang tạo nên dấu ấn riêng cho du lịch địa phương. Việc kết nối khéo léo giữa bảo tồn và khai thác văn hóa biến những giá trị truyền thống thành sản phẩm du lịch đặc trưng.

Qua di tích tháp cổ, Lễ hội Katê, nghề gốm, dệt thổ cẩm và ẩm thực đặc trưng, du khách không chỉ trải nghiệm mà còn cảm nhận sâu sắc linh hồn văn hóa Chăm.

Đây là cơ hội để Lâm Đồng khẳng định vị thế trên bản đồ du lịch văn hóa Việt Nam, đồng thời góp phần xây dựng hình ảnh một Lâm Đồng đa sắc màu, giàu bản sắc trong lòng du khách gần xa.

Theo Vietnamplus.vn