Lớp học chữ Hán bên chái bếp đình thần

Thầy đi tìm trò

Trong chái bếp, có 5 chiếc bàn vuông, tròn, lớn, nhỏ khác nhau. Chiếc bàn tươm tất nhất dành riêng cho thầy, còn lại, 2 học trò ngồi chung một bàn. Mỗi buổi học, thầy và trò góp nhặt từng con chữ một cách cẩn thận, chậm rãi như lớp học của ông đồ ngày xưa. Sau khi phân tích điểm khác biệt giữa một số chữ Hán dễ nhầm lẫn, cho học viên tập trung ngồi luyện chữ, ông Bùi Hữu Tâm - Tổ phó Tổ quản lý Nhà lưu cốt, Ban Quản trị Lăng miếu núi Sam ngồi trò chuyện cùng tôi bên ly trà nóng.

Ông Tâm (đứng) hướng dẫn ông Hiếu luyện chữ. Ảnh: GIA KHÁNH

“Tôi từng có thời gian xuất gia ở chùa Phước Điền, cách đây gần 40 năm. Cơ duyên này giúp tôi tiếp cận với Tam thiên tự (3.000 chữ Hán), rồi Ngũ thiên tự (5.000 chữ Hán), tất cả đều do sư trong chùa truyền dạy nội bộ. Sau đó, tôi tiếp tục được học tập 6 năm chuyên sâu về Phật học, Hán cổ, với mong muốn tham gia dịch thuật kinh chữ Hán nhưng dang dở. Tôi về công tác tại miếu Bà Chúa Xứ núi Sam, phụ viết văn cúng tế Bà và thần linh”, ông Tâm kể.

Tất cả văn cúng tế đều sử dụng chữ Hán cổ (phồn thể), thêm một ít chữ Nôm liên quan đến tên người. Theo thời gian, phạm vi sử dụng chữ Hán cổ càng hẹp dần, chỉ quanh quẩn trong câu đối, hoành phi, liễn ở đình, chùa, miễu. Càng về sau, người biết loại chữ này càng ít dần, ông Tâm nằm trong số ít đó. Để “chọn mặt gửi vàng”, ông thường được mời tham gia viết chữ Hán cổ trong các sự kiện tín ngưỡng lớn, nhỏ tại địa phương. “Tôi rất muốn truyền đạt kiến thức của mình cho thế hệ sau để cùng chung tay bảo vệ giá trị di tích, di sản trong kho tàng tín ngưỡng dân gian. Trừ lớp dạy chữ Hán ngắn hạn ở đình cho vài chục người, nhiều năm nay tôi đành ôm tâm tư lại”, ông Tâm thở dài vì người học không có nên không thể truyền chữ.

Trò đi tìm thầy

Đội Thờ tự chịu trách nhiệm quản lý công việc thờ tự ở đình thần Vĩnh Tế, bệ đá Bà ngự, Nhà lưu cốt, lăng Thoại Ngọc Hầu… Nhiệm vụ này gắn bó rất sâu với các nghi thức cúng tế truyền thống, nhất là khi nơi đây thuộc Khu du lịch quốc gia Núi Sam; Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam vừa được UNESCO công nhận di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Trong các di tích nổi tiếng xung quanh vùng Vĩnh Tế, chữ Hán cổ dày đặc, được gìn giữ cẩn thận từ xưa đến nay.

Bà Nguyễn Thị Ánh Vương - Đội trưởng Đội Thờ tự thông tin: “Tôi trăn trở việc đào tạo thế hệ kế thừa am hiểu chữ Hán cổ phục vụ cúng tế. Khi đi giao lưu tại các di sản, di tích khác trong nước, thành viên của Đội Thờ tự có kiến thức chữ nghĩa, đọc được nội dung câu đối, hoành phi… thì sẽ mở rộng tầm nhìn, gắn bó lâu dài với di tích hơn. Ông Tâm là người duy nhất trong Ban Văn tế biết rành chữ Hán. Để tránh mai một tài năng của ông, chúng tôi mở lớp học này. Tôi chịu trách nhiệm làm “lớp trưởng”, xin kinh phí học tập”.

Bà Vương vừa mở lời, ông Tâm nhanh chóng đồng ý đứng lớp, trong sự hào hứng “tìm được trò”. Việc học diễn ra bên chái bếp để tránh ảnh hưởng việc tham quan, cúng bái của bà con trong chánh điện, vừa tạo sự gần gũi giữa thầy và trò, phù hợp môn học rất đỗi đặc thù. Ông Tâm nói: “Chữ Hán rất nhiều, mênh mông, không thể nào học hết nổi. Muốn thuộc, nhớ một số chữ thông dụng, phục vụ viết văn cúng tế cần nắm vững 214 bộ thủ, kèm theo phương pháp chiết tự để nhớ lâu. Suy nghĩ mãi, tôi quyết định sử dụng tài liệu “Nhớ Hán tự thông qua chiết tự chữ Hán”, dặn mọi người luyện chữ như luyện tâm”.

Lớp học diễn ra 4 tháng nay, mỗi tuần chỉ 2 buổi, mỗi buổi 1,5 tiếng, nhưng từng học trò đã luyện được ngót nghét 200 chữ. Nét chữ ngày càng thành thục, ngay ngắn, có thần hơn. Học trò lớn tuổi nhất lớp, ông Trịnh Minh Hiếu - Tổ phó Tổ đình thần Vĩnh Tế nhẫn nại vượt qua tuổi 60, đến gần hơn ước mong của mình. “Tôi công tác ở Ban Quản trị Lăng miếu núi Sam được 26 năm, trải qua nhiều vai trò, thường xuyên tiếp xúc với sắc, ấn chữ Hán. Lúc trước, tôi tìm thầy học chữ Hán nhưng chưa thành nên đành tự học Tam thiên tự, chữ nào thường gặp thì nhanh biết rành, nhưng nhìn chung thiếu căn cơ, chưa bài bản. Bây giờ có thầy rồi, tôi tìm được cách học phù hợp hơn, nhớ rõ hơn”, ông Hiếu chia sẻ.

Thầy trò tìm được nhau, trong ký ức của ông Tâm, chỉ bằng ánh đèn dầu leo lét, bằng bùn loãng ngoài ruộng, ông một lòng “gom chữ” vào bụng. Học chữ này phải hết sức dụng tâm, yêu thích, không thể ngày một ngày hai. Ông rất hài lòng khi nhìn thấy lớp học dần thành công, sớm vượt qua giai đoạn vỡ lòng, có thể nâng cao độ khó. Ông cũng nhìn thấy đội ngũ kế thừa trong tương lai, khi người dạy và người học đều cùng chung mục đích.

Khi ánh đèn khu vực miếu Bà sáng rực, chái bếp đình thần Vĩnh Tế vẫn vang lên tiếng giảng chậm rãi. Ở đó, chữ Hán cổ không còn nằm im trên hoành phi, câu đối hay sắc phong cũ mà đang được đánh thức bằng sự kiên nhẫn, đam mê, trân trọng từng nét chữ.

GIA KHÁNH