Nghệ thuật truyền thống - Dư địa lớn cho công nghiệp biểu diễn

Chuyển hóa để tiếp cận công chúng

Thực tiễn cho thấy, dư địa phát triển công nghiệp biểu diễn tại Bắc Ninh đang ngày càng rộng mở. Một dấu ấn nổi bật trong năm 2025 là dự án âm nhạc Bắc Bling của ca sĩ Hòa Minzy và các cộng sự. Sự lan tỏa mạnh mẽ của Bắc Bling trên thị trường âm nhạc trong nước và quốc tế cho thấy khả năng chuyển hóa di sản truyền thống thành sản phẩm công nghiệp văn hóa hiện đại, hấp dẫn công chúng.

Một ví dụ tiêu biểu khác là hoạt động biểu diễn múa rối nước Đồng Ngư. Nếu như trước đây, múa rối nước chủ yếu gắn với không gian ao làng truyền thống thì bây giờ, với sự sáng tạo của doanh nghiệp tư nhân, mô hình thủy đình di động đã được thiết kế linh hoạt, phù hợp với nhiều không gian biểu diễn khác nhau. Nhờ vậy mà nghệ thuật múa rối nước Đồng Ngư có thể biểu diễn ngay ở không gian phố đi bộ, trong trường học, tại các khu du lịch, di tích lịch sử văn hóa... Cách làm này giúp tiếp cận gần hơn với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, góp phần mở rộng thị trường khán giả, nâng cao khả năng khai thác kinh tế từ nghệ thuật truyền thống.

Những năm qua, tỉnh Bắc Ninh định kỳ tổ chức Festival "Về miền Quan họ", từng bước định hình thương hiệu văn hóa-nghệ thuật-du lịch giàu bản sắc, góp phần quảng bá hình ảnh văn hóa, con người Bắc Ninh - Kinh Bắc. Tỉnh còn đầu tư hệ thống thiết chế văn hóa tương đối đồng bộ, hiện đại như: Nhà hát Dân ca Quan họ, Trung tâm Văn hóa triển lãm, Nhà thực hành quan họ… Đó là những không gian để tổ chức biểu diễn, thực hành và sáng tạo nghệ thuật.

Một số di tích và điểm du lịch trên địa bàn tỉnh đã bước đầu khai thác các loại hình nghệ thuật truyền thống để biểu diễn phục vụ khách tham quan như: Diễn xướng quan họ tại thủy đình đền Đô; biểu diễn ca trù tại đình Lỗ Hạnh; múa rối nước Đồng Ngư, hát trống quân, chèo, tuồng tại Trung tâm Bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ; hát then tại một số khu, điểm du lịch sinh thái ở khu vực huyện Lục Nam, Lục Ngạn cũ… Những mô hình này từng bước góp phần tham gia vào chuỗi giá trị của công nghiệp văn hóa.

Đổi mới tư duy, hoàn thiện chính sách

Bắc Ninh hiện có 2 đơn vị nghệ thuật chuyên nghiệp là Nhà hát Dân ca Quan họ và Nhà hát Chèo. Đây chính là lực lượng giữ vai trò trung tâm trong bảo tồn, sáng tạo và lan tỏa các giá trị nghệ thuật truyền thống của quê hương.

Những năm gần đây, cả hai đơn vị đều nỗ lực đổi mới phương thức hoạt động, từng bước mở rộng biểu diễn có thu, gắn với du lịch, giao lưu đối ngoại và quảng bá hình ảnh văn hóa Bắc Ninh - Kinh Bắc. Trung bình mỗi năm, Nhà hát Dân ca Quan họ tổ chức hơn 100 buổi biểu diễn phục vụ nhiệm vụ chính trị, sự kiện văn hóa và giao lưu quốc tế, góp phần đưa dân ca quan họ đến với bạn bè trong nước, quốc tế. Nhà hát Chèo Bắc Ninh cũng duy trì gần 100 buổi diễn/năm, vừa phục vụ Nhân dân, vừa chú trọng công tác bảo tồn, truyền dạy nghệ thuật truyền thống thông qua các chương trình sân khấu học đường, biểu diễn trong cộng đồng.

Song, thực tiễn cho thấy lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn truyền thống của Bắc Ninh hiện vẫn chủ yếu vận hành theo mô hình sự nghiệp công lập, chưa hình thành được chuỗi giá trị của một ngành công nghiệp văn hóa. Hoạt động biểu diễn có doanh thu còn hạn chế, chưa khai thác được thị trường tiềm năng. Báo cáo đánh giá của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch chỉ rõ nhiều "điểm nghẽn" cần sớm được tháo gỡ như: Thiếu cơ chế đặt hàng, chính sách đãi ngộ, nguồn lực tài chính đầu tư cho nghệ thuật còn hạn hẹp; khó thu hút nguồn nhân lực sáng tạo chất lượng cao.

Theo các chuyên gia, để nghệ thuật biểu diễn thực sự trở thành ngành công nghiệp văn hóa, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó then chốt là đổi mới tư duy và hoàn thiện cơ chế, chính sách phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Đặc biệt, đào tạo nhân lực được xem là bài toán cốt lõi.

Là người dẫn chuyện quan họ, mang di sản quê hương đi "khoe" khắp mọi miền, Nghệ sĩ Ưu tú Xuân Mùi, nguyên Phó Giám đốc Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh nhiều lần chia sẻ: "Muốn có một thế hệ khán giả trẻ hiểu và yêu nghệ thuật dân tộc, chỉ có con đường đào tạo. Việc gắn lý thuyết với thực hành, tạo điều kiện để giới trẻ được trực tiếp nghe quan họ, xem chèo, tuồng trên sân khấu sẽ gieo mầm tình yêu nghệ thuật từ sớm".

Hiện nay, các mô hình như "sân khấu học đường", câu lạc bộ văn nghệ ở cơ sở không chỉ giúp bảo tồn di sản mà còn là sự đầu tư chiến lược cho thị trường văn hóa tương lai. Theo Nghệ sĩ Nhân dân Tạ Quang Lẫm, Giám đốc Nhà hát Chèo Bắc Ninh, thời gian tới, đơn vị sẽ tiếp tục chủ động lựa chọn kịch bản hấp dẫn, nâng cao chất lượng dàn dựng để đáp ứng nhu cầu thưởng thức đa dạng của công chúng. Bên cạnh đó, Nhà hát sẽ tham mưu xây dựng đề án đưa sân khấu chèo vào trường học, truyền dạy các làn điệu, trích đoạn chèo cổ, qua đó vừa đào tạo khán giả tương lai, vừa phát hiện, bồi dưỡng tài năng nghệ thuật.

Theo Baobacinhtv.vn