Quyết tâm hiện thực hóa mục tiêu kết thúc dịch HIV/AIDS

Một hành trình bền bỉ, kiên cường

Năm 1990, khi ca nhiễm HIV đầu tiên được công bố, cả xã hội bao phủ tâm lý hoang mang. Người nhiễm HIV/AIDS bị xem như mang “bản án tử hình” kéo theo sự phân biệt, xa lánh của cộng đồng. Đội ngũ bác sĩ phải vừa điều trị, vừa tự bảo vệ mình trong điều kiện thiếu thốn kiến thức và trang thiết bị. Nhưng chính trong thời khắc gian khó ấy, lòng nhân ái và trách nhiệm đã định hình bản chất của công cuộc phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam.

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Kính, Phó Chủ tịch Tổng hội Y học Việt Nam (nguyên Phó Cục trưởng Phòng chống HIV/AIDS Bộ Y tế), để có được kết quả như hôm nay, không thể không kể đến đội ngũ y, bác sĩ và các tình nguyện viên của ngày đầu gian khó. Họ là những người đầu tiên dám bắt tay, gần gũi người nhiễm để phá bỏ rào cản sợ hãi, kỳ thị. Họ đi từng khu dân cư, xóm trọ, tổ chức truyền thông để chứng minh rằng HIV không lây qua tiếp xúc thông thường, gieo vào cộng đồng hạt giống của sự cảm thông, chia sẻ và hiểu biết.

Ngay từ khi dịch bùng phát, Đảng và Nhà nước đã xác định phòng, chống HIV/AIDS là ưu tiên hàng đầu. Hàng loạt chủ trương, chính sách, văn bản pháp luật và hướng dẫn được ban hành. Sự tham gia tích cực của các cấp, ngành, tổ chức chính trị-xã hội và đoàn thể từ trung ương đến địa phương đã tạo nên một “mặt trận toàn xã hội” ứng phó đại dịch nguy hiểm này.

35 năm qua, Việt Nam không chỉ kiên trì, kiên định trong phòng, chống mà còn từng bước xóa bỏ kỳ thị, mở rộng điều trị, đem lại cơ hội sống khỏe và hòa nhập cho hàng trăm nghìn người nhiễm HIV. Năm 2006, một dấu mốc quan trọng trong cuộc chiến đại dịch này là khi Quốc hội thông qua Luật Phòng, chống HIV/AIDS - đạo luật mang tính nhân văn sâu sắc, khẳng định quyền được điều trị và bảo mật thông tin của người nhiễm.

Từ đó, Việt Nam đã triển khai hàng loạt mô hình dự phòng, mạng lưới phòng khám ngoại trú được mở rộng trên toàn quốc mở đường cho hàng chục nghìn người tiếp cận thuốc ARV (kháng vi-rút). Đến nay, hơn 90% số người bệnh đang sử dụng ARV từ nguồn bảo hiểm y tế chi trả, đây là bước tiến quan trọng giúp bảo đảm điều trị liên tục, giảm gánh nặng chi phí và nâng cao chất lượng cuộc sống của người nhiễm HIV/AIDS.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phan Thị Thu Hương, Chủ tịch Hội đồng Trường đại học Y Hà Nội, nguyên Cục trưởng Phòng, chống HIV/AIDS (cũ), trung bình mỗi năm cả nước triển khai hơn hai triệu mẫu xét nghiệm HIV. Hoạt động xét nghiệm được mở rộng tới tận tuyến cơ sở, lồng ghép trong các dịch vụ y tế, chương trình dự phòng lây truyền từ mẹ sang con và chăm sóc sức khỏe sinh sản. Hệ thống điều trị HIV phủ khắp 100% số tỉnh, thành phố; 95% số người nhiễm được bảo hiểm y tế chi trả chi phí điều trị, giúp mô hình tài chính y tế bền vững hơn sau khi nguồn viện trợ quốc tế giảm mạnh.

Việc phổ cập thuốc dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) đã tạo ra một bước ngoặt mới, giúp nhiều người nguy cơ cao có thể tự bảo vệ bản thân. Cùng với đó, mô hình điều trị cộng đồng, đưa thuốc ARV đến tận trạm y tế xã hoặc các phòng khám thân thiện giúp người bệnh điều trị thuận tiện và không bị kỳ thị. Năm 2020, Luật Phòng, chống HIV/AIDS sửa đổi tiếp tục mở rộng quyền tiếp cận dịch vụ, tăng bảo vệ khỏi kỳ thị, đơn giản hóa thủ tục điều trị; củng cố nền tảng pháp lý cho giai đoạn mới.

Đến hết năm 2024, Việt Nam ghi nhận 245.762 người nhiễm HIV còn sống và 116.004 trường hợp tử vong lũy tích. Đáng chú ý, gần 90% số người bệnh đang được điều trị ARV từ nguồn BHYT chi trả; 96% số người điều trị có tải lượng vi-rút dưới ngưỡng ức chế (dưới mức truyền bệnh); gần 90% số người nhiễm HIV biết tình trạng bệnh của mình. Đây là kết quả vượt mức trung bình khu vực châu Á-Thái Bình Dương, tiệm cận mục tiêu toàn cầu. Việt Nam được UNAIDS đánh giá là một trong những quốc gia có chất lượng điều trị HIV tốt nhất thế giới.

Chung tay chấm dứt dịch bệnh AIDS

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam vẫn còn không ít thách thức trong giai đoạn mới. Sự kỳ thị và phân biệt đối xử vẫn tồn tại, trong khi người nhiễm giấu bệnh hoặc e ngại xét nghiệm khiến việc mở rộng xét nghiệm sớm, điều trị kịp thời bị hạn chế. Sự gia tăng di biến động dân cư khiến việc quản lý điều trị liên tục trở nên khó khăn. Nhiều bệnh nhân điều trị gián đoạn dẫn đến kháng thuốc, ảnh hưởng hiệu quả chung; hiện tỷ lệ nhiễm mới vẫn tập trung phần lớn ở nam giới và đường lây chủ yếu qua tình dục, tỷ lệ nhiễm HIV có xu hướng tăng cao ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới.

Hưởng ứng Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS (10/11-10/12) và Ngày Thế giới Phòng chống HIV/AIDS (1/12), Bộ Y tế lựa chọn chủ đề “Đoàn kết là sức mạnh - chung tay chấm dứt dịch bệnh AIDS”. Theo đó, chỉ khi toàn xã hội cùng hành động mới có thể đạt mục tiêu không còn dịch bệnh AIDS vào năm 2030. Nhiều mục tiêu cũng được đưa ra nhằm giải quyết những tồn tại, thách thức, như: Công bằng, bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ phòng, chống; tuân thủ điều trị ARV để đạt được K=K; tham gia bảo hiểm y tế là cách tốt nhất để người nhiễm HIV được điều trị ARV liên tục suốt đời; Methadone, liều thuốc vàng cho người lệ thuộc các chất ma túy dạng thuốc phiện…

Theo Tiến sĩ Hoàng Minh Đức, Cục trưởng Phòng bệnh (Bộ Y tế), bên cạnh những mục tiêu của tháng hành động, để công cuộc phòng, chống HIV/ AIDS tiệm cận mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030, cần triển khai đồng bộ các giải pháp chiến lược: Tăng cường xét nghiệm và điều trị sớm; đẩy mạnh xét nghiệm HIV tại cộng đồng, tự xét nghiệm, mở rộng mô hình “điều trị ngay” tại tuyến cơ sở; ưu tiên nhóm nguy cơ cao...

Song song đó, cần đổi mới mạnh mẽ công tác truyền thông, chú trọng truyền thông đa nền tảng, tiếp cận đúng nhóm tuổi, huy động người có ảnh hưởng xã hội, người nhiễm HIV tiêu biểu tham gia truyền thông chống kỳ thị. Tiếp tục mở rộng điều trị PrEP và ARV đến tuyến xã, giúp tiếp cận thuận tiện, giảm bỏ điều trị và lây nhiễm mới; hỗ trợ nhóm yếu thế ở vùng sâu, vùng xa. Mặt khác, tăng cường ứng dụng chuyển đổi số, hoàn thiện hồ sơ sức khỏe điện tử, phần mềm quản lý bệnh nhân HIV và hệ thống cảnh báo bỏ điều trị.

Bằng nền tảng chính sách vững chắc, hệ thống y tế rộng khắp, đặc biệt với tinh thần “đoàn kết là sức mạnh”, Việt Nam hoàn toàn có thể biến mục tiêu “không còn dịch bệnh AIDS” thành hiện thực vào năm 2030.

Theo Báo Nhân Dân