Từ cánh đồng xanh đến thị trường xa

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đang đối mặt với biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp. Thị trường xuất khẩu gạo cạnh tranh khốc liệt, trong khi mô hình sản xuất nhỏ lẻ, manh mún vẫn phổ biến. Những yếu tố này đòi hỏi một giải pháp toàn diện và bền vững hơn cho ngành hàng lúa gạo. Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu héc ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030” (đề án 1 triệu héc ta) được xem là bước ngoặt chiến lược với mục tiêu tăng năng suất, thu nhập cho nông dân, đồng thời tạo dựng lại vị thế của gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế - nơi chất lượng, tiêu chuẩn “xanh” và khả năng truy xuất nguồn gốc ngày càng được coi trọng.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Hiệp cho rằng: “Đề án không chỉ đảm bảo an ninh lương thực, thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn, mà còn thể hiện cam kết mạnh mẽ của Chính phủ trong chuyển đổi nông nghiệp theo hướng sinh thái, tuần hoàn và phát triển bền vững”.

Cánh đồng mở cửa

Ngay sau khi được phê duyệt năm 2023, đề án 1 triệu héc ta đã nhanh chóng đi vào triển khai. Tính đến nay, các tỉnh trong vùng ĐBSCL đã đăng ký hơn 312.000ha, vượt hơn 112.000ha so với kế hoạch giai đoạn đến năm 2025; trong đó 60% diện tích đã liên kết với doanh nghiệp, giúp ổn định đầu vào và đầu ra.  Riêng An Giang đã đăng ký thực hiện 144.000ha đến năm 2025 và hướng đến mục tiêu 352.198 ha vào năm 2030. Các mô hình điểm tại Đồng Tháp, Cần Thơ, An Giang cho thấy năng suất tăng từ 5 - 10%, lợi nhuận tăng thêm từ 3 - 6 triệu đồng/ha/vụ, lượng phát thải khí nhà kính giảm đáng kể, có nơi lên tới 12 tấn CO2/ha/vụ. Thành công này đến từ việc áp dụng đồng bộ các kỹ thuật canh tác tiên tiến như gieo sạ thưa, tưới ngập - khô xen kẽ, dùng giống lúa cấp xác nhận, bón phân theo bảng so màu lá, sử dụng phân hữu cơ, xử lý rơm rạ và quản lý dịch hại tổng hợp (IPM).

Nông dân An Giang phấn khởi tham gia Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu héc ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”.

Đầu tháng 8/2025, tại xã Bình Thạnh Đông, Sở Nông nghiệp và Môi trường phối hợp cùng doanh nghiệp tổ chức hội thảo tổng kết mô hình canh tác lúa chất lượng cao, giảm phát thải. Mô hình triển khai trên 50ha, 11 hộ dân tham gia. Toàn bộ quy trình sản xuất tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn kỹ thuật của đề án. Trong đó, lượng giống gieo sạ giảm từ 150 - 200 kg/ha xuống 70 kg/ha; nông dân sử dụng giống OM 18 xác nhận, áp dụng IPM, phân bón sinh học và kỹ thuật tưới tiết kiệm nước. Ông Nguyễn Văn Thiện, ngụ xã Bình Thạnh Đông, một hộ dân tham gia mô hình cho biết: “Làm theo mô hình này, chi phí đầu vào giảm rõ, lúa khỏe, ít sâu bệnh, năng suất và lợi nhuận cao hơn. Đặc biệt, tôi tiết kiệm được đáng kể giống, nước, phân bón và thuốc bảo vệ thực vật”.

Ba mũi nhọn giữ giá trị

Để đề án 1 triệu héc ta đi vào chiều sâu, Sở Nông nghiệp và Môi trường sẽ tiếp tục tuyên truyền lợi ích mô hình; hỗ trợ nông dân tham gia tổ hợp tác, hợp tác xã; kết nối doanh nghiệp bao tiêu và tạo điều kiện tiếp cận vốn, khoa học, kỹ thuật. Tỉnh cũng đề nghị các xã chủ động bố trí ngân sách khuyến khích mô hình mới, đồng thời phối hợp chặt với các viện, trường để đào tạo nông dân, chuyển giao kỹ thuật phù hợp điều kiện từng vùng.

Kinh nghiệm từ các địa phương đi trước như Đồng Tháp, Cần Thơ cho thấy, mối liên kết bền vững giữa “3 nhà” (Nhà nước, nhà nông, nhà doanh nghiệp), chính là chìa khóa để đảm bảo vùng nguyên liệu ổn định, giảm rủi ro thị trường và tăng khả năng thương lượng giá bán. Trước các biến động toàn cầu và xu thế tiêu dùng xanh, việc tiếp tục đẩy mạnh đề án 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp không chỉ là giải pháp tình thế mà là chiến lược dài hạn. Đó là cách để ngành hàng lúa gạo Việt Nam thích ứng tốt hơn với biến đổi khí hậu, cạnh tranh hiệu quả hơn trên thị trường quốc tế, đồng thời bảo vệ sinh kế cho hàng triệu nông dân vùng ĐBSCL.

Hiệu quả - bền vững - thân thiện với môi trường, đó không còn là kỳ vọng mà đang từng bước trở thành hiện thực từ những mô hình sản xuất đầu tiên. Điều cần làm lúc này là tiếp tục hành động, tổ chức tốt và nhân rộng nhanh.

Bài và ảnh: MINH HIỂN