Điều tra nguồn lợi thủy sản - nền tảng cho bảo tồn và khai thác bền vững

Việt Nam là quốc gia biển với nguồn lợi thủy sản phong phú, đóng vai trò quan trọng đối với sinh kế của ngư dân, phát triển kinh tế-xã hội và bảo đảm an ninh biển.

Trong bối cảnh nguy cơ khai thác quá mức, ô nhiễm môi trường và cạn kiệt nguồn lợi, công tác điều tra, đánh giá nguồn lợi thủy sản trở thành nhiệm vụ trọng tâm, là cơ sở khoa học để quản lý, bảo tồn và khai thác bền vững.

Chia sẻ về vấn đề này, phóng viên TTXVN đã có cuộc trao đổi với ông Lê Trần Nguyên Hùng, Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

- Ông đánh giá thế nào về vai trò và hiện trạng của nguồn lợi thủy sản Việt Nam hiện nay?

Ông Lê Trần Nguyên Hùng: Việt Nam có bờ biển dài hơn 3.260km, với khoảng 3.000 hòn đảo lớn nhỏ cùng hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Biển nước ta được xếp trong nhóm có đa dạng sinh học cao, đứng thứ 16 thế giới với hơn 11.000 loài sinh vật biển đã được ghi nhận.

Hệ sinh thái biển Việt Nam rất phong phú, từ rừng ngập mặn, rạn san hô, cỏ biển cho tới các vùng cửa sông và bãi triều. Các hệ sinh thái này không chỉ tạo nên tiềm năng bảo tồn tự nhiên to lớn mà còn cung cấp các dịch vụ sinh thái quan trọng cho phát triển bền vững ngành thủy sản, du lịch và kinh tế biển nói chung.

Nguồn lợi thủy sản và các hệ sinh thái biển đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với sinh kế của hàng triệu ngư dân, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm an ninh-quốc phòng và khẳng định chủ quyền biển đảo.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, nguồn lợi thủy sản đang suy giảm đáng kể. Trữ lượng ước tính khoảng 3,95 triệu tấn, trong khi sản lượng khai thác hằng năm đã đạt 3,8 triệu tấn, gần chạm ngưỡng tối đa cho phép. Điều này cho thấy nguy cơ khai thác vượt mức, dẫn đến cạn kiệt nguồn lợi và suy thoái hệ sinh thái.

Nguyên nhân chính là do tình trạng khai thác quá mức, khai thác tận diệt, sử dụng ngư cụ cấm, xung điện, thuốc nổ và đánh bắt cả cá non, cá nhỏ, kể cả trong khu bảo tồn. Nếu không có biện pháp mạnh mẽ, chỉ trong 5-10 năm tới, nhiều loài thủy sản có thể biến mất, kéo theo sụp đổ hệ sinh thái biển.

- Vậy công tác điều tra, đánh giá nguồn lợi thủy sản có vai trò như thế nào trong quản lý và phát triển nghề cá bền vững, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực gỡ “thẻ vàng” IUU?

Ông Lê Trần Nguyên Hùng: Công tác điều tra, đánh giá nguồn lợi là nền tảng quan trọng nhất để hoạch định chính sách quản lý nghề cá. Từ kết quả điều tra, cơ quan chức năng xác định được trữ lượng và sản lượng khai thác cho phép, làm cơ sở phân bổ hạn ngạch (quota) cho từng địa phương, từng nghề khai thác, giúp kiểm soát cường lực và tránh khai thác vượt mức.

Đây cũng là dữ liệu khoa học chứng minh tính hợp pháp và bền vững của hoạt động khai thác, phục vụ việc đáp ứng các quy định quốc tế trong quá trình gỡ “thẻ vàng” IUU của Ủy ban châu Âu.

Việc điều tra nguồn lợi giúp Nhà nước và doanh nghiệp chứng minh rằng thủy sản Việt Nam được khai thác trong giới hạn cho phép, có truy xuất nguồn gốc rõ ràng, đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về bảo tồn và phát triển bền vững.

Ngoài ra, kết quả điều tra còn hỗ trợ công tác quy hoạch không gian biển, xác định khu vực bảo tồn, khu vực khai thác và vùng cấm tạm thời trong mùa sinh sản, từ đó xây dựng “bức tranh tổng thể” về tài nguyên biển Việt Nam.

- Ông cho biết thêm về kế hoạch triển khai Chương trình điều tra tổng thể nguồn lợi thủy sản đến năm 2030?

Ông Lê Trần Nguyên Hùng: Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 523/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình điều tra, đánh giá tổng thể nguồn lợi thủy sản và môi trường sống của các loài thủy sản trên phạm vi cả nước đến năm 2030. Theo kế hoạch, chu kỳ điều tra tiếp theo sẽ bắt đầu từ năm 2026.

Đây là nhiệm vụ trọng tâm nhằm hiện thực hóa Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Chương trình sẽ được thực hiện đồng bộ, liên vùng và thống nhất trên phạm vi toàn quốc, có tính kế thừa, tích hợp với các chương trình, đề án hiện có để bảo đảm hiệu quả.

Công tác điều tra sẽ tập trung vào việc xác định cơ sở khoa học về nguồn lợi, nghề cá và môi trường sống; đánh giá biến động nguồn lợi ở các vùng biển, vùng nước nội địa; cung cấp dữ liệu cho việc quy hoạch, bảo tồn, khai thác và phát triển bền vững nghề cá Việt Nam.

- Việc điều tra, đánh giá này sẽ được số hóa dữ liệu như thế nào để phục vụ công tác quản lý nguồn lợi hiệu quả hơn, thưa ông?

Ông Lê Trần Nguyên Hùng: Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang thực hiện nâng cấp hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về nguồn lợi và khai thác thủy sản, tiến tới chuyển đổi số toàn diện trong công tác quản lý, cấp phép và phân hạn ngạch.

Dữ liệu điều tra quốc gia sẽ tập trung cho vùng khơi - khu vực do Bộ trực tiếp quản lý và cấp hạn ngạch; trong khi vùng ven bờ và nội địa sẽ do địa phương điều tra, đánh giá và tự cấp hạn ngạch trong phạm vi được phân quyền.

Tất cả dữ liệu này sẽ được kết nối vào cơ sở dữ liệu trung tâm, bảo đảm thống nhất về phương pháp, tiêu chuẩn và công cụ quản lý. Khi hệ thống hoàn thiện, các cơ quan chức năng có thể dễ dàng theo dõi trữ lượng, cường lực khai thác và phân bổ hạn ngạch minh bạch. Đồng thời, dữ liệu số sẽ giúp Việt Nam chứng minh năng lực quản lý nghề cá bền vững và nâng cao uy tín thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

- Xin cảm ơn ông.

Theo Vietnamplus.vn