Đột phá phát triển khoa học, công nghệ

Nông dân xã U Minh Thượng sạ lúa bằng máy bay không người lái. Ảnh: PHẠM HIẾU

Hoàn thiện cơ chế

Một trong những nội dung quan trọng của dự thảo Báo cáo chính trị là yêu cầu tạo đột phá về thể chế để khơi thông sức sáng tạo quốc gia. Thực tiễn những năm qua cho thấy, cơ chế quản lý còn nặng tính xin - cho, thủ tục chồng chéo, nguồn lực đầu tư phân tán và mức độ tự chủ hạn chế khiến nhiều kết quả nghiên cứu không đi vào cuộc sống, chưa chuyển hóa thành sản phẩm hay giá trị kinh tế - xã hội cụ thể. Vì vậy, trong giai đoạn 2026 - 2030, cần khẩn trương, quyết liệt đổi mới và hoàn thiện cơ chế, chính sách phát triển KHCN phù hợp với nguyên tắc thị trường, chuẩn mực và thông lệ quốc tế. Cùng với đó, hoàn thiện cơ chế, chính sách vượt trội, phù hợp với đặc thù của lao động sáng tạo.

Dự thảo Báo cáo chính trị cũng xác định cần tháo gỡ dứt điểm nút thắt, rào cản trong hoạt động KHCN và đổi mới sáng tạo, trọng tâm là cơ chế quản lý, cơ chế đầu tư, cơ chế tự chủ cho các đơn vị sự nghiệp KHCN. Định hướng này thể hiện bước chuyển quan trọng từ tư duy quản lý sang kiến tạo, từ cấp phát nghiên cứu sang đầu tư hiệu quả, từ tâm lý an toàn tuyệt đối sang chấp nhận rủi ro để đổi mới. Khi các tổ chức nghiên cứu được trao quyền nhiều hơn, doanh nghiệp được khuyến khích đầu tư công nghệ cao và cơ chế vận hành minh bạch, linh hoạt, năng lực sáng tạo sẽ được phát huy, tạo động lực cho tăng trưởng bền vững.

Nâng cao tiềm lực

Dự thảo Báo cáo Chính trị đặt mục tiêu đưa tiềm lực KHCN và đổi mới sáng tạo đạt trình độ tiên tiến trong những lĩnh vực quan trọng, thuộc nhóm dẫn đầu các nước thu nhập trung bình cao. Đây là mục tiêu đầy thách thức nhưng mang tính tất yếu nếu Việt Nam muốn xây dựng nền kinh tế dựa trên tri thức và công nghệ. Để đạt mục tiêu này, khoa học phải được phát triển đồng bộ theo 3 trụ cột: Khoa học tự nhiên để tạo nền tảng công nghệ; khoa học kỹ thuật và công nghệ để thúc đẩy tăng trưởng; khoa học xã hội, nhân văn và lý luận chính trị để định hướng phát triển bền vững. Việc chú trọng nghiên cứu cơ bản song hành với nghiên cứu ứng dụng, chủ động làm chủ các công nghệ lõi cho thấy Việt Nam đang chọn con đường phát triển dựa trên nền tảng tri thức vững chắc, hướng tới tự chủ công nghệ, không chỉ đi sau hay tiêu dùng công nghệ từ bên ngoài.

Thế giới đang bước vào chu kỳ chuyển đổi công nghệ mới, trong đó trí tuệ nhân tạo, công nghệ số, chip bán dẫn, năng lượng mới, công nghệ không gian, công nghệ lượng tử… là những lĩnh vực quyết định vị thế quốc gia trong tương lai. Dự thảo Báo cáo chính trị xác định đây là các lĩnh vực chiến lược mà Việt Nam phải khẩn trương tiếp nhận, làm chủ và tiến tới tự sáng tạo. Cuộc cạnh tranh công nghệ toàn cầu không chờ đợi và bất kỳ sự chậm trễ nào cũng có thể khiến chúng ta phải trả giá bằng nhiều năm tụt hậu. Do đó, cách mạng công nghiệp 4.0 phải được coi là cơ hội vàng để Việt Nam rút ngắn khoảng cách phát triển.

Động lực mới cho kinh tế và quản trị quốc gia

Dự thảo Báo cáo chính trị nhìn nhận chuyển đổi số không chỉ là sự thay đổi công nghệ mà là quá trình chuyển hóa toàn diện về tư duy, văn hóa, phương thức vận hành của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Từ ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào quản lý Nhà nước; phát triển trợ lý ảo phục vụ người dân, doanh nghiệp; hoàn thiện cơ chế quản lý tài sản số, tiền kỹ thuật số… đến xây dựng nền quản trị số hiện đại, minh bạch, hiệu quả, tất cả tạo nên nền tảng mới cho phát triển trong kỷ nguyên số.

Định hướng xây dựng công dân số, phổ cập kỹ năng số, kỹ năng an toàn thông tin và kỹ năng làm việc trong môi trường số cho thấy chuyển đổi số trở thành hạ tầng quan trọng của kinh tế - xã hội, tương tự vai trò của điện hay internet trước đây. Đây sẽ là động lực nâng cao năng suất lao động, giảm chi phí giao dịch và mở rộng không gian phát triển mới.

Cùng với thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện, dự thảo Báo cáo chính trị xác định nhiệm vụ phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia với 3 trụ cột rõ ràng: Doanh nghiệp là trung tâm đổi mới sáng tạo; viện nghiên cứu, trường đại học là lực lượng nòng cốt; Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, kết nối và định hướng. Việc hình thành và mở rộng khu công nghệ cao, trung tâm đổi mới sáng tạo, vườn ươm doanh nghiệp, quỹ đầu tư mạo hiểm; thúc đẩy liên kết vùng, liên kết ngành; phát triển các chuỗi giá trị công nghệ cao… cho thấy Việt Nam đang hướng tới một hệ sinh thái hoàn chỉnh, có khả năng nuôi dưỡng ý tưởng mới, hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo và thu hút nhân lực chất lượng cao. Đồng thời, xây dựng văn hóa đổi mới sáng tạo sẽ tạo nền tảng cho phát triển bền vững lâu dài.

Những định hướng lớn nêu trong dự thảo Báo cáo chính trị thể hiện tư duy phát triển hiện đại, hệ thống và có tính hành động cao. Các trụ cột xuyên suốt gồm: Lấy thể chế làm đột phá; lấy KHCN làm trung tâm tăng trưởng; lấy đổi mới sáng tạo làm động lực; lấy chuyển đổi số làm hạ tầng mới; lấy doanh nghiệp và nhân lực chất lượng cao làm chủ thể kiến tạo bứt phá. Nếu được triển khai đồng bộ, nhất quán, những định hướng này sẽ tạo sức bật mới, giúp Việt Nam tận dụng thời cơ và vươn lên mạnh mẽ trong chu kỳ phát triển mới.

VŨ TÍNH (Đặc khu Kiên Hải)