Giáo sư Võ Tòng Xuân: Cả đời tận hiến cho nông nghiệp Việt Nam

Giáo sư - Tiến sĩ, Nhà giáo Nhân dân, Anh hùng Lao động Võ Tòng Xuân sinh năm 1940 tại An Giang. Ông được biết đến là chuyên gia hàng đầu, có nhiều đóng góp trong lĩnh vực khoa học, nghiên cứu về nông nghiệp của Việt Nam. Ông cũng tham gia hỗ trợ vấn đề an ninh lương thực cho các nước trong khu vực.

Nói đến gạo ngon, chúng ta nghĩ ngay đến gạo ST25 - giống đạt giải Nhất tại Hội thi gạo ngon nhất thế giới lần thứ 11 tổ chức tại Manila (Philippines), được nhiều người biết đến nhờ các đặc điểm nổi bật như có mùi thơm, hạt dài, trắng...

GS Võ Tòng Xuân là người Việt đầu tiên giành giải thưởng VinFuture.

Mặc dù "cha đẻ" của gạo ST25 là kỹ sư Hồ Quang Cua, nhưng trên thực tế, người đứng sau và đóng vai trò dẫn dắt, nâng tầm cho ông Cua không ai khác chính là GS.TS Võ Tòng Xuân.

Bản thân GS Xuân cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phổ biến giống lúa IR36 trên khắp các vùng thường xuyên bị sâu bệnh tấn công ở Đồng bằng sông Cửu Long, và hợp tác với nông dân để áp dụng các kỹ thuật cấy ghép tiên tiến.

Cho tới những ngày tháng cuối cùng của cuộc đời, ông vẫn ngày đêm miệt mài nghiên cứu, thử nghiệm và đưa ra các sáng kiến để cải thiện sinh kế của người nông dân, cũng như nâng tầm cao sản đến từ dải đất hình chữ S.

Ông từng cho biết, hành trình tìm ra những giống lúa xuất phát từ thời còn học trung học, với mong muốn làm sao phải thay đổi đời sống của người nông dân Việt Nam.

"Thời ấy, cứ mỗi lần vào vụ mùa, tôi lại thấy dì dượng của mình làm việc vô cùng vất vả, và cuộc sống của người nông dân Việt Nam nhìn chung rất cực khổ. Từ đó, tôi muốn làm thế nào để học thật tốt, rồi tham gia cải thiện cuộc sống của người nông dân, để dân ta bớt khổ", Giáo sư Võ Tòng Xuân nói.

Năm 1969, sau khi tốt nghiệp thạc sĩ Nông hóa tại Đại học Nông nghiệp Philippines, GS Xuân được Viện nghiên cứu lúa gạo quốc tế (IRRI) nhận vào làm. Trong thời gian này, GS Xuân đã đi tiên phong trong việc phổ biến mô hình khuyến nông trực tiếp trên đất nước Philippines.

Năm 1971, GS Xuân về nước, mang kiến thức nông nghiệp phổ cập tới người dân, từ đó góp phần giúp nông dân trồng lúa hiệu quả hơn, đời sống người nông dân được cải thiện.

Tới năm 1976, bước ngoặt trong hành trình của GS Xuân diễn ra. Khi ấy, nông dân đồng bằng sông Cửu Long ai nấy đều gặp khó khi hầu hết các giống lúa cao sản đương thời như TN73-2, IR26... bị hư hỏng hàng loạt bởi rầy nâu Biotyp-2. Nhiều nơi, nông dân thậm chí phải bán cả đồ đạc, dụng cụ trong nhà để "cứu lúa".

Trước tình thế nguy cấp, GS Xuân tìm cách liên hệ với Viện IRRI để tìm sự trợ giúp. Ông được TS Gurdev Khush (Viện IRRI) gửi 5g hạt giống lúa IR36 qua đường bưu điện. GS Xuân nghĩ rằng để cứu nông dân, cách duy nhất là phải tìm ra cách nhân giống nhanh nhất có thể.

Vì lúa giống chỉ có lượng nhỏ, nằm gọn trong bao thư, nên GS.TS Võ Tòng Xuân đã ngay lập tức bắt tay vào thử nghiệm các phương pháp cấy lúa để làm sao có hiệu quả tốt nhất.

Sau thời gian ngắn, phương pháp cấy 1 tép/bụi do chính GS Xuân mày mò, ra đời. Phương pháp này bao gồm việc phát triển cây lúa được 3 nhánh, thì tách ra, rồi cấy 1 tép/bụi.

Ông cũng thuyết phục lãnh đạo trường Đại học Cần Thơ gấp rút đóng cửa toàn trường để đưa sinh viên ra ngoài, chung tay giúp nông dân đồng bằng sông Cửu Long đánh "giặc" rầy nâu.

Trong thời gian này, ông và các đồng nghiệp huấn luyện cấp tốc cho hơn 2.000 sinh viên 3 phương pháp cơ bản, gồm: Sản xuất mạ, chuẩn bị đất cấy và kỹ thuật cấy lúa 1 tép/bụi.

Mặc dù cách này trái với tập quán lâu đời của bà con nông dân, nhưng sau khi biết người đứng sau là GS.TS Võ Tòng Xuân, bà con đã tin tưởng và làm theo. Nhờ vậy mà chỉ trong 3 tháng, từ 5g hạt giống ban đầu, đã thu về hơn 2 tấn giống.

Sau đó, GS Võ Tòng Xuân tiếp tục đồng hành cùng bà con nông dân, đưa giống lúa IR36 phủ kín khắp các vùng lúa cao sản. Lần đầu tiên, người nông dân thoát khó khi đánh bại "giặc" rày nâu, thậm chí còn trúng mùa. Nhờ các sáng kiến tiếp theo trong cấy tạo lúa giống, GS Xuân thúc đẩy mở rộng khả năng tiếp cận với hạt lúa chất lượng và tăng cường sản lượng lúa gạo với chi phí thấp hơn mà không sử dụng hóa chất độc hại.

Sang đến năm 1980, giống lúa IR36 đã tạo ra đột phá, được sử dụng trên toàn cầu với diện tích canh tác lên đến 11 triệu ha. Đến năm 2000, việc phổ biến rộng rãi IR36 và các giống lúa khác đã góp phần đáng kể vào việc tăng năng suất lúa gạo, với sản lượng tăng lên đến 600 triệu tấn.

Ngoài IR36, IR64 đã được trồng rộng rãi trên 10 triệu ha trong vòng hai thập kỷ kể từ khi được đưa ra thị trường, tạo ra tác động tích cực đến cuộc sống của hàng triệu người trên toàn thế giới.

Đến năm 2018, IR64 và các thế hệ con cháu đã được trồng rộng rãi tại nhiều quốc gia và là giống lúa phổ biến nhất tại khu vực nhiệt đới Châu Á. Điều này chứng minh tính ưu việt và khả năng thích nghi đặc biệt của chúng.

Được Chính phủ Nhật Bản tặng huân chương

GS Võ Tòng Xuân được biết đến là “Dr Rice” khi hỗ trợ vấn đề an ninh lương thực cho nhiều nước trong khu vực.

Năm 2021, Chính phủ Nhật Bản quyết định trao huân chương “Mặt trời mọc” cho GS Võ Tòng Xuân vì có nhiều đóng góp trong sự phát triển quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Nhật Bản ở lĩnh vực nông nghiệp.

Ông Watanabe Nobuhiro, Tổng Lãnh sự quán Nhật Bản tại TP.HCM cho biết, năm 1974, GS Võ Tòng Xuân là du học sinh tại Trường Đại học Kyushu (Nhật Bản) và đã hoàn thành chương trình tiến sĩ Nông học tại đây với đề tài nghiên cứu kỹ thuật trồng lúa tại vùng nhiệt đới.

Sau khi về nước, ông công tác tại trường Đại học Cần Thơ và cùng các nhà nghiên cứu Nhật Bản tiếp tục thực hiện các đề tài nghiên cứu các kỹ thuật trồng lúa. Với tư cách là người tiên phong trong việc giao lưu học thuật giữa 2 nước Việt – Nhật trong lĩnh vực nông học, ông đã xây dựng mối quan hệ hợp tác giữa 2 bên và phát huy hết mình.

Năm 1997, ông đến Nhật Bản trong 1 năm và có nhiều nghiên cứu liên quan đến mô hình hợp tác xã nông nghiệp của Nhật Bản, cũng như làm đầu mối thu xếp cho chương trình tham quan học tập cho nông dân và các nhà xây dựng chính sách Việt Nam tại Nhật Bản. Ông cũng có nhiều cống hiến cho việc tăng cường hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp giữa 2 nước thông qua các chương trình hợp tác ODA.

Dù GS Võ Tòng Xuân đã du học ở Nhật Bản vào những năm 70 thế kỷ trước nhưng mối quan hệ giao lưu học thuật với trường đại học ở Nhật Bản vẫn được duy trì. Nhiều nhà nghiên cứu tại Nhật dưới dự dẫn dắt của GS Võ Tòng Xuân vẫn tiếp tục hoạt động cho đến giờ.

GS Võ Tòng Xuân đã góp phần đưa Việt Nam từ một quốc gia nhập khẩu lúa gạo trở thành một quốc gia xuất khẩu lúa gạo nổi tiếng thế giới. Chính vì lý do đó, ông được bạn bè quốc tế yêu mến gọi là “Dr Rice”.

“Thành tích nghiên cứu lúa gạo của GS Xuân không chỉ dừng lại ở Việt Nam mà còn lan rộng ra ở Nhật Bản và nhiều nước trong khu vực. Danh hiệu Dr Rice của GS Xuân không chỉ của Việt Nam mà còn của thế giới”, ông Watanabe nói.

Năm 2023, GS Võ Tòng Xuân là người Việt đầu tiên giành giải thưởng VinFuture. Giải thưởng đặc biệt dành cho nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển sau 3 mùa tổ chức. Công trình đạt giải của ông là phát minh và phổ biến giống lúa kháng bệnh góp phần đảm bảo an ninh lương thực toàn cầu.