Săn cá bống dừa - nghề mưu sinh bập bềnh sóng nước

Ông Danh Chup bơi xuồng chở lọp tre trên kênh tìm chỗ đặt lọp cá bống dừa.

Ông Danh Chup (60 tuổi), đồng bào Khmer, ngụ ấp Xẻo Đước 1, xã An Biên (tỉnh An Giang), dáng người gầy rám nắng, đã gắn bó với nghề này gần 40 năm. Ông kể: “Nghề này bà cậu, khô lọp là hết tiền. Nhưng quen rồi, bỏ nghề không được”.

Men theo những bụi dừa nước - nơi bống dừa thường tìm về.

Ngày trước, nhà ông Chup có 5 công ruộng. Mùa vụ xong, ông lại dong xuồng đi đặt lọp. Cá bống dừa có bữa được 5 - 10 kg, đủ tiền gạo mắm, cũng có khi lỗ cả tiền xăng vì cá ít. Bù lại, thương lái quen mặt, đến tận nhà cân cá với giá khoảng 90.000 đồng/kg, có nhiêu mua hết, chẳng lo đầu ra.

Bỏ mồi vào lọp, khéo léo từng động tác quen tay.

Cả xóm của ông Chup có chừng mười hộ đồng bào Khmer cùng theo nghề. Người nào cũng khéo tay, đan lọp như thổi hồn vào từng nan tre. Ngày xưa, lọp cá bống làm từ lá dừa nước bện lại, nay chuyển sang tre cho bền. Mỗi chiếc lọp nhỏ xinh, vừa tinh xảo vừa chắc chắn, đủ cho thấy sự tỉ mỉ và óc sáng tạo của người Khmer gắn bó với nghề sông nước.

Lọp cá bống dừa được làm từ nan tre tinh xảo.

Ông Hồ Văn Mỹ (55 tuổi), có vợ là đồng bào Khmer ở ấp Xẻo Đước 1, xã An Biên, từng bỏ nghề đi làm công ty gần 10 năm, rồi cũng quay về với bến nước quen thuộc. Ông cười mộc mạc: “Nghề này cực lắm, nhưng gắn bó rồi thương. Đi mưa, đi gió cũng phải đi, chỉ rằm với ba mươi mới nghỉ, vì cá bống vô bập bè đẻ, đặt lọp cũng chẳng dính”.

Ông Hồ Văn Mỹ cột lá dừa làm dấu mỗi khi đặt xong một chiếc lọp.

Ông Mỹ có 52 cái lọp, sáng sớm nào cũng thả xuống dòng, chiều lại thu về, như một nhịp điệu thân thuộc của đời sống.

 Ốc và còng giã dập là thứ mồi khoái khẩu của cá bống dừa.

Bí quyết bắt bống dừa nằm ở chỗ chọn những bụi dừa nước rậm rạp, nách lá xòa xuống ngập trong nước, nơi những con bống tìm đến hò hẹn. Mồi nhử là hỗn hợp thịt ốc trộn với còng đập dập, mùi tanh nồng khiến loài cá nhỏ tò mò, chui vào lọp lúc nào không hay.

Với 55 lọp, ông Mỹ kiếm được từ vài trăm ngàn đến cả triệu đồng/ngày.

Cá bống dừa thân đen, vảy mịn, tròn trịa, con lớn nhất chỉ bằng ngón tay cái, dài chừng một tấc, nhưng thịt chắc ngọt, đem kho tiêu hay nấu canh chua đều thành món ngon khó quên.

Cá bống dừa thân đen, vảy mịn, tròn trịa, con lớn nhất chỉ bằng ngón tay cái.

Vất vả của nghề không chỉ ở chuyện mồi, lọp, mà ở cả sự chịu đựng. Người săn cá phải ngâm chân dưới nước hàng giờ, tay liên tục chống xuồng, khi nắng gắt, lúc mưa tầm tã. Cơm nước mang theo ăn tạm trên xuồng, có khi chỉ là hộp cơm nguội với vài con cá khô, nhưng đổi lại là niềm vui khi nghe tiếng cá quẫy trong lọp.

Người săn cá phải ngâm chân dưới nước hàng giờ, tay liên tục chống xuồng.

Nhiều người thắc mắc vì sao cá này lại mang tên “bống dừa”. Người già trong vùng bảo, có lẽ vì nó thích sống quẩn quanh chỗ dừa nước, thân hình lại đen bóng như lá dừa già. Thế là thành tên, rồi truyền đời, chẳng ai nghĩ tới chuyện gọi khác.

Phút thư giãn nghỉ ngơi giữa kênh rạch chằng chịt.

Ngày nay, cá bống dừa không nhiều như xưa, con nước cũng thất thường hơn. Nhưng với những người Khmer như ông Chup, ông Mỹ, nghề này không chỉ là miếng cơm manh áo, mà còn là ký ức, là bản sắc của một cộng đồng.

Mỗi sáng bập bềnh theo con nước, họ gieo xuống lòng sông Cái Lớn một niềm tin bình dị: Còn cá bống dừa, còn tiếng cười của người dân chợ quê khi mua được dăm ba lạng cá tươi cho bữa cơm nhà.

Mưa nắng vẫn đi, chỉ ngày rằm và ba mươi mới nghỉ.

Giữa nhịp sống hối hả, hình ảnh những chiếc xuồng nhỏ chòng chành bên bập bè dừa nước, những bàn tay rám nắng vẫn kiên nhẫn đặt từng cái lọp tre, gợi nhớ cái vị ngọt lành của quê.

Bạn đồng hành trên kênh, gặp nhau, chào nhau bằng nụ cười mộc mạc.

Con cá bống dừa bé nhỏ, kho lên dậy mùi tiêu cay, ăn với chén cơm nóng giữa mâm cơm gia đình, chẳng cần cao lương mỹ vị gì, vẫn làm lòng người ấm lại.

Có lẽ chính nhờ những đồng bào Khmer mưu sinh bập bềnh sông nước ấy, mà hương vị quê nhà còn đọng lại, ngọt ngào như dòng Cái Lớn mênh mang chảy mãi không ngừng…

Bài và ảnh: ĐẶNG LINH