Tăng thuế thuốc lá – giải pháp hạn chế tiêu thụ thuốc lá

Thuế thuốc lá không chỉ là nguồn thu cho ngân sách Nhà nước mà còn là công cụ mạnh mẽ để điều chỉnh hành vi tiêu dùng. Khi giá thuốc lá tăng, người tiêu dùng nhất là thanh thiếu niên và người thu nhập thấp có xu hướng giảm tiêu thụ hoặc bỏ thuốc hoàn toàn.

Thực tiễn trên thế giới, nhiều quốc gia đã áp dụng thành công chính sách tăng thuế thuốc lá và ghi nhận kết quả tích cực. Tại Pháp, sau khi chính phủ tăng mạnh thuế thuốc lá trong thập niên 1990, tỷ lệ hút thuốc giảm rõ rệt, đồng thời tỷ lệ mắc bệnh ung thư phổi cũng giảm theo. Tại Thái Lan, việc tăng thuế thuốc lá khiến tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành giảm từ 30% vào năm 1991 xuống còn dưới 20% trong những năm gần đây. Các nước như Úc, Canada và Anh cũng đã áp dụng chính sách thuế cao đi kèm với các biện pháp tuyên truyền, cảnh báo sức khỏe và đạt được thành công lớn trong kiểm soát tiêu thụ thuốc lá.

Ở Việt Nam, thuốc lá vẫn còn được tiêu thụ với tỷ lệ cao. Theo thống kê từ Quỹ phòng, chống tác hại thuốc lá thuộc Bộ Y tế, hiện khoảng 42% nam giới trưởng thành và 1,4% nữ giới hút thuốc lá. Hệ lụy từ việc hút thuốc là vô cùng nghiêm trọng, không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cá nhân mà còn gây thiệt hại về kinh tế và y tế cộng đồng. Mỗi năm, Việt Nam có khoảng 40.000 người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá - con số được dự báo có thể lên tới 70.000 nếu không có biện pháp can thiệp mạnh mẽ.

Tuy Việt Nam đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá nhưng mức thuế hiện tại vẫn thấp so với khuyến nghị của WHO. Theo tổ chức này, mức thuế nên chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ của một bao thuốc lá, trong khi ở Việt Nam hiện chỉ khoảng 35 - 40%. Điều này khiến giá thuốc lá vẫn còn rẻ, dễ tiếp cận với mọi tầng lớp, đặc biệt là thanh thiếu niên.

Việc tăng thuế thuốc lá sẽ có nhiều tác động tích cực đến việc giảm tiêu thụ thuốc lá, cụ thể như sau:

Giảm tiêu thụ và ngăn ngừa hút thuốc mới: Khi giá thuốc lá tăng do thuế, nhiều người hút sẽ cân nhắc giảm số lượng tiêu thụ, thậm chí bỏ hẳn. Đối với những người chưa từng hút, đặc biệt là thanh thiếu niên - nhóm nhạy cảm với giá cả, mức giá cao sẽ là rào cản lớn khiến họ không dễ dàng tiếp cận thuốc lá. Đây là cách hiệu quả để ngăn ngừa “làn sóng hút thuốc mới”.

Bảo vệ sức khỏe cộng đồng: Giảm hút thuốc đồng nghĩa với việc giảm nguy cơ mắc các bệnh ung thư, tim mạch, hô hấp và đột quỵ. Đồng thời, giảm số người hút cũng giúp bảo vệ người xung quanh khỏi tác hại của khói thuốc lá thụ động - một nguyên nhân gây tử vong không kém phần nghiêm trọng.

Tăng thu ngân sách và hỗ trợ y tế: Nguồn thu từ thuế thuốc lá có thể sử dụng để tài trợ cho các chương trình phòng, chống tác hại thuốc lá, nâng cao nhận thức cộng đồng, điều trị bệnh và hỗ trợ người hút thuốc cai nghiện. Đây là một vòng tuần hoàn tích cực giúp tăng hiệu quả quản lý và chăm sóc sức khỏe công cộng.

Góp phần vào phát triển bền vững: Hạn chế thuốc lá không chỉ là vấn đề sức khỏe mà còn là yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Khi người dân ít mắc bệnh hơn, chi phí y tế giảm, năng suất lao động tăng và chất lượng sống được cải thiện.

Tuy nhiên, việc tăng thuế thuốc lá dù mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng gặp một số thách thức. Thứ nhất, lo ngại về buôn lậu thuốc lá khi giá trong nước cao hơn so với các nước láng giềng. Thứ hai, phản ứng từ các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá và một bộ phận người tiêu dùng. Những thách thức này hoàn toàn có thể kiểm soát nếu đi kèm với các giải pháp đồng bộ như: Tăng cường kiểm soát biên giới, chống buôn lậu thuốc lá hiệu quả, truyền thông giáo dục cộng đồng về lợi ích của việc tăng thuế và tác hại của thuốc lá, hỗ trợ các chương trình cai nghiện thuốc lá và cung cấp dịch vụ y tế cho người muốn bỏ thuốc. Đồng thời, thiết lập lộ trình tăng thuế hợp lý, minh bạch và cam kết phân bổ nguồn thu cho y tế công cộng.

Việc tăng thuế thuốc lá là một biện pháp can thiệp chính sách công có hiệu quả rõ ràng, được kiểm chứng trên phạm vi toàn cầu. Đối với Việt Nam, đây là thời điểm phù hợp để thực hiện những cải cách mạnh mẽ trong chính sách thuế thuốc lá nhằm bảo vệ sức khỏe người dân, giảm gánh nặng bệnh tật và xây dựng một tương lai phát triển bền vững. Sự đồng thuận từ các nhà lập pháp, ngành y tế và toàn xã hội là yếu tố then chốt để biến chính sách này thành hiện thực.

Bác sĩ Văn Hiển Tài
(Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh An Giang)